Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc
Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος
Πρωτοάκουσα τον όρο «δημιουργική απασχόλήση» όταν ο γιός μου ήταν έξι μηνών και έψαχνα μια γυναίκα που θα μπορούσε να τον προσέχει τις ώρες που εγώ και ο πατέρας του δουλεύαμε. Γρήγορα κατάλαβα ότι ο όρος αυτός είχε ελάχιστη ουσία και αποτελούσε άλλοθι για ένα ακριβότερο κοστολόγιο: η γυναίκα που θα έκανε «δημιουργική απασχόληση» στο παιδί μου θα έπαιρνε τα διπλά λεφτά από εκείνη που «απλώς» θα το πρόσεχε. Τι το δημουργικό μπορεί να κάνει ένα βρέφος, αλήθεια;
Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πολύ της μόδας αυτή η περίφημη «δημιουργική απασχόληση» και οι γονείς είναι διατεθειμένοι να την πληρώσουν ακριβά (ή τουλάχιστον ήταν μέχρι πρότινος). Αυτό από τη μια πλευρά είναι καλό: σημαίνει πως πολλοί έχουν αρχίσει να συνειδητοποιούν την αξία της δημιουργικότητας. Από την άλλη πλευρά, φοβάμαι πως ο όρος δημιουργικότητα γίνεται αντιληπτός με πολύ περιορισμένο και εσφαλμένο τρόπο.
Οι γονείς αυτοί που τρέχουν δεξιά-αριστερά τα παιδιά τους για να κάνουν κάποια «δημιουργική» δραστηριότητα, αντιλαμβάνονται τη δημιουργικότητα μόνο σε σχέση με την κατασκευή. Θεωρούν ότι για να γίνει δημιουργικό το παιδί τους πρέπει να μάθει να φτιάχνει κάτι με το σωστο τρόπο ώστε να βγει ένα καλό αποτέλεσμα. ’Ετσι, πληρώνουν ανθρώπους που θα δείξουν στο παιδί πώς να ζωγραφίζει, να κόβει, να κολλάει, να πλάθει «σωστά».
Στην αντίληψη αυτή υπάρχουν, κατά τη γνώμη μου, πολλές παρερμηνείες.
Πρώτα απ’ όλα, τα παιδιά είναι πάντα δημιουργικά. Τα παιδιά γεννιούνται με φαντασία, ευέλικτο μυαλό, φυσική φιλομάθεια και έμφυτη δημιουργικότητα. ‘Ενα μικρό παιδάκι που ανακαλύπτει διαρκώς τον εαυτό του και τον κόσμο, είναι δημιουργικό έτσι κι αλλιώς. Δε χρειάζεται να έρθει ένας ενήλικος και να του δείξει «πώς να ζωγραφίζει» ή «πώς να κόβει» για να γίνει δημιουργικό.
Αντίθετα, νομίζω πως πολλές φορές οι μεγάλοι τείνουν να επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να ακολουθήσουν ορισμένους κανόνες, να κάνουν με το «σωστό τρόπο» κάποια δημιουργική δραστηριότητα – και αυτό μάλλον περιορίζει τη δημιουργικότητά τους. Πόσο «δημιουργική» είναι η ζωγραφική όταν το παιδί απλώς αντιγράφει το σχέδιο της δασκάλας;
Πρέπει να μάθει την τεχνική, θα μου πείτε. Ναι, αλλά πρώτα πρέπει να μάθει να εκφράζεται. Να γνωρίσει και να αποδεχτεί τον εαυτό του. Και να νιώσει την ασφάλεια πως το περιβάλλον του το αποδέχεται όπως είναι. Αν δε συμβούν αυτά, το να ζωγραφίζει δεν θα είναι δημιουργικό – θα είναι απλώς αντιγραφή και υπακοή.
Αν θέλουμε το παιδί μας να γίνει δημιουργικό, δε χρειάζεται να πληρώσουμε κανέναν για να το κάνει – αρκεί να το αφήσουμε να αναπτύξει ελεύθερο από κριτική και άγχος τις φυσικές του δυνατότητες.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο στη δημιουργικότητα είναι ο φόβος του λάθους και της κριτικής που αυτό συνεπάγεται. Το παιδί που υφίσταται αρνητική κριτική, νιώθει πως έχει απογοητεύσει τους γονείς του και πως ίσως το απορρίπτουν ή δεν το αγαπούν πια. Αυτός είναι ο λόγος που πολλά παιδιά μαθαίνουν σιγά-σιγά να συγκρατούν τη δημιουργικότητά τους, και δεν τολμούν να πάρουν πρωτοβουλίες.
‘Υστερα, η δημιουργικότητα δεν συνδέεται μόνο με την κατασκευή ή την τέχνη. Δημιουργικό είναι το παιδί –ή ο ενήλικος- όταν φτιάχνει κάτι δικό του, κάτι το οποίο αποτελεί έκφραση προσωπικών του αναγκών, συναισθημάτων ή απόψεων. Προϊόν δημιουργικότητας δεν είναι μόνο μια ζωγραφιά – μπορεί να είναι και μια έξυπνη λύση σε ένα πρόβλημα, ένας διαφορετικός τρόπος να στρώνει κανείς το κρεβάτι του, ένα προσωπικό σύστημα οργάνωσης των παιχνιδιών, μια πρωτότυπη άποψη, ένα κουλουράκι σε περίεργο σχήμα. Είμαστε δημιουργικοί όταν τολμάμε να είμαστε ο εαυτός μας και να το εκφράζουμε -σε αντίθεση με αυτό που γίνεται συνήθως στα πλαίσια της κοινωνικής ζωής, όπου προσπαθούμε να ταιριάξουμε με αυτό που νομίζουμε πως θέλουν οι άλλοι από εμάς.
Γι΄’ αυτό, άλλωστε και η δημιουργικότητα είναι τόσο σημαντική για την προσωπική ανάπτυξη. Γιατί δεν καθρεφτίζει απλώς μια ικανότητα, ένα ταλέντο, αλλά επιβεβαιώνει την ίδια την ύπαρξη του ατόμου. Το παιδί ή ο ενήλικος που δημιουργεί κάτι -είτε είναι μια συνταγή, είτε ένα ιδεολογικό σύστημα- νιώθει ότι πραγματικά υπάρχει, ότι η ζωή του έχει νόημα.
Η δημιουργικότητα συνεπάγεται μια ενεργητική στάση απέναντι στη ζωή – αντί απλώς να ακολουθώ τους άλλους, χαράζω το δικό μου δρόμο. Αντί να υπακούω, ηγούμαι. Αντί να περιμένω από τους άλλους, παίρνω τα πράγματα στα χέρια μου. Τολμάω να είμαι «εγώ» και βάζω τη δική μου σφραγίδα στον κόσμο.
Δυστυχώς, αυτήν ακριβώς τη στάση είναι που έχουμε χάσει ως λαός και αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους που βρισκόμαστε στη σημερινή μας κατάσταση. Ενώ έχουμε πίσω μας αιώνες ολόκληρους δημιουργικότητας, τις τελευταίες δεκαετίες πάψαμε να είμαστε δημιουργικοί. Βιώνοντας μια συλλογική ανασφάλεια και ένα αίσθημα κατωτερότητας, βυθιστήκαμε σε μια παθητική στάση που μας οδήγησε στο να μιμούμαστε τους «ανώτερους ξένους», και να προσπαθούμε να τους φτάσουμε καταναλώνοντας ό,τι εκείνοι δημιουργούν. Γίναμε ένα έθνος μεσαζόντων, μεταπραττών, και καταναλωτών.
Για πολύ καιρό μας φαινόταν ευκολότερο να εισάγουμε και να μιμούμαστε, παρά να δημιουργούμε και να εξάγουμε. Φαινόταν πιο κερδοφόρο, πιο σίγουρο, πιο απλό. Αλλά έτσι γίναμε απλώς εξαρτημένοι, πιόνια όλων εκείνων που τολμούν να παράγουν.
Είναι πια καιρός να αλλάξουμε στάση, να γίνουμε πιο ενεργητικοί. Είναι καιρός να εμπιστευθούμε περισσότερο τον εαυτό μας και την έμφυτη δημιουργικότητά μας. Και να την καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας, Αυτό είναι αναγκαίο τόσο σε προσωπικό επίπεδο –για μια καλύτερη ψυχική ισορροπία- όσο και σε εθνικό επίπεδο –για μια καλύτερη οικονομία και κοινωνία. Για ένα καλύτερο αύριο.
