Tα επιστημονικά δεδομένα της Διαιτολογίας είναι σαφή και συστήνουν μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή για όλο τον πληθυσμό. Όταν τα όρια ξεπερνιούνται, ακόμη και στο πλαίσιο της υγιεινής διατροφής, μπορεί να υπάρξουν προβλήματα υγείας. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Ορθορεξία, ένα διαταραγμένο πρότυπο διατροφής.
Η ορθορεξία εμφανίστηκε ως ορολογία τα τελευταία χρόνια. Κατατάσσεται στις διατροφικές διαταραχές Μη Προσδιοριζόμενες Διαφορετικά-EDNOS (Eating Disorders Not Otherwise Specified). Προσδιορίζεται ως η κατάσταση εκείνη κατά την οποία το άτομο έχει μία παθολογική εμμονή με τη σωστή διατροφή. Επιλέγει, δηλαδή, μόνο βιολογικά και υγιεινά τρόφιμα με έντονο ψυχαναγκασμό στην ολοκληρωτική αποφυγή ανθυγιεινών τροφίμων και ουσιών, π.χ. ζάχαρης, αλατιού, αλκοόλ, καφεΐνης ή αλευριού.
Τα άτομα με ορθορεξία συνήθως αποκλείουν από τη διατροφή τους πολλά τρόφιμα που θεωρούν ανθυγιεινά: π.χ. τα επεξεργασμένα δημητριακά, τα πρόσθετα σάκχαρα, τη γλουτένη, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τη σόγια και άλλα τρόφιμα ή ολόκληρες ομάδες τροφίμων. Σε σοβαρές περιπτώσεις η ορθορεξία μπορεί τελικά να οδηγήσει σε υποσιτισμό.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως ένας ορθορεκτικός είναι και αδύνατος. Πολλοί ορθορεκτικοί είναι υπέρβαροι, καθώς με τον αποκλεισμό πολλών τροφίμων μειώνεται η πρόσληψη συστατικών τα οποία είναι απαραίτητα για την καλή λειτουργία του μεταβολισμού.
Όσοι χαρακτηρίζονται ορθορεκτικοί κυρίως είναι άνθρωποι που ακολουθούν μια υγιεινή διατροφή και για κάποιο λόγο αποκτούν μια εμμονή με την επιλογή τροφίμων. Στο τέλος δημιουργείται μια μανία εναντίον της λήψης «κακών» τροφών.
Βέβαια, από αυτή την κατηγορία θα πρέπει να διαχωρίσουμε όσους ακολουθούν κάποια ειδική δίαιτα, όπως π.χ. τη χορτοφαγία ή τη vegan διατροφή.
Οι ορθορεκτικοί συνήθως υιοθετούν και αντικοινωνική συμπεριφορά, λόγω των συγκεκριμένων διατροφικών επιλογών τους.
Τα βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων που έχουν ορθορεξία:
✤ Σκέφτονται τι θα φάνε περισσότερες από τρεις ώρες ημερησίως και προγραμματίζουν τα γεύματά τους πολλές μέρες πριν από την κατανάλωσή τους
✤ Η θρεπτική αξία του γεύματος είναι πιο σημαντική από την ευχαρίστηση της κατανάλωσής του.
✤ Νιώθουν έντονο αίσθημα αυτοπεποίθησης, όταν τρώνε υγιεινά.
✤ Ακολουθούν με θρησκευτική ευλάβεια συγκεκριμένους κανόνες και είναι υπερήφανοι γι’ αυτό.
✤ Όταν χαλάει η διατροφή τους, επιβάλλουν στον εαυτό τους τιμωρίες, π.χ. «έφαγα μισό σοκολατάκι και για την υπόλοιπη ημέρα δεν θα φάω απολύτως τίποτα». Αυτό είναι πολύ αρνητικό για τον μεταβολισμό του ατόμου και φυσικά και για την ψυχολογία του.
✤ Ένα ορθορεκτικό άτομο γίνεται εξαιρετικά πειθαρχημένο ως προς το τι τρώει και καταναλώνει μόνο τα τρόφιμα που θεωρεί ότι είναι αγνά και φυσικά.
✤ Τα σκεύη που χρησιμοποιούν πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως μεγάλο βαθμό καθαριότητας και αποστείρωσης.
✤ Η ζωή τους γίνεται μία συνεχόμενη μάχη για να βρουν και να τρώνε μόνο τα σωστά τρόφιμα και να αποφύγουν να φάνε μολυσμένα ή επικίνδυνα τρόφιμα, όπως γλυκά, κέικ, πατατάκια, ψωμί και γενικώς πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα.
✤ Αισθήματα ενοχής, αηδίας και ατέλειας ακολουθούν μετά από οποιαδήποτε απόκλιση από τους κανόνες.
✤ Οι ορθορεκτικοί δυσκολεύονται να απολαύσουν τις κοινωνικές πτυχές του φαγητού, όπως το να βγουν έξω για δείπνο με φίλους ή ακόμα και την αποδοχή μιας πρόσκλησης σε ένα οικογενειακό γεύμα. Οι αυστηροί κανόνες που περιβάλλουν τα τρόφιμα περιορίζουν ή καθιστούν απαγορευτική την κατανάλωση φαγητού εκτός σπιτιού.
✤ Ένα ακόμη χαρακτηριστικό τους είναι ότι θυμούνται και περιγράφουν με λεπτομέρειες τις «σωστές» και «υγιεινές» επιλογές τους.
Σύμφωνα με τον Εθνικό Σύνδεσμο Διατροφικών Διαταραχών στη Βρετανία, προειδοποιητικά σημάδια της ορθορεξίας αποτελούν:
✤ Ο εξονυχιστικός έλεγχος των συστατικών στις ετικέτες.
✤ Ο αποκλεισμός τροφών.
✤ Τα υψηλά επίπεδα ψυχολογικής έντασης, όταν δεν υπάρχουν «υγιεινά» τρόφιμα στο διαιτολόγιο.
✤ Η έντονη ενασχόληση με λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης και blogs.
Ο γιατρός Στίβεν Μπράτμαν ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε και περιέγραψε το φαινόμενο της ορθορεξίας το 1997. Σχεδίασε μάλιστα ένα τεστ 10 ερωτήσεων που εξερευνά τις τάσεις του ατόμου προς τη διαταραχή.
Αντιμετώπιση
Το φαινόμενο της ορθορεξίας χρήζει προσέγγισης από διεπιστημονική ομάδα. Η συνεργασία εξειδικευμένων θεραπευτών -τόσο ψυχιάτρου ή ψυχολόγου όσο και διαιτολόγου ή ιατρού- κρίνεται απαραίτητη.
Ο ρόλος του διαιτολόγου στη θεραπεία είναι απαραίτητος, καθώς αναλαμβάνει τη διατροφική επανεκπαίδευση του ατόμου. Στόχος είναι να επαναπροσδιοριστούν οι έννοιες της σωστής διατροφής και της υγείας. Πρέπει, δηλαδή, να καταλάβει το ορθορεκτικό άτομο ότι δεν υπάρχουν μόνο υγιεινές ή μόνο ανθυγιεινές τροφές, αλλά ένα υγιεινό και ισορροπημένο διατροφικό πλάνο, σύμφωνα πάντα με τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου.
Όπως σε κάθε περίπτωση, έτσι και στις διατροφικές συνήθειες τα άκρα δεν ωφελούν, αλλά αντιθέτως προκαλούν προβλήματα στην ποιότητα ζωής.
