Φέτος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει να γίνει όσο το δυνατόν πιο εκτεταμένη προφύλαξη του ανθρώπου έναντι της γρίπης, της πνευμονίας και εμμέσως και της COVID-19 με τα υπάρχοντα εμβόλια. Αυτή τη χρονιά, η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια. Αν κάποιος προσβληθεί από γρίπη ή από πνευμονιοκοκκική πνευμονία, γίνεται πολύ πιο ευάλωτος στο να προσβληθεί και από τον κορωνοϊό και να νοσήσει βαριά, γιατί το ανοσοποιητικό του σύστημα δεν επαρκεί για να αντιμετωπίσει όλους αυτούς τους εισβολείς.
Γρίπη
Κάθε χρόνο από τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο έρχεται στην χώρα μας η εποχική γρίπη, η οποία κορυφώνεται από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Απρίλιο. Σποραδικά κρούσματα, βέβαια, καταγράφονται και σε άλλους μήνες, αλλά το επιδημικό κύμα της γρίπης Α και Β παρατηρείται στους μήνες που προαναφέρθηκαν.
Για την περασμένη χρονιά και από τις 30 Σεπτεμβρίου 2019 έως τις 17 Μαΐου 2020 καταγράφηκαν 254 σοβαρά κρούσματα εργαστηριακά επιβεβαιωμένης γρίπης. Από αυτά τα 233 νοσηλεύτηκαν σε Μ.Ε.Θ. και από το σύνολο των ασθενών αυτών μόνο 94 (37%) είχαν εμβολιαστεί για τη γρίπη. Το ίδιο χρονικό διάστημα καταγράφηκαν συνολικά 116 θάνατοι από εργαστηριακά επιβεβαιωμένη γρίπη. Οι 98 θάνατοι αφορούσαν σε ασθενείς που νοσηλεύτηκαν σε Μ.Ε.Θ και 18 σε ασθενείς χωρίς νοσηλεία σε Μ.Ε.Θ. Επίσης, εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία των θανάτων από γρίπη συνέβησαν σε ανθρώπους που δεν είχαν λάβει αντιγριπικό εμβολιασμό.
Με τον όρο πνευμονιοκοκκική νόσος περιγράφουμε τη λοίμωξη που προκαλείται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου (αλλά περισσότερο τον χειμώνα) από τον στρεπτόκοκκο της πνευμονίας ή πνευμονιόκοκκο. Ο πνευμονιόκοκκος είναι ένα μικρόβιο που προκαλεί μεγάλη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η θνητότητα από πνευμονιοκοκκική λοίμωξη είναι μεγαλύτερη σε όσους είναι άνω των 65 ετών, σε όσους πάσχουν από ορισμένες παθήσεις και στους καπνιστές. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αποτελεί παγκόσμια απειλή για τη δημόσια υγεία, καθώς προκαλεί σοβαρές ασθένειες, όπως πνευμονία με τις επιπλοκές της (απόστημα πνεύμονα, πυώδη συλλογή υγρού, οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια), μηνιγγίτιδα, ωτίτιδα, ενδοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα, σηπτική αρθρίτιδα και βρογχίτιδα και μπορεί να φτάσει και 25-30% θνητότητα σε σοβαρές περιπτώσεις. Ο πνευμονιόκοκκος είναι ένα μικρόβιο που αποικίζει το ρινοφάρυγγα και μεταδίδεται με άμεση επαφή ή εισπνοή των αναπνευστικών εκκρίσεων από ασθενείς και υγιείς φορείς του μικροβίου.
Η είσοδος του μικροβίου στο αίμα, στο 10% περίπου των πασχόντων (διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσος), εκδηλώνεται με σοβαρά συμπτώματα που σχετίζονται με τη βακτηριαιμία και πιθανώς με σήψη (ιδιαίτερα σε ασθενείς με ανοσοκαταστολή) και με ανεπάρκεια πολλών ζωτικών οργάνων. Ένα επιπλέον στοιχείο που επιβαρύνει τα περιστατικά που προσβάλλονται από πνευμονιόκοκκο είναι πως το μικρόβιο αυτό, παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα, παρουσιάζει σημαντική αντοχή στα ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά, δηλαδή δεν υποχωρεί σε όλες τις περιπτώσεις μετά τη χορήγηση αντιβιοτικών, γεγονός που σχετίζεται με την κατάχρηση αντιβιοτικών τα προηγούμενα χρόνια. Ένα ενδιαφέρον, επίσης, στοιχείο είναι το γεγονός ότι κάποιος που ασθενεί από γρίπη έχει πολλές πιθανότητες στη διάρκεια της ανάρρωσής του να προσβληθεί και από πνευμονιοκοκκική πνευμονία. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για την Ελλάδα, η ετήσια συχνότητα θανάτων από πνευμονιοκοκκική λοίμωξη είναι 9,20 θάνατοι ανά 100.000 πληθυσμού, που αντιστοιχεί περίπου σε 920 θανάτους ετησίως.
Αντιγριπικός εμβολιασμός
Αναμένεται πως, κατά την προσεχή περίοδο γρίπης 2020-2021, ο ιός της γρίπης θα κυκλοφορήσει παράλληλα με τον ιό SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο από κορωνοϊό (COVID-19). Αυτή η ιδιαίτερη συγκυρία απαιτεί την πιο πλήρη εφαρμογή του αντιγριπικού εμβολιασμού κατά την προσεχή περίοδο, με προτεραιότητα τον εμβολιασμό των ατόμων που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου.
Στόχος είναι η μείωση των πιθανοτήτων ταυτόχρονης προσβολής και με τους δύο ιούς, που μπορεί να επιβαρύνει την κατάσταση των ασθενών, καθώς και η μείωση του φόρτου των υπηρεσιών υγείας και ειδικότερα των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν καλύτερα σε μια ενδεχόμενη αυξημένη ζήτηση.
Το αντιγριπικό εμβόλιο πρέπει να χορηγείται εγκαίρως και πριν την έναρξη της συνήθους περιόδου εμφάνισης της έξαρσης των κρουσμάτων γρίπης, δεδομένου ότι απαιτούνται περίπου 2 εβδομάδες για την ανάπτυξη αντισωμάτων. Κατά προτίμηση, ο εμβολιασμός θα πρέπει να ολοκληρώνεται τουλάχιστον 4-6 εβδομάδες προς της ενάρξεως του ετήσιου επιδημικού κύματος της γρίπης στην Ελλάδα (δηλαδή στα μέσα έως τέλος Νοεμβρίου). Επιπρόσθετα, ο εμβολιασμός συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της εποχικής γρίπης για άτομα για τα οποία ενδείκνυται ο εμβολιασμός και δεν πρόλαβαν να εμβολιαστούν εγκαίρως.
Ο αντιγριπικός εμβολιασμός γενικά περιλαμβάνει 1 μόνο δόση του εμβολίου ετησίως. Βρέφη και παιδιά ηλικίας <9 ετών που εμβολιάζονται για πρώτη φορά ή εκείνα <9 ετών που στο παρελθόν είχαν λάβει μόνο 1 δόση εμβολίου γρίπης χρειάζονται 2 δόσεις αντιγριπικού εμβολίου με μεσοδιάστημα τουλάχιστον 28 ημερών.
Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της χώρας μας, ο αντιγριπικός εμβολιασμός πρέπει να εφαρμόζεται κατά προτεραιότητα σε άτομα (ενήλικες και παιδιά) που ανήκουν στις παρακάτω ομάδες αυξημένου κινδύνου:
1. Άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω.
2. Παιδιά (6 μηνών και άνω) και ενήλικες με έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω επιβαρυντικούς παράγοντες ή χρόνια νοσήματα: Χρόνια νοσήματα αναπνευστικού, όπως άσθμα, Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια. Καρδιακή νόσο με σοβαρή αιμοδυναμική διαταραχή. Ανοσοκαταστολή (κληρονομική ή επίκτητη). Μεταμόσχευση οργάνων και μεταμόσχευση μυελού των οστών. Δρεπανοκυτταρική αναιμία (και άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες). Σακχαρώδη διαβήτη ή άλλο χρόνιο μεταβολικό νόσημα. Χρόνια νεφροπάθεια. Χρόνιες παθήσεις ήπατος. Νευρολογικά – νευρομυϊκά νοσήματα. Σύνδρομο Down.
3. Έγκυες γυναίκες ανεξαρτήτως ηλικίας κύησης, λεχωΐδες και θηλάζουσες.
4. Άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία (Δείκτη Μάζας Σώματος >40Kg/m2).
5. Παιδιά που παίρνουν ασπιρίνη μακροχρόνια (π.χ. για νόσο Kawasaki, ρευματοειδή αρθρίτιδα και άλλα).
6. Άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των 6 μηνών ή φροντίζουν ή διαβιούν με άτομα με υποκείμενο νόσημα, που αυξάνει τον κίνδυνο επιπλοκών της γρίπης.
7. Κλειστοί πληθυσμοί, όπως προσωπικό και εσωτερικοί σπουδαστές (σχολείων, στρατιωτικών και αστυνομικών σχολών, ειδικών σχολείων κ.λπ.), νεοσύλλεκτοι, ιδρύματα χρονίως πασχόντων και μονάδες φιλοξενίας ηλικιωμένων, καταστήματα κράτησης.
8. Εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, λοιποί εργαζόμενοι, φοιτητές επαγγελμάτων υγείας σε κλινική άσκηση) και σε κέντρα διαμονής προσφύγων-μεταναστών.
9. Άστεγοι.
10. Κτηνίατροι, πτηνοτρόφοι, χοιροτρόφοι, εκτροφείς, σφαγείς και γενικά άτομα που έρχονται σε συστηματική επαφή με πτηνά ή χοίρους.
Εμβολιασμός κατά του πνευμονιοκόκκου
Ο εμβολιασμός κατά του πνευμονιόκοκκου προφυλάσσει από τον στρεπτόκοκκο της πνευμονίας, ο οποίος προκαλεί μεγάλη νοσηρότητα και θνησιμότητα λόγω εμφάνισης σοβαρής μορφής πνευμονίας, μηνιγγίτιδας και σηψαιμίας, όπως προαναφέρθηκε. Οι πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις εκδηλώνονται συχνότερα κατά τη χειμερινή περίοδο λόγω συγχρωτισμού και κλιματικών συνθηκών αλλά και κατά την αρχή της εαρινής περιόδου.
Αν και οποιοσδήποτε δύναται να προσβληθεί από την πνευμονιοκοκκική νόσο, τα παιδιά κάτω των 2 ετών, οι ενήλικοι άνω των 65 ετών και τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα είναι εκείνοι που κινδυνεύουν περισσότερο.
Τα παιδιά που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες και πρέπει να εμβολιαστούν κατά του πνευμονιοκόκκου είναι τα εξής:
1. Ηλικία κάτω των 2 ετών.
2. Πηγαίνουν σε κέντρα φροντίδας παιδιών.
3. Έχουν λοίμωξη από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV).
4. Πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, νεφρωσικό σύνδρομο, ανοσοκατασταλτικές παθήσεις, χρόνια αναπνευστική, καρδιακή, ηπατική ή νεφρική νόσο.
5. Πάσχουν από δρεπανοκυτταρική αναιμία.
6. Φέρουν κοχλιακά εμφυτεύματα ή διαφυγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού.
Οι ενήλικοι, πάλι, που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανήκουν στις εξής κατηγορίες:
1. Ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών.
2. Ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις (Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, άσθμα, χρόνια νεφρική νόσος, χρόνια ηπατική νόσος, χρόνια καρδιακή νόσος, σακχαρώδης διαβήτης, αλκοολισμός).
3. Πάσχουν από διαταραχές στη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος (HIV/AIDS, καρκίνος, λειτουργική/ανατομική ασπληνία).
4. Φέρουν κοχλιακά εμφυτεύματα ή διαφυγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού.
5. Συστηματικοί καπνιστές.
Υπάρχουν δύο είδη εμβολίων κατά του πνευμονιόκοκκου, το 23δύναμο (ή 5ετές) και το 13δύναμο (ή δια βίου). Το ποιο θα χρησιμοποιήσει κάθε ασθενής ή εάν θα χρησιμοποιήσει συνδυασμό αυτών θα το καθορίσει ο θεράπων ιατρός, ανάλογα με την ηλικία του και το προηγούμενο ιστορικό εμβολιασμών του.
