Η φλεγμονή και η βλάβη στους ιστούς που προκαλούνται σε προδιατεθειμένους οργανισμούς και που οφείλονται σε ενεργοποίηση του ανοσολογικού συστήματος προκειμένου να αντιμετωπίσει τα αλλεργιογόνα των τροφών, ονομάζεται τροφική αλλεργία. Τέτοια αλλεργιογόνα είναι το γάλα της αγελάδας, το αυγό, το ψάρι, τα σιτηρά, οι ξηροί καρποί κ.ά.
Πόσο συχνή είναι η τροφική αλλεργία;
Περίπου 6% των βρεφών και παιδιών και 3,7% των ενηλίκων παρουσιάζουν αλλεργία σε κάποιο από τα παραπάνω τρόφιμα. Συγκεκριμένα: αλλεργία στο γάλα αγελάδας παρουσιάζει ποσοστό 3%, στα αυγά 1,3%, στους ξηρούς καρπούς 0,8%, στο σιτάρι 0,4% και στη σόγια 0,4%. Στην περίπτωση ωστόσο, που στην οικογένεια υπάρχει επιβαρημένο ιστορικό, τότε το ποσοστό των παιδιών που θα αναπτύξει κλινικές εκδηλώσεις αλλεργικής αντίδρασης είναι πολλαπλάσιο και μπορεί να φθάσει το 80%.
Πότε και με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται η αλλεργία στο γάλα αγελάδας;
Τα συμπτώματα μπορούν να εκδηλωθούν αμέσως μετά τη λήψη του αλλεργιογόνου (σε λίγα λεπτά έως λίγες ώρες) οπότε θεωρείται ότι οφείλονται σε αλλεργική αντίδραση αμέσου τύπου, είτε μετά από πολλές ώρες ή και ημέρες, οπότε θεωρείται ότι οφείλονται σε αλλεργική αντίδραση επιβραδυνόμενου τύπου.
Η πρώτη εκδηλώνεται με πρήξιμο του προσώπου ή της στοματικής κοιλότητας (χειλέων, γλώσσας), δύσπνοια ή βήχα, κοκκινίλες στο δέρμα, εμέτους, ενώ σπάνια, μπορεί να εκδηλωθεί με πτώση της πίεσης και shock (αναφυλαξία). Η αναφυλαξία οφείλεται συχνότερα σε αλλεργία σε ξηρούς καρπούς και θαλασσινά και μπορεί να απειλήσει ακόμη και τη ζωή του ασθενούς. Η επιβραδυνόμενη αλλεργική αντίδραση συμβαίνει συχνότερα από την πρώιμη και εκδηλώνεται με συμπτώματα από το δέρμα, όπως είναι η ερυθρότητα, η ξηροδερμία ή το έκζεμα και από το πεπτικό σύστημα με συμπτώματα όπως είναι τα ακόλουθα:
- Δυσκολία σίτιση
- Κολικοί/έντονη ευερεθιστότητα
- Ελλιπή πρόσληψη βάρους
- Έμετοι
- Διάρροιες
- Κενώσεις με πρόσμιξη βλέννας ή/και αίματος
- Δυσκοιλιότητα (με ή χωρίς περιπρωκτικό ερύθημα)
- Σιδηροπενική αναιμία.
Πότε χρειάζονται έλεγχο τα παιδιά με αλλεργία στο γάλα αγελάδας και ποιον;
Όταν τα παιδιά παρουσιάζουν ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω συμπτώματα πρέπει να ελέγχονται για την ύπαρξη αλλεργίας. Στην περίπτωση των εκδηλώσεων άμεσης αλλεργικής αντίδρασης, το παιδί υποβάλλεται σε δερματικές δοκιμασίες (skin prick tests, κ.ά.) και σε αιματολογικές εξετάσεις (προσδιορισμό ολικής IgE, RAST στα τροφικά αλλεργιογόνα), ώστε να εντοπισθούν τα αλλεργιογόνα τα οποία προκάλεσαν την αντίδραση αυτή.
Στην περίπτωση της επιβραδυνόμενης αλλεργικής αντίδρασης, οι παραπάνω εξετάσεις είναι συνήθως αρνητικές, χωρίς αυτό να αποκλείει τη διάγνωση της αλλεργίας. Μερικές φορές είναι απαραίτητη η παραπομπή του παιδιού στον παιδογαστρεντερολόγο, για τον αποκλεισμό άλλων νοσημάτων τα οποία εκδηλώνονται με παρόμοια συμπτώματα με τη διενέργεια ενδοσκοπικού ελέγχου του πεπτικού και τη λήψη βιοψιών.
Πώς αντιμετωπίζεται η αλλεργία στο γάλα αγελάδας;
Στην περίπτωση που το βρέφος σιτίζεται με ξένο γάλα, τότε το βρέφος τίθεται σε ειδικό υποαλλεργιογονικό γάλα το οποίο περιέχει πρωτεΐνη που έχει υποβληθεί σε εκτεταμένη υδρόλυση, δηλαδή σε κατακερματισμό της σε μικρότερου μοριακού βάρους πεπτίδια. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα γάλατα αυτά είναι ικανά να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα σε 9 από τα 10 βρέφη που παρουσιάζουν αλλεργία στο γάλα αγελάδας.
Η σταδιακή βελτίωση των συμπτωμάτων του βρέφους ακολουθεί λίγες ημέρες μετά την έναρξη του ειδικού γάλακτος, ενώ η πλήρης εξαφάνισή τους μπορεί να χρειαστεί διάστημα 2-4 εβδομάδων. Ποσοστό ~10% των βρεφών με αλλεργία στο γάλα της αγελάδας δεν παρουσιάζουν βελτίωση στο παραπάνω χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να χρειάζονται τη χορήγηση γάλακτος που περιέχει ελεύθερα αμινοξέα.
Στην περίπτωση που η διάγνωση της αλλεργίας δεν είναι βέβαιη, ο γιατρός συνιστά την επαναχορήγηση του γάλακτος αγελάδας μετά την πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων. Η παραπάνω διαδικασία λέγεται πρόκληση.
Στην περίπτωση συμπτωμάτων άμεσης αλλεργικής αντίδρασης, η πρόκληση γίνεται μόνο εφόσον το επιτρέψει ο γιατρός και υπό την επιτήρησή του σε συνθήκες νοσοκομείου.
Εάν κατά την πρόκληση το παιδί επανεμφανίσει παρόμοια συμπτώματα, όπως και στο παρελθόν ή και συνδυασμό με νέα συμπτώματα από αυτά που προαναφέρθηκαν, τότε η διάγνωση της αλλεργίας επιβεβαιώνεται και το υποαλλεργιογονικό γάλα επανεισάγεται στη διατροφή του παιδιού. Η διάρκεια της δίαιτας σε αυτήν την περίπτωση κυμαίνεται από 3 (σε πολύ ελαφριές περιπτώσεις) αλλά συνήθως 6 μήνες ή μέχρι τους 12 μήνες της ζωής, ανάλογα με το είδος και τη βαρύτητα των εκδηλώσεων, ενώ σε ειδικές περιπτώσεις σοβαρής μορφής αλλεργίας η δίαιτα μπορεί να διαρκέσει περισσότερο. Μετά το παραπάνω διάστημα, επαναλαμβάνεται η διαδικασία της πρόκλησης για τη διερεύνηση απόκτησης ανοχής στο τροφικό αλλεργιογόνο και της δυνατότητας επανεισαγωγής του γάλακτος αγελάδας.
Στην περίπτωση που το βρέφος παρουσιάζει συμπώματα από το δέρμα (ατοπική δερματίτιδα) και οι δερματικές δοκιμασίες θέσουν την υποψία ύπαρξης αλλεργίας σε κάποιο τροφικό αλλεργιογόνο, γεγονός που συμβαίνει σε ποσοστό 35-40% των βρεφών με επίμονη ατοπική δερματίτιδα, τότε η περιποίηση του δέρματος με ειδικά λουτρά και καλλυντικές κρέμες συνδυάζεται με την αφαίρεση του ύποπτου αλλεργιογόνου από το διαιτολόγιο του βρέφους. Στην περίπτωση που το αλλεργιογόνο είναι το γάλα της αγελάδας, συνιστάται η σίτιση του βρέφους με ειδικό γάλα εκτεταμένης υδρόλυσης πρωτεΐνης, για διάστημα που καθορίζεται από τον θεράποντα ιατρό, με βάση την ηλικία του ασθενούς και τη βαρύτητα της κατάστασης.
Αλλεργία στο αγελαδινό γάλα σε βρέφος που θηλάζει
Μικρό ποσοστό βρεφών παρουσιάζουν αλλεργία (π.χ. αίμα στα κόπρανα) ενώ θηλάζουν. Η αλλεργία στην περίπτωση αυτή οφείλεται στη δίοδο στο γάλα της μητέρας αλλεργιογόνων, τα οποία αυτή έχει προσλάβει με τις τροφές. Στην περίπτωση αυτή, συνιστάται η τήρηση από τη θηλάζουσα μητέρα ειδικής δίαιτας χωρίς γαλακτοκομικά με παράλληλη χορήγηση σκευασμάτων ασβεστίου (1gr ημερησίως κατανεμημένο σε 2 δόσεις την ημέρα με τα γεύματα). Σε περιπτώσεις που η διάγνωση δεν είναι βέβαιη, η υποχώρηση των συμπτωμάτων ακολουθείται από πρόκληση με γάλα αγελάδας. Επί θετικής πρόκλησης επιβεβαιώνεται η διάγνωση και η θηλάζουσα μητέρα συνεχίζει την ίδια δίαιτα σύμφωνα με τις οδηγίες του παιδιάτρου.
Στην περίπτωση που το μητρικό γάλα δεν επαρκεί, συνιστάται να χορηγηθεί ως συμπλήρωμα ειδικό γάλα που να περιέχει εκτεταμένης υδρόλυσης πρωτεΐνη.
Πρόληψη αλλεργίας
Οι συστάσεις της ESPGHAN για την πρόληψη της αλλεργίας στο γάλα αγελάδας περιλαμβάνει την τήρηση ειδικών μέτρων που απευθύνονται στα βρέφη εκείνα που γεννώνται σε οικογένειες στις οποίες ένα ή περισσότερα μέλη πάσχουν από άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα, ατοπική δερματίτιδα ή τροφική αλλεργία. Τέτοια μέτρα είναι τα ακόλουθα:
- Σίτιση του βρέφους με μητρικό γάλα κατά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής.
- Εάν ο μητρικός θηλασμός δεν είναι εφικτός ή δεν είναι επαρκής, συνιστάται η χορήγηση ειδικών βρεφικών γαλάκτων που περιέχουν μερική υδρόλυση της πρωτεΐνης (γάλατα μερικής υδρόλυσης).
- Εισαγωγή των στερεών τροφών όχι πριν τους 4,5 μήνες της ζωής και όχι αργότερα από τους 7 μήνες.
- Αποφυγή του καπνίσματος και της μόλυνσης του περιβάλλοντος .
Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, Παιδίατρος – Γαστρεντερολογός