ΠΡΟΑΣΠΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Ο ορισμός των λειτουργικών τροφίμων δεν είναι καθολικός και η νομοθεσία που τα διέπει διαφέρει μεταξύ διαφορετικών χωρών. Οι πιο επικρατέστεροι ορισμοί που χρησιμοποιούνται προέρχονται από το International Food Information Council (IFIC) και από το International Life Sciences Sciences (ILSI) και αναφέρονται σε «τρόφιμα ή διαιτητικά συστατικά που μπορεί να παρέχουν ένα όφελος για την υγεία πέρα από την παροχή βασικής διατροφής». Σύμφωνα με το ILSI ένα τρόφιμο θεωρείται ως λειτουργικό όταν «έχει αποδειχθεί ικανοποιητικά ότι επηρεάζει ευεργετικά μία ή περισσότερες λειτουργίες-στόχους στο σώμα, πέρα από επαρκείς διατροφικές επιδράσεις, με τρόπο που σχετίζεται είτε με τη βελτίωση της υγείας και της ευημερίας και/ή μείωση του κινδύνου ασθένειας. Τα προϊόντα διατροφής που παρέχουν συγκεκριμένα οφέλη για την υγεία πέρα από τα παραδοσιακά θρεπτικά συστατικά που περιείχαν καλούνται λειτουργικά. Η έννοια των λειτουργικών τροφίμων γεννήθηκε στην Ιαπωνία τη δεκαετία του 1980, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τη βιομηχανία για να περιγράψει τρόφιμα που είναι εμπλουτισμένα με συγκεκριμένα συστατικά που προσδίδουν οφέλη για την υγεία. Τα χρόνια που ακολούθησαν αποσαφηνίστηκαν οι λειτουργικές ιδιότητες πολλών παραδοσιακών τροφίμων, μέσα από την κατανόηση της βιολογικής δράσης των συστατικών τους και σχεδιάστηκαν ορθολογιστικά νέα προϊόντα διατροφής με επιθυμητές περιεκτικότητες ως προς τα συστατικά αυτά.
Οι διαιτητικές ίνες ήταν το πρώτο από τα λειτουργικά συστατικά που είχε εμπορική επιτυχία και η ξαφνική αύξηση της ζήτησης στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Το προϊόν που πιστοποιείται ως το πρώτο Ιαπωνικό λειτουργικό τρόφιμο αποδίδεται σε μια διαιτητική ίνα η οποία περιέχονταν στο αναψυκτικό Fiber-Mini (Otsuka Pharmaceutical) που κυκλοφόρησε το 1988 και περιείχε υδατοδιαλυτή πολυδεξτρόζη ως λειτουργικό συστατικό διατίθονταν δε στην αγορά με ισχυρισμό υγείας ως κατάλληλο για «ρύθμιση του εντέρου».
Εν συνεχεία ο όρος «λειτουργικά τρόφιμα» αντικαταστάθηκε από τον όρο «τρόφιμα για ειδική χρήση υγείας», τα οποία ορίστηκαν από το Ιαπωνικό Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας ως «επεξεργασμένα τρόφιμα που περιέχουν συστατικά που βοηθούν συγκεκριμένες σωματικές λειτουργίες καθώς και είναι θρεπτικά».
Τα χρόνια που ακολούθησαν με την παροχή επαρκών ερευνητικών δεδομένων, αναγνωρίστηκαν οι κατηγορίες συστατικών που ενισχύουν την υγεία: διαιτητικές ίνες, ολιγοσακχαρίτες, βιολευτουργικά πεπτίδια και πρωτεΐνες, γλυκοζίτες, ισοπρενοειδή και βιταμίνες, χολίνες, βακτήρια γαλακτικού οξέος, μέταλλα, πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και πολλά άλλα.
Η ανάπτυξη λειτουργικών προϊόντων διατροφής θα συνεχίσει να αποτελεί πεδίο έντονου ερευνητικού και οικονομικού ενδιαφέροντος και στον 21ο αιώνα καθώς η ζήτηση των καταναλωτών για αυτά τα προϊόντα αυξάνεται γεγονός που συνάδει με τις σύγχρονες διατροφικές ανάγκες, την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών (νανοτεχνολογία), τις ιδιαιτερότητες των εθνών που γερνούν και άλλους παράγοντες.
ΤΑΞΙΝΌΜΗΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΏΝ ΤΡΟΦΙΜΏΝ
Τα λειτουργικά τρόφιμα μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις διαφορετικές ομάδες. Τα βασικά λειτουργικά τρόφιμα είναι τα τρόφιμα ή τα προϊόντα τροφίμων που είναι φυσικά πλούσια σε βιολογικά ενεργές ενώσεις (όπως το πίτουρο βρώμης πλούσιο σε διαιτητικές ίνες οι οποίες σχετίζονται με τη μείωση κινδύνου εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου).
Δεύτερον, είναι τα τρόφιμα που έχουν υψηλό ερευνητικό ενδιαφέρον και κλινικές δοκιμές για την βιολογική τους δραστικότητα, αλλά επί του παρόντος δεν έχουν εγκεκριμένο ισχυρισμό για την υγεία (όπως το σκόρδο και τα λιπαρά οξέα ω-3 που βρίσκονται στα ψάρια, τα οποία έχουν αποδειχθεί σε κλινικές δοκιμές ότι μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης στον ορό σε άτομα με αυξημένα επίπεδα).
Τρίτη κατηγορία λειτουργικών τροφίμων είναι εκείνα που έχουν σχεδιαστεί ώστε να περιέχουν κατάλληλη περιεκτικότητα ενός συγκεκριμένου θρεπτικού συστατικού που έχει συσχετιστεί με την πρόληψη ή τη θεραπεία μιας νόσου ή άλλης κλινικής κατάστασης (όπως χυμός πορτοκαλιού, ζυμαρικά ή ρύζι εμπλουτισμένα με ασβέστιο, τα οποία διατίθενται στο εμπόριο με τον ισχυρισμό για τη μείωση του κινδύνου οστεοπόρωσης).
Η τέταρτη κατηγορία λειτουργικών τροφίμων περιλαμβάνει τρόφιμα που έχουν συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο ασθένειας (όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα εμπλουτισμένα ή μη με προβιοτικά, τα οποία έχουν αποδείξει σε κλινικές δοκιμές τη βελτίωση της γαστρεντερικής υγείας).
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΤΡΌΦΙΜΑ, ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Στον πίνακα που ακολουθεί αναφέρονται αντιπροσωπευτικά παραδείγματα λειτουργικών τροφίμων, τα κύρια βιολειτουργικά συστατικά αυτών και τα προσδοκώμενα οφέλη για την υγεία. Αξίζει να σημειωθεί προς αποφυγή παραπλάνησης των καταναλωτών ότι τα λειτουργικά τρόφιμα θα πρέπει να εντάσσονται στα πλαίσια μιας ισορροπημένης διατροφής, και ενός υγιεινού τρόπου ζωής και να μην εκλαμβάνονται ως διορθωτικές ενέργειες σε διατροφικές αποκλίσεις. Η προσθήκη βιολειτουργικών συστατικών σε τρόφιμα, πολλές φορές δεν είναι το ίδιο ωφέλιμη με τη λήψη των ίδιων συστατικών από φυσικές πηγές. Οι φυτικές τροφές, για παράδειγμα, όπως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά είναι φυσικά πλούσιες σε ασβέστιο αλλά πρόσθετα παρέχουν ταυτόχρονα βιταμίνη Κ, βιταμίνη C, οι οποίες είναι επίσης απαραίτητες για υγιή οστά, όπως και πλήθος άλλων θρεπτικών συστατικών και φυτοχημικών που προστατεύουν από χρόνιες νόσους. Η ορθή ένταξη λειτουργικών τροφίμων-τα οποία παρέχουν επιστημονικές αποδείξεις αποτελεσματικότητας-στο σχεδιασμό διαιτολογίων για φυσιολογικές αλλά και παθολογικές καταστάσεις θα μπορούσε να συμβάλλει θετικά στον περιορισμό της συχνότητας εμφάνισης ασθενειών όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση, ο διαβήτης και η δυσλιπιδαιμία και ένα σύνολο ασθενειών που αναφέρονται ως ασθένειες της Δύσης.
ΔΗΜΟΠΟΎΛΟΥ ΜΑΡΊΑ Υποψήφια Διδάκτωρ, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
