“Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν, μαγειρεύουν”. H «ρήση» επιβάλλεται να εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις της Ιατρικής όπου η προληπτική ιατρική και η έγκαιρη διάγνωση έχουν θέση.
Για να μπορεί ένας άνθρωπος να είναι και να παραμένει υγιής, θα πρέπει να υιοθετήσει ως τρόπο ζωής του την έννοια της πρόληψης. Ο ρόλος της προληπτικής ιατρικής αποδεικνύεται καθοριστικός και σωτήριος σε όλες τις περιπτώσεις ασθενειών που απειλούν την υγεία και τη ζωή ενός ατόμου.
Μία από τις ασθένειες αυτές είναι και ο καρκίνος του μαστού. Στατιστικά στοιχεία αναφέρουν ότι κάθε έτος 175.000 νέα περιστατικά καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκονται στην Ευρώπη και 250.000 στην Β. Αμερική. Ακόμη γνωρίζουμε ότι στην Αμερική μία στις 8 γυναίκες θα αναπτύξει καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής της. Για την Ευρώπη ισχύει μία στις 9 με 10 γυναίκες αφού συμπεριλαμβάνονται και οι χώρες της Μεσογείου που έχουν μικρότερη συχνότητα.
Από τα μηνύματα που λαμβάνουμε από τις έρευνες που κατά καιρούς πραγματοποιούνται διεθνώς, θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας το θέμα της πρόληψης.
Τι εννοούμε με την πρόληψη;
Ας δούμε όμως τι εννοούμε με τον όρο ’’προληπτική ιατρική’’ στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού. Το σημαντικότερο όλων είναι να κατανοήσουμε ότι το να εντοπίσουμε τον καρκίνο του μαστού σε μικρό μέγεθος, είναι πολύ πιο ανώδυνο από το να τον αντιμετωπίσουμε σε προχωρημένο στάδιο, μια και οι θεραπευτικές διαδικασίες στο στάδιο αυτό δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε ευχάριστες και επιπλέον είναι πολύ δαπανηρές.
Όταν αναφερόμαστε στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού, εννοούμε την έγκαιρη διάγνωση, ότι δηλ. θα εντοπισθεί ο καρκίνος του μαστού σε μικρό μέγεθος, σε υποκλινική, μη ψηλαφητή κατάσταση. Για να το πετύχουμε αυτό, θα πρέπει οι γυναίκες που δεν έχουν κληρονομικό ιστορικό, μετά την ηλικία των 40 ετών, να εξετάζονται κάθε χρόνο, από τον μαστολόγο και να υποβάλλονται σε μαστογραφία, χωρίς να παρουσιάζουν κάποιο σύμπτωμα.
Όσες όμως γυναίκες έχουν βεβαρημμένο ιστορικό θα πρέπει να αρχίζουν τον συστηματικό (πλήρη) προληπτικό έλεγχο 10 χρόνια νωρίτερα από την ηλικία στην οποία το νεαρότερο άτομο της οικογένειας εμφάνισε καρκίνο στον μαστό.
Η προληπτική εξέταση περιλαμβάνει:
Ι) Την κλινική εξέταση κατά την οποία ο μαστολόγος θα επισκοπήσει και θα ψηλαφίσει τους μαστούς της και τις μασχαλιαίες χώρες, θα ελέγξει τις θηλές και θα ζητήσει τον υπόλοιπο παρακλινικό έλεγχο, ανάλογα με την ηλικία και τα τυχόν ευρήματα.
ΙΙ) Τη μαστογραφία, μία ακτινολογική εξέταση που γίνεται από ειδικό μηχάνημα. Σήμερα διαθέτουμε 4 ειδών μαστογραφίες: α) την αναλογική ή συμβατική μαστογραφία (για τις μεγάλης ηλικίας γυναίκες με λιπώδη μαστό), β) την μαστογραφία με ψηφοποιητή, γ) τη ψηφιακή μαστογραφία και τέλος δ) την ψηφιακή τομοσύνθεση (για πιο αναλυτική εικόνα). Η μαστογραφία μπορεί να εντοπίσει ακόμη και την ύπαρξη πολύ μικρού μεγέθους καρκίνου στον μαστό, όταν αυτός δεν έχει δώσει ακόμη κανένα κλινικό εύρημα. Σήμερα η αναλογική μαστογραφία έχει αντικατασταθεί από την ψηφιακή μαστογραφία, ιδιαίτερα σε γυναίκες μικρότερες των 60 ετών.
Η ψηφιακή μαστογραφία παρουσιάζει καλύτερη ευκρίνεια, άρα και καλύτερα διαγνωστικά αποτελέσματα και η γυναίκα δέχεται μικρότερη ποσότητα ακτινοβολίας.
Η μαστογραφία διεθνώς και στα καλύτερα κέντρα εμφανίζει ένα ποσοστό ψευδώς αρνητικού αποτελέσματος της τάξεως του 15% (αυτό σημαίνει ότι, παρόλο που υπάρχει καρκίνος, η μαστογραφία δεν μπορεί να τον απεικονίσει) γι’ αυτό τις περισσότερες φορές για ασφάλεια υποβάλλουμε τις γυναίκες και σε άλλες συμπληρωματικές εξετάσεις.
ΙΙΙ) Το υπερηχογράφημα, που είναι εξέταση με υπερηχητικά κύματα, ακίνδυνη χωρίς ακτινοβολία και μπορεί κάλλιστα να συμπληρώσει τα μαστογραφικά ευρήματα, ή ακόμη και να αναδείξει κάτι που δεν εντοπίστηκε στη μαστογραφία.
ΙV) Τη μαγνητική μαστογραφία, που είναι εξέταση των μαστών με μαγνητικά κύματα και δεν περιέχει ακτινοβολία. Είναι συμπληρωματική των άλλων εξετάσεων και πολύτιμη στην προεγχειρητική πληροφόρηση του μαστολόγου, -αλλά και της γυναίκας-, στο αν υπάρχουν ή όχι και άλλες εστίες στον μαστό της, για να μπορέσει να προγραμματίσει σωστά το είδος της επέμβασης στο οποίο θα την υποβάλει.
V) Την παρακέντηση και κυτταρολογική εξέταση από το ογκίδιο, ή την μη ψηλαφητή ακτινολογική ανωμαλία.
Τέλος, η κάθε γυναίκα μια φορά τον μήνα μπορεί να πραγματοποιεί μόνη της, την αυτοεξέταση των μαστών της. Με την αυτοεξέταση, η γυναίκα μαθαίνει πολύ καλά τον μαστό της και μπορεί εύκολα να διακρίνει αν τύχει κάποια αλλαγή ακόμη και μικρού μεγέθους.
Στην περίπτωση που θα διαπιστώσει κάτι οφείλει άμεσα να απευθυνθεί στον μαστολόγο.
Όπως όλοι οι καρκίνοι έτσι και ο καρκίνος του μαστού, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι, τα κύτταρα που έχουν προδιαγραφεί να γίνουν κακοήθη χρειάζονται ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα για να μεταλλαχθούν και να αποβούν επικίνδυνα για την υγεία της γυναίκας. Ο καρκίνος του μαστού δεν σκοτώνει εφόσον η νόσος, διαγνωσθεί έγκαιρα και αντιμετωπιστεί σωστά. Κατά συνέπεια η προληπτική εξέταση και η έγκαιρη διάγνωση είναι το ήμισυ του παντός.
Για να αλλάξει όμως η νοοτροπία των γυναικών και να υιοθετήσουν την έννοια της πρόληψης, θα πρέπει να υπάρξει και η κατάλληλη ενημέρωση. Για τον λόγο αυτό επιβάλλεται να γίνονται ενημερωτικές εκδηλώσεις, σεμινάρια και εκπομπές, που θα ενημερώνουν, θα αφυπνίζουν και θα κινητοποιούν τη γυναίκα να μπει στη διαδικασία ελέγχου των μαστών της. Η Ελληνική Εταιρεία Μαστολογίας, της οποίας έχω την τιμή να είμαι πρόεδρος, διοργανώνει σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τις μητροπόλεις και τους γυναικείους συλλόγους ενημερωτικές ημερίδες για το κοινό με θέμα «την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού».
Χρειάζεται και το ενδιαφέρον της πολιτείας
Για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, θα πρέπει να ενδιαφερθεί και η ίδια η πολιτεία, αφού το να προλαμβάνεις είναι καλύτερο από το να θεραπεύεις. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα, ώστε να δημιουργηθούν εθνικά προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου των γυναικών με μαστογραφία και να ιδρυθούν οργανωμένα κέντρα μαστού στη χώρα, στα οποία η γυναίκα θα μπορεί να υποβάλλεται σε πλήρη διαγνωστικό έλεγχο, την προεγχειρητική προετοιμασία, θα μπορεί να αντιμετωπιστεί θεραπευτικά σύμφωνα με τις επιταγές της επιστήμης και μάλιστα προσφέροντάς της παράλληλα ψυχολογική υποστήριξη, εφόσον την έχει ανάγκη. Το κόστος της προληπτικής ιατρικής είναι 10 φορές μικρότερο από το κόστος που απαιτούν οι μακροχρόνιες θεραπείες με ακριβά φάρμακα. Μια χημειοθεραπεία κοστίζει 12.000 € για την κάθε γυναίκα, ενώ με τα ίδια χρήματα που θα πληρώσει για χημειοθεραπεία, θα μπορούσαν να εξεταστούν, ακόμη και με ψηφιακή μαστογραφία, τουλάχιστον 400 γυναίκες. Έχει παρατηρηθεί ότι μακροπρόθεσμα η ψηφιακή μαστογραφία είναι λιγότερο δαπανηρή από την αναλογική.
Η πρόληψη θα πρέπει να εφαρμόζεται όχι μόνο για τον καρκίνο του μαστού, αλλά και για τον γυναικολογικό καρκίνο, τον καρκίνο του προστάτη και τον καρκίνο του πνεύμονα.
Η παροιμία «Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν» στην περίπτωσή μας αφορά τις γυναίκες που πηγαίνουν και υποβάλλονται τακτικά σε προληπτική μαστογραφία, χωρίς να έχουν κάποιο εύρημα από τον μαστό τους. Στις περιπτώσεις αυτές ακόμα κι αν διαπιστωθεί καρκίνος στον μαστό, τις περισσότερες φορές δεν χρειάζεται η γυναίκα να υποβληθεί σε μαστεκτομή.
Είναι απαραίτητη η μαστεκτομή;
Η μαστεκτομή επί δεκαετίες εθεωρείτο η θεραπεία επιλογής σε όλες τις περιπτώσεις του καρκίνου του μαστού. Από τη δεκαετία του 80 όμως, αμφισβητήθηκε το ογκολογικό της όφελος. Άρχισαν να γίνονται οι πρώτες επεμβάσεις διατήρησης του μαστού σε περιπτώσεις καρκίνου (τεταρτεκτομές).
Σήμερα, 30 χρόνια μετά, γνωρίζουμε από πλήθος μελετών και με παρακολούθηση 20ετίας ότι η μαστεκτομή δεν χρειάζεται, τις περισσότερες φορές, όταν ο όγκος είναι μονήρης και έχει διάμετρο μέχρι 2 εκατοστά. Επίσης με τη μαστεκτομή δεν αλλάζει η επιβίωση. Σε περίπτωση όμως που έχουμε πολυεστιακή ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού ακόμα και σε στάδιο 0, δηλ. στάδιο μη διηθητικό, η μαστεκτομή είναι ένα must! Στη χώρα μας υπολογίζεται ότι γίνονται 60% περισσότερες μαστεκτομές απ’ όσο θα ήταν ογκολογικά απαραίτητες και από την άλλη δεν γίνονται κάποιες φορές εκεί που επιβάλλεται να γίνουν, επειδή με τον μαστό δεν ασχολούνται μόνον οι εξειδικευμένοι.
Η ασθενής που θα υποβληθεί σε μαστεκτομή μπορεί ασφαλώς να κάνει αποκατάσταση του μαστού, ή στον ίδιο χρόνο ή σε δεύτερο χρόνο. Τέλος, ο μαστός μετά την αποκατάσταση δεν είναι ποτέ ο ίδιος με τον φυσιολογικό μαστό της γυναίκας, ακόμα και εάν χρησιμοποιηθεί αυτόλογος ιστός, δηλαδή δικός της ιστός. Ο λόγος που μπορεί συχνά να προτείνεται στην ασθενή η μαστεκτομή είναι ο εξής: Είναι δύσκολο έως αδύνατο να επιτευχθεί καλό αισθητικό αποτέλεσμα με τις παραδοσιακές τεχνικές εάν ο όγκος βρίσκεται σε δυσμενή τοπογραφική θέση στον μαστό ή είναι μεγάλος σε σχέση με το μέγεθος του μαστού. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι σύγχρονες τεχνικές ογκοπλαστικής, από χειρουργό μαστού κατάλληλα εκπαιδευμένο σε αυτές βοηθούν να αποφευχθεί η μαστεκτομή και μάλιστα επιτυγχάνοντας καλύτερα υγιή όρια από εκείνα της κλασσικής χειρουργικής.
Έτσι ως ενδείξεις μαστεκτομής παραμένουν εκείνες στις οποίες υπάρχει ογκολογικό όφελος και που είναι οι εξής:
- Πολυκεντρικός καρκίνος μαστού
- Πολυκεντρικό DCIS (μη διηθητικός)
- Αδυναμία ελέγχου του μαστού με τις κλασσικές απεικονιστικές μεθόδους σε ασθενή με ιστορικό καρκίνου του μαστού
- Μεγάλος όγκος σε σχετικά μικρό μαστό
- Γονιδιακός καρκίνος μαστού (όχι απόλυτη ένδειξη)
- Φλεγμονώδης καρκίνος μαστού (μετά από προεγχειρητική χημειοθεραπεία)
- Επιθυμία της ενημερωμένης ασθενούς
- Μαστεκτομή για κοινωνικούς λόγους (μακριά από μεγάλα Ιατρικά Κέντρα)
Κάθε ασθενής με ένδειξη μαστεκτομής πρέπει να ενημερώνεται εκτενώς πριν από το χειρουργείο για τις δυνατότητες άμεσης ή απώτερης αποκατάστασης του μαστού. Οι επεμβάσεις αποκατάστασης του μαστού πρέπει να καλύπτονται τόσο από τους Ασφαλιστικούς Οργανισμούς όσο και από τις Ιδιωτικές Ασφάλειες επειδή δεν είναι καλλωπιστικές επεμβάσεις, αλλά επεμβάσεις αποκατάστασης ακρωτηριασμού.
Επίσης, η γυναίκα που λαμβάνει τη διάγνωση του καρκίνου το μαστού θα πρέπει να έχει και ψυχολογική υποστήριξη που την χρειάζεται για να προχωρήσει προς την χειρουργική επέμβαση.
Η Ελληνική Εταιρεία Μαστολογίας για τον λόγο αυτό έχει ιδρύσει το 2002 και λειτουργεί μέχρι σήμερα το Κέντρο Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Γυναικών με Καρκίνο του Μαστού «Έλλη Λαμπέτη» το οποίο παρέχει δωρεάν τις υπηρεσίες του στην πάσχουσα γυναίκα αλλά και στα μέλη της οικογένειάς της. Το κέντρο βρίσκεται στο Καλφοπούλειο – 1ο Δημοτικό Ιατρείο του Δήμου Αθηναίων, στην οδό Σόλωνος 78, στον 2ο όροφο και λειτουργεί καθημερινά 9:00 -17:00. Τηλ. επικοινωνίας : 210 7773112 και 6948 463 397.
Δρ. Λυδία Ιωαννίδου – Μουζάκα, Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Γυναικολόγος – Χειρουργός – Μαστολόγος – Ογκολόγος