Γαρυφαλλιά Πουλάκου
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Παθολογίας-Λοιμώξεων
Γ’ Παθολογική Κλινική και Ομώνυμο Εργαστήριο ΕΚΠΑ
ΓΝΝΘΑ «Η ΣΩΤΗΡΙΑ»
Ο εμβολιασμός είναι μια παγκόσμια ιστορία επιτυχίας που σώζει εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο και άλλαξε όχι μόνο την παγκόσμια πορεία της υγείας αλλά και της ανάπτυξης. Τα εμβόλια δημιουργούν στον οργανισμό μας μια ανοσολογική απάντηση και με αυτό τον τρόπο ενισχύουν την φυσική άμυνά μας, με αποτέλεσμα τη μείωση ή την εξάλειψη του κινδύνου εμφάνισης μιας νόσου.
Σήμερα διαθέτουμε εμβόλια για την πρόληψη περισσότερων από 20 απειλητικών για τη ζωή ασθενειών. Ο εμβολιασμός αποτρέπει σήμερα 3,5-5 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο από ασθένειες όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, ο κοκκύτης, η γρίπη και η ιλαρά, βοηθώντας τους ανθρώπους να ζήσουν περισσότερο και με λιγότερες ασθένειες. Στις αναπτυσσόμενες χώρες που στερούνται εμβολιαστικής κάλυψης, παιδιά και ενήλικες είναι ευάλωτοι και πεθαίνουν από ασθένειες «ξεχασμένες» πλέον στις αναπτυγμένες χώρες.
Ο εμβολιασμός, ως βασικό συστατικό της πρόληψης και θεωρείται προνόμιο των αναπτυγμένων συστημάτων υγείας, είναι δε ένα πανίσχυρο όπλο που έχει στα χέρια της η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Πέραν αυτού όμως, ο εμβολιασμός θεωρείται ένα αναμφισβήτητο ανθρώπινο δικαίωμα. Τα εμβόλια προστατεύουν την παγκόσμια υγεία έναντι λοιμώξεων αλλά και έναντι κάποιων μορφών καρκίνου, ενώ σύντομα θα αποτελέσουν ζωτικό εργαλείο στη μάχη κατά της μικροβιακής αντοχής. Η συμβολής τους είναι επίσης κρίσιμη για την πρόληψη και τον έλεγχο σε περιπτώσεις επιδημίας ή επικείμενης επιδημίας μολυσματικών ασθενειών. Το βιώνουμε σήμερα, μετά την καταστροφική πλημμύρα στη Θεσσαλία, με την παρέμβαση των αρχών για τον έγκαιρο εμβολιασμό των πληγέντων, ώστε να προφυλαχθούν από την εμφάνιση νόσων όπως η ηπατίτιδα, ο τέτανος κλπ.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει κατατάξει τη διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την παγκόσμια υγεία.
Η πανδημία της Covid-19, οι σχετικές διακοπές στην πρόσβαση στην πρωτοβάθμια φροντίδα και ο εστιασμός στις προσπάθειες εμβολιασμού κατά του SARS-CoV-2, πίεσαν τα συστήματα υγείας το 2020 και το 2021, με αποτέλεσμα δραματικές αστοχίες στη ροή των εμβολιαστικών προγραμμάτων, τόσο σε αναπτυγμένες όσο και σε αναπτυσσόμενες χώρες. Ωστόσο, από παγκόσμια στατιστικά δεδομένα, το 2022 η εμβολιαστική κάλυψη έναντι διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη (DTP), αν και παραμένει άνιση μεταξύ των χωρών, έχει σχεδόν ανακάμψει στα επίπεδα του 2019.
Η ιλαρά όμως, λόγω της υψηλής μεταδοτικότητάς της, είναι το νόσημα που αποκαλύπτει πολύ γρήγορα τυχόν κενά ανοσίας στον πληθυσμό, δημιουργώντας επανεμφάνιση επιδημιών. Υπολογίζεται ότι 22 εκατομμύρια παιδιά έχασαν την πρώτη τους δόση του εμβολίου κατά της ιλαράς το 2022, σε σύγκριση με 19 εκατομμύρια το 2019.
Πώς λειτουργούν τα εμβόλια
Τα εμβόλια διδάσκουν στο ανοσοποιητικό μας σύστημα πώς να δημιουργεί αντισώματα που μας προστατεύουν από ασθένειες. Επιπλέον εκπαιδεύουν και άλλες πτυχές του ανοσοποιητικού μας, όπως η κυτταρική ανοσία.
Είναι πολύ πιο ασφαλές για το ανοσοποιητικό μας σύστημα να το μάθει αυτό μέσω του εμβολιασμού παρά με το να κολλήσει τις ασθένειες και να τις θεραπεύσει. Ακόμη και κάποιες ασθένειες που θεωρούνται «παιδικές» και «αθώες» (πχ ιλαρά, ανεμευλογιά), μπορεί να συνοδεύονται από σοβαρές επιπλοκές, ιδίως αν νοσήσουν ενήλικες, υπερήλικες και άτομα με ανοσοκαταστολή.
Από τη στιγμή που το ανοσοποιητικό σας σύστημα γνωρίζει πώς να καταπολεμήσει μια ασθένεια, μπορεί συχνά να μας προσφέρει προστασία δια βίου, ενώ για άλλα νοσήματα χρειάζονται επαναληπτικές δόσεις. Η συχνότητα των επαναληπτικών δόσεων εξαρτάται από τη μεταβλητότητα το παθογόνου (π.χ. γρίπη, κορωνοϊός χρειάζονται ετήσια επικαιροποίηση του εμβολίου ανάλογα με το επικρατούν στέλεχος) και από την τεχνολογία του εμβολίου (τα ζώντα-εξασθενημένα εμβόλια κατά κανόνα χρειάζονται λιγότερες δόσεις). Τέλος, η μειωμένη ανοσολογική κατάσταση του ασθενούς μπορεί να επιβάλει περισσότερες δόσεις κάποιων εμβολίων.
Ανοσία αγέλης-Ανοσία κοινότητας
Η καθολική ή σχεδόν καθολική εφαρμογή ενός εμβολίου ωφελεί ολόκληρη την κοινότητά μέσω της «ανοσίας της αγέλης». Εάν εμβολιαστεί η πλειονότητα της κοινότητας, είναι πιο δύσκολο να εξαπλωθεί η ασθένεια σε εκείνους τους ανθρώπους που είτε δεν μπορούν να κάνουν εμβόλια είτε δεν απαντούν στον εμβολιασμό (για παράδειγμα, άτομα που πάσχουν από σοβαρές ασθένειες ή έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα). Με αυτή τη λογική, ηθικά επιβάλλεται ο εμβολιασμός-ομπρέλα προστασίας- στα άτομα του περιβάλλοντος όλων των ευπαθών ατόμων, όπως των φροντιστών τους και του υγειονομικού προσωπικού.
Τα εμβόλια προστατεύουν από πολλές διαφορετικές ασθένειες, όπως:
✤ Καρκίνο του τραχήλου της μήτρας (εμβόλιο έναντι ιού HPV)
✤ COVID-19
✤ Διφθερίτιδα
✤ Τέτανο
✤ Κοκκύτη
✤ Ηπατίτιδα Β
✤ Γρίπη
✤ Ιλαρά
✤ Ερυθρά
✤ Παρωτίτιδα
✤ Ανεμευλογιά
✤ Έρπητα ζωστήρα
✤ Μηνιγγιτιδοκοκκική νόσο
✤ Πνευμονιοκοκκική νόσο
✤ Αναπνευστικό Συγκυτιακό Ιό
✤ Πολιομυελίτιδα
✤ Ιαπωνική εγκεφαλίτιδα
✤ Ελονοσία
✤ Χολέρα
✤ Λύσσα
✤ Ροταϊό
✤ Τυφοειδή πυρετό
✤ Κίτρινο πυρετό
✤ Δάγγειο
✤ Ebola
Κάποια εξ’ αυτών αφορούν νόσους που δεν ενδημούν στη χώρα μας (π.χ. τυφοειδής πυρετός, ιαπωνική εγκεφαλίτιδα) και αποτελούν αντικείμενο εμβολιασμού στα πλαίσια ταξιδιωτικής ιατρικής.
Η Ελλάδα διαθέτει ένα σύγχρονο και πλούσιο εμβολιαστικό πρόγραμμα και οι εμβολιασμοί στην παιδική ηλικία είναι πολύ υψηλά, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Στους εμβολιασμούς των ενηλίκων υπάρχει περισσότερος χώρος για βελτίωση και δρόμος για να διανύσουμε. Υπάρχει διαρκής ενημέρωση σε όλες τις Επιστημονικές Εταιρείες και προς το ευρύ κοινό για τη σημασία των εμβολίων στους ενήλικες, δεδομένου ότι κάποια από τα εμβόλια της παιδικής ηλικίας δεν παρέχουν πια προστασία και χρειάζονται επαναληπτικές δόσεις, ενώ υπάρχουν πλέον νέα εμβόλια, αποκλειστικά για ενήλικες.
Νέα εμβόλια στην Ελληνική πραγματικότητα είναι το 20δύναμο συζευγμένο εμβόλιο έναντι του πνευμονιοκόκκου και της πνευμονιοκοκκικής νόσου (για παιδιά και ενήλικες), το 15δύναμο συζευγμένο έναντι του πνευμονιοκόκκου και της πνευμονιοκοκκικής νόσου (εισήχθη στον εμβολιασμό των παιδιών) και το ανασυνδυασμένο έναντι έρπητα ζωστήρα (για ενήλικες). Τέλος κυκλοφόρησαν μόλις δύο εμβόλια για ενήλικες έναντι του αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV), που προκαλεί σοβαρή αναπνευστικη νόσο.
Η διαδρομή του εμβολίου έναντι του SARS-CoV-2 ήταν ένα φαινόμενο μοναδικό ιστορικά. Άνοιξε το δρόμο για νέες πλατφόρμες ανοσοποίησης που θα οδηγήσουν στην πρόληψη και θεραπεία άλλων νοσημάτων (π.χ. καρκίνος), αλλά και αμφισβητήθηκε από ένα μέρος της κοινής γνώμης, πέφτοντας συχνά θύμα της ταχύτητας με την οποία αναπτύχθηκε σε απάντηση της πανδημίας αλλά και της υποχρεωτικότητας με την οποία εισήχθη. Άλλαξε όμως την πορεία της ενός θανατηφόρου νοσήματος, σώζοντας εκατομμύρια ζωές. Σήμερα συμβιώνουμε με την COVID-19 με πολύ λιγότερες συνέπειες, ενώ ξεκάθαρα οι πληθυσμοί που εξακολουθούν και νοσούν σοβαρά είναι όσοι (κυρίως ανοσοκατεσταλμένοι) δεν απαντούν στον εμβολιασμό.
Οι αναγνώστες είναι καλό να ανατρέχουν σε ιστοσελίδες επίσημων οργανισμών για την έγκυρη ενημέρωσή τους και την αποφυγή «ψευδοεπιστημονικών» ιστοτόπων. Επίσης μπορούν να ενημερώνονται από τον προσωπικό τους Ιατρό ή από Ιατρεία Λοιμώξεων Νοσοκομείων. Το Ιατρείο Λοιμώξεων της Γ’ Παθολογικής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο «ΣΩΤΗΡΙΑ» παρέχει συμβουλευτική εμβολίων και ταξιδιωτικής ιατρικής.
