Oπως είναι ευρέως γνωστό, πολλοί αθλητές και αθλούμενοι, ακόμη και ο ευρύς πληθυσμός λόγω των γρήγορων ρυθμών της καθημερινότητας, είναι σε μία διαρκή αναζήτηση τροφίμων και ποτών τα οποία θα τους παρέχουν αυξημένα επίπεδα ενέργειας αλλά και βελτίωση της σωματικής και πνευματικής επίδοσης. Ένα από τα προϊόντα που επιδιώκουν να λύσουν αυτό το πρόβλημα είναι τα ενεργειακά ποτά.
Τί είναι τα Ενεργειακά Ποτά;
Τα ενεργειακά ποτά αποτελούν μη αλκοολούχα ροφήματα τα οποία έχουν ως βασικό στόχο την ενίσχυση της ενέργειας και τη βελτίωση της σωματικής επίδοσης. Το βασικότερα συστατικά τους είναι η καφεΐνη, αμινοξέα (ταυρίνη, L-αργινίνη, L-κιτρουλίνη), βιταμίνες του συμπλέγματος Β αλλά και διάφορα φυτικά συστατικά, όπως ginseng και guarana, τα οποία χρησιμοποιούνται για απόδοση και ψυχική εγρήγορση. Επιπλέον, τα περισσότερα ενεργειακά ποτά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, αλλά τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν και ενεργειακά ποτά χωρίς ζάχαρη τα οποία περιέχουν διάφορες τεχνητές ή φυσικές γλυκαντικές ουσίες (όπως ασπαρτάμη και στέβια αντίστοιχα).
Η λήψη ενεργειακών ποτών 45-60 λεπτά πριν από έντονη αθλητική δραστηριότητα φαίνεται πως μπορεί να αυξήσει αποτελεσματικά τα επίπεδα ενέργειας και τις σωματικές επιδόσεις. Επιπλέον, μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία, την ετοιμότητα, την προσοχή και τη μνήμη, πιθανότατα χάρη στην περιεκτικότητά τους σε καφεΐνη.
Τα ενεργειακά ποτά δεν θα πρέπει να συγχέονται με τα αθλητικά ποτά, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης μέσω της αναπλήρωσης ηλεκτρολυτών, γλυκογόνου και υγρών που χάθηκαν κατά τη διάρκεια έντονης σωματικής άσκησης. Σε αντίθεση με τα ενεργειακά ποτά, τα κύρια συστατικά των αθλητικών ποτών είναι ηλεκτρολύτες (νάτριο, κάλιο, ασβέστιο, χλώριο, φωσφόρος, μαγνήσιο) και υδατάνθρακες (γλυκόζη, σουκρόζη κ.λπ.).
Πώς Λειτουργούν τα Συστατικά τους;
Καφεΐνη: Η καφεΐνη αποτελεί ένα διεγερτικό το οποίο βρίσκεται σε πολλά ροφήματα και τρόφιμα. Τα ενεργειακά ποτά περιέχουν συνήθως καφεΐνη σε συγκεντρώσεις από 70 έως 400 mg ανά λίτρο. Οι κυριότερες επιδράσεις της καφεΐνης προέρχονται από τη διέγερση του κεντρικού νευρικού συστήματος, οδηγώντας έτσι σε αύξηση της ετοιμότητας και της συγκέντρωσης.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Κοινότητα Αθλητικής Διατροφής (ISSN), η λήψη καφεΐνης 45-60 λεπτά πριν από έντονη άσκηση σε ποσότητες 2-6 mg/kg (δηλαδή 140-420 mg για έναν άνθρωπο που ζυγίζει 70 kg) μπορεί να οδηγήσει σε βελτιωμένη επίδοση τόσο σε άσκηση αερόβιας αντοχής όσο και σε άσκηση μυϊκής αντοχής και μυϊκής δύναμης. Ωστόσο, θα πρέπει να δίνεται προσοχή στη λαμβανόμενη ποσότητα, καθώς υψηλές ποσότητες καφεΐνης μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες, όπως άγχος, νευρικότητα, αϋπνία και ταχυκαρδία.
Αμινοξέα: Η ταυρίνη αποτελεί ένα αμινοξύ το οποίο παράγεται φυσιολογικά από το ανθρώπινο σώμα και συνδέεται με τη λειτουργία των σκελετικών μυών, καθώς επίσης και με τη λειτουργία του καρδιαγγειακού και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Επιπλέον, η L-αργινίνη και η L-κιτρουλίνη είναι αμινοξέα τα οποία μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα του νιτρικού οξέος, οδηγώντας με αυτόν τον τρόπο σε βελτιωμένη κυκλοφορία του αίματος και αυξημένη αθλητική επίδοση.
Βιταμίνες Β: Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι απαραίτητες για την παραγωγή ενέργειας, καθώς συμβάλλουν στον μεταβολισμό των υδατανθράκων, των λιπιδίων και των αμινοξέων. Επιπλέον, συμβάλλουν στη δημιουργία νέων ερυθρών κυττάρων, στη σύνθεση DNA, ενώ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη σωστή λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Ωστόσο, η περιεκτικότητά τους στα ενεργειακά ποτά συνήθως δεν επαρκεί για να καλυφθούν οι ανάγκες του μέσου ανθρώπου και θα πρέπει να ακολουθείται ένα ισορροπημένο πρότυπο διατροφής, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες σε βιταμίνες τους συμπλέγματος Β αλλά και των υπόλοιπων θρεπτικών συστατικών.
Ginseng και Guarana: Το ginseng (Panax ginseng) θεωρείται πως μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση, τη συγκέντρωση αλλά και την αερόβια αντοχή. Ωστόσο, οι επιστημονικές μελέτες σχετικά με το ginseng βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο και είναι περιορισμένες, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις για παρενέργειες, όπως κεφαλαλγία, αϋπνία και στομαχικές διαταραχές. Τέλος, όσοι λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, ιδιαίτερα φαρμακευτική αγωγή για σακχαρώδη διαβήτη ή αντικαταθλιπτικά, θα πρέπει να συμβουλεύονται τον ιατρό τους πριν λάβουν ginseng, καθώς η ταυτόχρονη λήψη τους μπορεί να είναι επικίνδυνη.
Tο guarana (Paullinia cupana) είναι ένα εγγενές φυτό του Αμαζονίου και η χρήση του είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στη Βραζιλία. Θεωρείται πως μπορεί να αυξήσει την ενέργεια και τις αθλητικές επιδόσεις, αλλά τα επιστημονικά δεδομένα μέχρι στιγμής είναι ελάχιστα. Το guarana περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις καφεΐνης, για αυτό και η υπέρμετρη λήψη του μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες, όπως άγχος, νευρικότητα και αϋπνία. Τέλος, σε πολλές περιπτώσεις η περιεκτικότητα του guarana σε καφεΐνη δεν συνυπολογίζεται στην ολική συγκέντρωση καφεΐνης στα ενεργειακά ποτά, με αποτέλεσμα να λαμβάνεται μεγαλύτερη ποσότητα από την επιθυμητή.
Χρήση, Ασφάλεια και Πιθανές Ανησυχίες
Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA) σε μία μελέτη σε 16 κράτη μέλη της ΕΕ και με 52.000 συμμετέχοντες βρήκε πως 30% των ενηλίκων (18-65 ετών), 68% των εφήβων (10-18 ετών) και 18% των παιδιών (3-10 ετών) καταναλώνουν τακτικά ενεργειακά ποτά. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η EFSA στην ίδια μελέτη βρήκε πως 56% των ενηλίκων καταναλωτών και 53% των εφήβων καταναλωτών λαμβάνουν αλκοόλ μαζί με τη λήψη ενεργειακών ροφημάτων. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC), η ταυτόχρονη λήψη καφεϊνούχων ποτών (όπως τα ενεργειακά ποτά) και αλκοόλ θα πρέπει να αποφεύγεται, καθώς η καφεΐνη μπορεί να επικαλύψει τις κατασταλτικές ιδιότητες του αλκοόλ και να οδηγήσει σε υπέρμετρη λήψη αλκοολούχων ποτών. Τέλος, μόλις 41% των εφήβων και 52% των ενηλίκων καταναλωτών λαμβάνουν ενεργειακά ποτά πριν ή κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων (που αποτελεί και τον βασικό ρόλο των ενεργειακών ποτών).
Παρά την εκτεταμένη χρήση των ενεργειακών ποτών, η ασφάλεια τους παραμένει αμφιλεγόμενη και έχει φανεί πως μπορεί να υπάρξουν και παρενέργειες εξαιτίας της κατάχρησής τους. Συγκεκριμένα, υπάρχουν ενδείξεις πως μπορούν να προκαλέσουν αϋπνία, νευρικότητα, άγχος και ταχυκαρδία. Επιπλέον, μπορεί να αυξήσουν το ρίσκο για οδοντική διάβρωση. Τέλος, εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητας τους σε ζάχαρη η υπέρμετρη κατανάλωσή τους ενδέχεται να αυξήσει το ρίσκο για χρόνια νοσήματα, όπως η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) δήλωσε πως η αυξημένη κατανάλωση ενεργειακών ποτών μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο στη δημόσια υγεία, ιδιαίτερα μεταξύ των νεαρών ατόμων.
Για αυτόν τον λόγο ο WHO προτείνει κάποιες δράσεις που μπορούν να εφαρμοστούν με σκοπό την αποφυγή παρενεργειών από την κατανάλωση ενεργειακών ποτών, όπως:
✤ Δημιουργία ανώτατου ορίου σχετικά με την περιεκτικότητα καφεΐνης που μπορεί να περιέχεται ανά μερίδα ενεργειακού ποτού.
✤ Κανονισμοί για «ηθικό» marketing προς τα νεαρά άτομα.
✤ Ενημέρωση του κοινού σχετικά με τον κίνδυνο της ανάμειξης αλκοόλ με ενεργειακά ποτά.
Συμπερασματικά, η λήψη ενεργειακών ποτών περίπου 60 λεπτά πριν από έντονη αθλητική δραστηριότητα μπορεί να οδηγήσει σε βελτιωμένη επίδοση, ενώ φαίνεται πως υπάρχουν οφέλη και στη γνωστική λειτουργία. Ωστόσο, θα πρέπει να αποφεύγεται η κατάχρηση τους, καθώς μπορούν να οδηγήσουν σε παρενέργειες, όπως άγχος, νευρικότητα, ταχυκαρδία, κεφαλαλγία και στομαχικές διαταραχές. Επιπλέον, συνιστάται να μην λαμβάνονται 3-6 ώρες πριν τον ύπνο, αφού μπορεί να προκαλέσουν αϋπνία και να διαταράξουν τον κιρκάρδιο ρυθμό. Επιπλέον, θα πρέπει να αποφεύγεται η λήψη ενεργειακών ποτών σε συνδυασμό με αλκοολούχα ποτά λόγω της πιθανής υπέρμετρης λήψης αλκοόλ. Τέλος, η λήψη ενεργειακών ποτών από ανήλικους θα πρέπει να αποφεύγεται, ή έστω να είναι μετριασμένη.
