Η έλλειψη συγκέντρωσης, η παθητικότητα και η έμμεση αδιαφορία για τα μαθήματα μπορούν να οφείλονται σε διάφορα αίτια: σε ζητήματα που απασχολούν τον έφηβο διαρκώς, στην ορμονική αναστάτωσή του ή σε εξωτερικούς περισπασμούς.
Καλό είναι ο έφηβος να ξεκινήσει από τα απλούστερα, δηλαδή τους εξωτερικούς περισπασμούς. Αυτοί διορθώνονται πιο εύκολα. Επίσης, σκόπιμο είναι να ρυθμίσει με συμπεριφορικές μεθόδους τη μελέτη του, ώστε να μπορεί να «μαζεύει το μυαλό» του και να διαβάζει ανεξάρτητα από τα βαθύτερα ζητήματα που τον απασχολούν. Είναι εύλογο ότι αυτά δεν πρέπει να τα «θάβει» και να τα ξεχνά. Απεναντίας, πρέπει να τα λύνει. Όμως όχι την ώρα της μελέτης.
Τεχνικές συγκέντρωσης για τις εξετάσεις και όχι μόνο
Ο έφηβος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η ώρα της μελέτης δεν είναι ώρα χαλάρωσης. Μπορεί να χαλαρώνει μόνο όταν κάνει διάλειμμα. Καλύτερα να κάνει πολλά διαλείμματα, παρά να ονειροπολεί με τα βιβλία ανοιχτά μπροστά του. Προτείνετέ του να σεβαστεί την ανάγκη του για ονειροπόληση, αλλά να της βάλει «ωράριο». Να αποφασίσει, δηλαδή, ότι θα μπορεί να χαζέψει και να ονειροπολήσει, π.χ., μόλις τελειώσει το διάβασμα.
Κάθε φορά που… πετάγεται μια ιδέα στο μυαλό του την ώρα που διαβάζει, καλό είναι να σημειώνει ένα μεγάλο Χ ή άλλο εμφανές σήμα στο βιβλίο του. Το σημάδι πρέπει να μπαίνει στο σημείο της σελίδας που βρισκόταν την ώρα που «πετάχτηκε» η οποιαδήποτε άσχετη σκέψη. Στη συνέχεια καλό είναι να έχει δίπλα του ένα μπλοκάκι και να σημειώνει εκεί την σκέψη που τον ή τη διέκοψε. Έτσι θα νιώθει ότι έβγαλε αυτή την ιδέα από το μυαλό του προσωρινά και ότι θα μπορεί να ασχοληθεί με αυτήν αργότερα. Εκείνη τη στιγμή δεν θα τη διαγράψει σαν ασήμαντη, δεν θα την αποδεχτεί, δεν θα την καταπιέσει, θα την αφήσει απλώς για αργότερα. Έτσι θα μπορέσει να συνεχίσει το διάβασμα με την ησυχία του.
Ας ορίζει κάθε μέρα ένα σταθερό «ραντεβού» με τον εαυτό του (π.χ., 21.30-22.30), για να ασχολείται με όσα βλέπει ότι «πετάγονται» αυθαίρετα στο μυαλό του την ώρα που μελετά. Προφανώς τον ή την απασχολούν πολύ. Θα πρέπει να τα αντιμετωπίσει.
Όταν τελειώνει τη μελέτη, ας εξετάζει πόσες ασκήσεις μπόρεσε να λύσει ή παραγράφους να διαβάσει χωρίς διακοπή. Θα τις μετρήσει κοιτάζοντας κάθε πότε σημείωνε Χ ή όποιο σήμα διακοπής χρησιμοποίησε. Έτσι, θα διαπιστώνει ρεαλιστικά ποιο είναι αυτή την εποχή το όριό του στη συγκέντρωση. Αυτό το όριο θα πρέπει να το σεβαστεί, όπως και εσείς. Αν βλέπει ότι το μυαλό του «φεύγει» περίπου κάθε 10 λεπτά ή ανά 4-5 παραγράφους, θα πρέπει να κάνει ένα ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα. Την επόμενη μέρα που θα κάτσει να διαβάσει, θα αποφασίσει ότι θα διαβάσει 4-5 παραγράφους και ότι μετά θα σηκωθεί για να πιει ένα αναψυκτικό ή να κάνει ένα μικρό διάλειμμα. Αυτές τις 5 παραγράφους καλό είναι την πρώτη μέρα να τις σημειώσει με ένα Χ που θα έχει τοποθετήσει «προκαταβολικά» στο τέλος τους. Αντί, δηλαδή, να κοιτάζει το ρολόι για το πότε θα περάσει το 15λεπτο να σηκωθεί, θα έχει προαποφασίσει ως όριο το εμφανές Χ και θα λέει «θα διαβάσω μέχρι εκεί». Θα πάρει έτσι εκείνο την πρωτοβουλία της διακοπής και θα έχει την απόλυτα θετική αίσθηση ότι ελέγχει την κατάσταση. Σταδιακά ίσως μπορεί να προσθέτει κάθε μέρα και μία παράγραφο, δηλαδή να μεταθέτει το Χ ή το οποιοδήποτε σήμα του λίγο παρακάτω.
Δεκαπέντε λεπτά εντατικής μελέτης, δηλαδή με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης, είναι πιο αποτελεσματικά από 45 λεπτά χαλαρής μελέτης. Αν το παιδί σας μπορεί να συγκεντρώνεται για 15 λεπτά, ας δουλεύει στο διάστημα αυτό «στο φουλ» και μετά ας σηκώνεται να κάνει ένα διάλειμμα ή ας αλλάζει μάθημα. Η εναλλαγή κεντρίζει συχνά το ενδιαφέρον ή πάντως φέρνει συχνά το ίδιο αποτέλεσμα με ένα μικρό διάλειμμα.
Άλλα παιδιά δουλεύουν καλύτερα με το ξυπνητήρι. Αν, π.χ., διαπιστώνει ότι η συγκέντρωσή του χαλαρώνει στα 20 λεπτά, ας βάζει υπενθυμίσεις στο κινητό ώστε να τον «διακόπτει» προγραμματισμένα κάθε 20 λεπτά. Έτσι, θα έχει και πάλι την αίσθηση ότι ελέγχει την κατάσταση. Επιπλέον, δεν θα έχει τον νου του να κοιτάζει το ρολόι, γιατί θα χτυπήσει μόνη της η υπενθύμιση. Το ρολόι μάλιστα καλό είναι να «κοιτάζει» προς τον τοίχο, ώστε να μην του αποσπά την προσοχή. Αν χρησιμοποιεί το κινητό, τότε καλύτερα να έχετε ένα κινητό ειδικά γι’ αυτή τη δουλειά – π.χ. ένα παλιό δικό σας- γιατί αν είναι το δικό του, είναι βέβαιο ότι κάποιο τηλεφώνημα θα τον διακόψει την ώρα που διαβάζει.
Σε κάποια παιδιά ταιριάζει το πρόγραμμα της πυραμίδας, με σταδιακή κλιμάκωση. Ξεκινούν να διαβάσουν μόνο μία σελίδα μέχρι το πρώτο τους διάλειμμα, μετά διαβάζουν 2 σελίδες και κάνουν δεύτερο διάλειμμα. Ύστερα διαβάζουν 3-4 σελίδες συνεχόμενες και κάνουν το τρίτο τους διάλειμμα. Καλό είναι ο έφηβος να υπολογίζει την κλιμάκωση ανάλογα με το δικό του βιορυθμό σε συγκέντρωση. Αν βλέπει ότι όσο περνά η ώρα συγκεντρώνεται όλο και καλύτερα, τότε αυτή η κλιμάκωση σίγουρα του ταιριάζει. Αν όμως βλέπει ότι όσο περνά η ώρα η συγκέντρωσή του χάνεται όλο και συχνότερα, τότε πρέπει να κρατήσει ρεαλιστικά μια σταθερή «μερίδα» διαβάσματος ανά διάλειμμα ή να ακολουθήσει και την αντίθετη τεχνική – δηλαδή να διαβάζει πρώτα περισσότερες σελίδες και να μειώνει τον αριθμό τους.
Κάποια παιδιά βοηθιούνται από φράσεις – κλισέ που επαναλαμβάνουν στον εαυτό τους όταν τον «συλλαμβάνουν» να ονειροπολεί (π.χ. «τώρα, διάβασμα!» ή «θα χαζέψω αργότερα. Πρέπει να βγάλω την ύλη τώρα» ή «σύνελθε! Τώρα είσαι εδώ!» ή «ώρα να συγκεντρωθώ»).
Αν νιώθει κούραση ή γενικά έλλειψη συγκέντρωσης, ο έφηβος μπορεί να τονωθεί κάνοντας ασκήσεις γυμναστικής. Μια βόλτα με γρήγορους ρυθμούς γύρω από το τετράγωνο ή 5 λεπτά γυμναστικής ξυπνούν και το σώμα και το μυαλό. Επίσης, βοηθούν στην εγρήγορση, η τσίχλα ή ένα ελαφρύ γεύμα με πρωτεΐνες (π.χ., ψωμί με τυρί ή ζαμπόν ή αυγό).
Στη συγκέντρωση βοηθά ο σαφής προσδιορισμός της ύλης που θα πρέπει «να βγάλει» ο έφηβος μέσα σε μία μέρα. Καλό είναι όταν κάθεται να διαβάσει να κάνει στο μυαλό του ένα προσχέδιο (π.χ., θα διαβάσω 5 σελίδες ιστορίας για το μεθαυριανό τεστ ή θα λύσω τρεις ασκήσεις φυσικής).
Έχει σημασία το παιδί να σηκώνεται από το γραφείο έχοντας ολοκληρώσει κάτι. Δεν έχει σημασία αν θα έχει ολοκληρώσει ένα ολόκληρο κεφάλαιο. Εκείνο που μετράει είναι να έχει ολοκληρώσει εκείνο που ο ίδιος ή η ίδια είχε προαποφασίσει ως «μερίδα». Έτσι θα νιώθει αυτοπεποίθηση και θα ξέρει ότι τελείωσε εκείνο που είχε ορίσει ως υποχρέωσή του. Όταν διαβάζει κάτι και το ολοκληρώνει, καλό είναι να βάζει και ένα σήμα ότι «το τελείωσε». Ας διαλέξει όποιο σήμα θέλει. Όταν «βγάζει» την ύλη που ο ίδιος ή η ίδια προσδιόρισε ως απαραίτητη μέχρι το πρώτο διάλειμμα, ας ανταμείψει τον εαυτό του με κάτι ευχάριστο.
Να πείσετε το παιδί σας ότι δεν πρόκειται να χάσει τους φίλους και τις παρέες του μόνον και μόνον επειδή διαβάζει. Αν κάτι αλλάξει στις φιλίες του, αυτό σίγουρα δεν θα σχετίζεται με το γεγονός της τρίωρης μελέτης. Στο κάτω – κάτω αυτό το τρίωρο θα μπορούσε να ήταν αφιερωμένο σε οποιαδήποτε άλλη προσωπική ενασχόλησή του. Όλοι στην παρέα του κάνουν το ίδιο για τις προσωπικές ανάγκες τους.
Βοηθήστε το παιδί σας να αποκτήσει προσωπικό ενδιαφέρον για κάθε μάθημα στο οποίο χωλαίνει. Αν ο καθηγητής στο σχολείο δεν έχει πείσει το παιδί ότι το μάθημα αυτό σχετίζεται άμεσα με τη ζωή του και το αφορά, θα πρέπει να το πείσετε εσείς ή κάποιος άλλος καθηγητής. Το παιδί έχει μεγάλη σημασία να συνδέει κάθε μάθημα με κάτι σημαντικό για το ίδιο.
Προτείνετέ του να χρησιμοποιεί μολύβι ή υπογραμμιστή ώστε να τονίζει όσα θέματα το ενδιαφέρουν ή να γράφει απορίες και δικά του συμπεράσματα. Έτσι διαβάζει ενεργά. Ξεφεύγει από την παθητική και ανιαρή συνήθη αντιμετώπιση του μαθήματος και λειτουργεί πιο δημιουργικά. Η υπογράμμιση και οι σημειώσεις «ξυπνούν» τον μαθητή.
Αν δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στο διάβασμα στο σπίτι, τονίστε του ότι πρέπει να προσπαθήσει τουλάχιστον να συγκεντρώνεται στις παραδόσεις ώστε να φεύγει από το σχολείο έχοντας μάθει εκεί αρκετή από την ύλη.
Μη βάζει στόχους που δεν θα επιτύχει, γιατί θα απογοητευθεί και έτσι θα δυσκολευθεί ακόμα περισσότερο στη μελέτη του. Αν πει, για παράδειγμα, ότι θα διαβάζει 4 ώρες την ημέρα με δύο διαλείμματα και είναι άτομο με μειωμένη συγκέντρωση, θα αποκαρδιωθεί πολύ γρήγορα και η προσπάθειά του να βελτιώσει την κατάσταση θα φέρει αντίθετο αποτέλεσμα.
Μάθετέ του να χρησιμοποιεί όλο τον ελεύθερο χρόνο του για χαλάρωση. Ας χαλαρώνει ακόμη και στο λεωφορείο, στο περπάτημα, στο μπάνιο. Έτσι δεν θα του λείπει πολύ η χαλάρωση όταν «σφίγγεται» να διαβάσει.
Όταν έχει πολύ διάβασμα, όπως στην περίοδο εξετάσεων, καλό είναι να πίνει πολλά υγρά και να τρώει μικρά γεύματα (όπως τοστ) ανά 3-4 ώρες. Το βαρύ φαγητό δεν βοηθά στη μελέτη. Αν θέλει να πίνει καφέδες, εξηγήστε του ότι ενδέχεται να εκνευριστεί και τονίστε ότι ο εκνευρισμός κατά βάθος το εμποδίζει να διαβάσει.
Αλεξάνδρα Καπάτου, Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος, Συγγραφέας
