Όπως είθισται στην αρχή κάθε χρόνου, έτσι και φέτος όλοι μα όλοι, ειδικοί και μη, άρχισαν τις προβλέψεις και τις προγνώσεις για το μέλλον: θα πέσει το χρηματιστήριο, θα γίνουν αυξήσεις, θα γίνει πόλεμος, θα…θα…θα… Προβλέψεις από οικονομολόγους, προβλέψεις από πολιτικούς, προβλέψεις από ιστορικούς…μέχρι και προβλέψεις από τη θεία μου τη Μαρίτσα ή οποία είναι απολύτως πεπεισμένη για τις φοβερές στιγμές που μας περιμένουν επειδή της το είπε ο αστρολόγος της!
Πράγματι, φαίνεται πως πολλοί άνθρωποι δεν κάνουν άλλο πράγμα από το να φαντάζονται αρνητικές εξελίξεις και να υποφέρουν προκαταβολικά. Ωστόσο, όλη αυτή η εμμονή με το αρνητικό και με την καταστροφή μας κάνει μεγάλο κακό. Η καταστροφολογία κυριολεκτικά βλάπτει σοβαρά την υγεία μας!
Στην ψυχολογία ο όρος καταστροφολογία είναι σχετικά καινούριος και αναφέρεται σε μια αγχώδη διαταραχή που συνδέεται με έναν τρόπο σκέψης, γνωστό ως «γνωστική διαστρέβλωση» καθώς οι πραγματικές διαστάσεις ενός ενδεχόμενου γεγονότος διαστρεβλώνονται και μεγαλοποιούνται. Γι’ αυτό άλλωστε η καταστροφολογία ονομάζεται συχνά «μεγέθυνση», επειδή το άτομο που καταστροφολογεί φαντάζεται μια κακή εξέλιξη και στη συνέχεια μεγεθύνει τη σοβαρότητά της, τις πιθανότητες να συμβεί, και τις συνέπειές της.
Φυσικά, όλα αυτά τα αρνητικά σενάρια που φαντάζεται το άτομο κυριεύουν το μυαλό του και του προξενούν άγχος, το οποίο μπορεί να εξελιχθεί σε αληθινό τρόμο, ο οποίος μπορεί να συνοδεύεται από ταχυπαλμία, ψυχοσωματικά και αϋπνία.
Το φοβερό δε με την καταστροφολογία είναι ότι συχνά λειτουργεί σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, δηλαδή μια «προφητεία» που μας ωθεί να λειτουργούμε έτσι ώστε τελικά την επιβεβαιώνουμε. Τι εννοώ με αυτό; Ας δούμε ένα παράδειγμα.
Έχω μια σχέση θαυμάσια. Αλλά είμαι άνθρωπος που όλο φαντάζομαι αρνητικά σενάρια, εστιάζω στο αρνητικό και καταστροφολογώ. Έτσι, μόλις φανεί το παραμικρό σύννεφο στην ατμόσφαιρα, φαντάζομαι ότι ο σύντροφός μου με απατάει, δεν με αγαπάει, θα με εγκαταλείψει! Αυτό το φανταστικό σενάριο με κάνει να νιώθω άσχημα, μου προξενεί άγχος, ψυχοσωματικά, και επιπλέον με ωθεί να αντιδρώ υπερβολικά ή δυσλειτουργικά στον σύντροφό μου. Αν αυτό το συνεχίσω για καιρό, ασφαλώς η σχέση μου θα πηγαίνει όλο και χειρότερα και στο τέλος είναι πιθανό να με εγκαταλείψει πράγματι ο σύντροφός μου, οπότε θα έχει «επιβεβαιωθεί» η αρνητική προφητεία, η καταστροφή που είχα προβλέψει. Η πρόβλεψη της καταστροφής προκάλεσε την καταστροφή!
Βέβαια, το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας δεν λειτουργεί μόνο στις προσωπικές σχέσεις αλλά σε όλων των ειδών τις προφητείες για καταστροφές – χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το χρηματιστήριο, όπου ο πανικός που κάποιοι διασπείρουν με τις αρνητικές προβλέψεις τους μπορεί να ωθήσει άλλους να κάνουν σπασμωδικές κινήσεις που πράγματι θα τους καταστρέψουν.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η καταστροφολογία είναι χρήσιμη γιατί μας προειδοποιεί για να προετοιμαστούμε για μια δυσάρεστη εξέλιξη ή ακόμα και μια ενδεχόμενη καταστροφή. Αυτό θα μπορούσε πράγματι να συνέβαινε αν εξετάζαμε κάθε φορά τα πιθανά αρνητικά σενάρια με ψυχραιμία και ορθολογισμό, παίρναμε τα μέτρα μας, και συνεχίζαμε τη ζωή μας.
Δυστυχώς, οι άνθρωποι που καταστροφολογούν συνήθως δεν κάνουν τίποτα τέτοιο. Δεν παίρνουν τα μέτρα τους και δεν συνεχίζουν τη ζωή τους – αντίθετα, παθαίνουν εμμονή με το αρνητικό σενάριο που έχουν φανταστεί και αυτό τους μπλοκάρει από το να κάνουν οτιδήποτε. Ή τους ωθεί να αντιδράσουν σπασμωδικά και απερίσκεπτα. Φαίνεται πως η καταστροφολογία τις περισσότερες φορές δεν μας ωθεί να προετοιμαστούμε για μια καταστροφή – μάλλον προκαλεί την καταστροφή.
Αν, λοιπόν, είστε άνθρωπος που συχνά κάνετε αρνητικά σενάρια για το μέλλον και μετά κολλάτε σε αυτά και υποφέρετε, θα σας πρότεινα να κάνετε μια συνειδητή προσπάθεια να αλλάξετε αυτόν τον τρόπο σκέψης σας.
Τρόποι για να καταστροφολογείτε λιγότερο (ή καθόλου)
- Πάρτε συνειδητή απόφαση ότι θα σταματήσετε να καταστροφολογείτε. Γράψτε μια υπόσχεση στον εαυτό σας: «Υπόσχομαι ότι θα δουλέψω για να καταφέρω να περιορίσω/κόψω την καταστροφολογία».
- Διαλέξτε μια λέξη που θα τη λέτε στον εαυτό σας μόλις αρχίζει να φτιάχνει ένα αρνητικό σενάριο, πχ. «Στοπ!» ή «Σταμάτα!» ή «Κόφτο».
- Προστατεύστε τον εαυτό σας από τις καταστροφολογίες των άλλων – αποφύγετε ειδήσεις, άρθρα με προγνώσεις, συζητήσεις για παρούσες ή ενδεχόμενες καταστροφές, κλπ.
- Απαγορεύστε στον εαυτό σας να ψάξει στο διαδίκτυο μόλις αρχίσει να σχηματίζεται ένα αρνητικό σενάριο στο μυαλό σας.
- Μάθετε τεχνικές διαλογισμού που μπορούν να σας βοηθήσουν να εστιάζετε σε θετικές σκέψεις.
- Βάλτε κάποια ευχάριστα πράγματα μέσα στη μέρα σας, και βρείτε τρόπους να χαλαρώνετε
Πώς θα διαχειριστείτε εποικοδομητικά τα αρνητικά σενάρια
Όταν φτιάξετε ένα αρνητικό σενάριο με το μυαλό σας ή ακούσετε το σενάριο κάποιου άλλου και νιώσετε άσχημα, θα πρέπει να κάνετε τα παρακάτω:
· Θα το αναλύσετε όσο μπορείτε πιο ψύχραιμα και λογικά. Αν δεν μπορείτε, ζητήστε βοήθεια από κάποιον για αυτό το στάδιο. Πόσο πιθανό είναι να συμβεί; Ποιες θα είναι οι συνέπειες; Τι μπορείτε να κάνετε εσείς γι’ αυτό;
· Αν μπορείτε να κάνετε κάτι για να το αποφύγετε/αντιμετωπίσετε, το κάνετε. Και μετά, δεν το σκέφτεστε πια.
· Αν δεν μπορείτε να κάνετε κάτι, το παίρνετε απόφαση. Και δεν το σκέφτεστε πια.
Σε κάθε περίπτωση, δεν έχει κανένα νόημα να κολλήσετε εμμονικά στο σενάριο καταστροφής. Το πιο σπουδαίο απ’ όλα, είναι να το αφήσετε να φύγει και να εστιάσετε στο παρόν. Να θυμάστε πάντα ότι όλα αυτά τα σενάρια είναι φανταστικά – ενώ το παρόν είναι πραγματικό και αξίζει να ζούμε σε αυτό και να δουλεύουμε για να το κάνουμε καλύτερο (πράγμα που ενδεχομένως μας βοηθήσει και να αποφύγουμε την καταστροφή)!