Ο ύπνος αποτελεί μία από τις πιο βασικές ανάγκες του οργανισμού μας. Το παραμύθι της «Ωραίας κοιμωμένης» είναι πραγματικότητα. Ο ποιοτικός ύπνος ομορφαίνει τον άνθρωπο από μέσα και από έξω, αφού όλες οι ορμόνες που βοηθούν στην ανάπλαση και ανανέωση του οργανισμού εκκρίνονται κατά τη διάρκεια του βραδινού ύπνου.
Ο Αριστοτέλης έγραψε ότι «ο τρόπος με τον οποίο θα γεράσουμε θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο θα ζήσουμε». Θα μου επιτρέψετε να συμπληρώσω και «από τον τρόπο με τον οποίο κοιμόμαστε». Το εσωτερικό βιολογικό ρολόι βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, αν και προτιμώ την περιγραφή Γάλλων φιλοσόφων όπως του Descartes «εκεί όπου εδρεύει η ψυχή». Ο ύπνος δίνει εντολές σε περιφερικά νεύρα και κύτταρα ώστε να προσαρμοστούμε στο 24ωρο και στην εναλλαγή ημέρας- νύχτας.
Δεκάδες γονίδια επηρεάζουν τη λειτουργία του βιολογικού ρολογιού και αυτό με τη σειρά του εκείνη του οργανισμού, δηλαδή τις μέγιστες και ελάχιστες φάσεις δραστηριότητας των διαφόρων οργάνων (πάγκρεας, ήπαρ, νεφρά) μέσα στο 24ωρο. Το διάστημα 06.00-16.00 είναι η φάση αποσυσσώρευσης του λίπους, οι ώρες 06.00-11.00 είναι η φάση εξάλειψης του λίπους, η φάση από 16.00-21.00 είναι η ουδέτερη φάση και από 21.00-06.00 η φάση της συσσώρευσης λίπους και της κυτταρικής ενδυνάμωσης. Το πιο σημαντικό κομμάτι σε ένα πρόγραμμα διατροφής, άσκησης και υγείας είναι ο ύπνος, ο νυκτερινός ύπνος. Όλες οι ορμόνες που βοηθούν στην ανάπλαση και ανανέωση του οργανισμού εκκρίνονται κατά τη διάρκεια του βραδινού ύπνου. Η ορμόνη μελατονίνη, με ισχυρή αντιοξειδωτική, αντικαρκινική και αντιγηραντική δράση, η αυξητική ορμόνη, που βοηθάει στην πρωτεϊνοσύνθεση και στον λιπώδη ιστό και ευνοεί τη λιπόλυση, τα λεμφοκύτταρα στο αίμα, βασικός πυλώνας της αμυντικής ικανότητας του οργανισμού, βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα κατά τη διάρκεια του βραδινού ύπνου.
Oι κυριότερες ορμόνες της αντιγήρανσης εκκρίνονται στη διάρκεια του νυκτερινού ύπνου:
• Μελατονίνη: Η μελατονίνη είναι μία ορμόνη των επινεφριδίων που παράγεται από την επίφυση, η οποία βρίσκεται κάτω από τον εγκέφαλο και χαρακτηρίζεται ως βηματοδότης του ανθρώπινου ρολογιού γήρανσης. Απελευθε- ρώνεται κάθε νύχτα για να βοη-θήσει στην πρόκληση του ύπνου. Με την πάροδο της ηλικίας, η έκκριση της μελατονίνης μειώνεται. Η μελατονίνη είναι η βασι- κή «υποψήφια» ορμόνη για την επιβράδυνση της διαδικασίας γήρανσης.
• DHEA (δεϋδροεπιανδροστερόνη): Πρόκειται για μία ορμόνη των επινεφριδίων, η παραγωγή της οποίας φτάνει στο ανώτατο όριό της στην ηλικία των 25-30 ετών και στη συνέχεια βαθμιαία μειώνεται στην ηλικία των 80 ετών βρίσκεται μόλις στο 10% του μέγιστου επιπέδου. Oι άνθρωποι έχουν υψηλότερα επίπεδα δεϋδροεπιανδροστερόνης από οποιοδήποτε άλλο είδος. Μελέτες που έχουν γίνει σε πειραματόζωα δείχνουν ότι έχει θετικά αποτελέσματα κυρίως στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού
Κατά τη διάρκεια του ύπνου λαμβάνουν χώρα πολλαπλές σημαντικές λειτουργίες επούλωσης που επιτρέπουν στον οργανισμό μας να ανακάμψει, να ανανεωθεί, να κάνει επανασύσταση και να ξεκουραστεί για να μπορέσει να συνεχίσει.
• Αυξητική ορμόνη: Εκκρίνεται από την υπόφυση του εγκεφάλου καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Συμβάλλει στην ανάπτυξη του ανθρώπινου σώματος και παίζει ρόλο στον μεταβολισμό. Η παραγωγή της μειώνεται με το πέρασμα της ηλικίας (περίπου 14% ανά δεκαετία, μετά την ηλικία των 25 ετών). Η μείωσή της προκαλεί αύξηση του σωματικού λίπους και μείωση της μυϊκής μάζας. Σε αρκετές χώρες, γίνονται προτάσεις για χορήγηση αυξητικής ορμόνης με στόχο την αναζωογόνηση και την πρόληψη της γήρανσης, ακόμη και για αντιστροφή της. Η χορήγησή της, όμως, δεν έχει αποδειχθεί ούτε αποτελεσματική ούτε ασφαλής, καθώς οι παρενέργειές της είναι πολλές.
Ύπνος και καρκίνος
Σύμφωνα με τους ειδικούς του Πανεπιστημίου Τοχόκου στην Ιαπωνία, οι γυναίκες που κοιμούνται λιγότερο από 6 ώρες την ημέρα αντιμετωπίζουν έως και
60% μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού. Πριν από λίγο καιρό, μάλιστα, η ίδια επιστημονική ομάδα είχε διαπιστώσει ότι οι άνδρες που κοιμούνται 9 ώρες περιορίζουν κατά
50% τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του προστάτη σε σχέση με όσους κοιμούνται λιγότερο.
Εάν κάποιος δεν κοιμηθεί για μία μέρα, την επομένη παρουσιάζει τα ίδια προβλήματα με κάποιον που έχει μέσα στο αίμα του αλκοόλη υψηλότερη από τα επιτρεπτά όρια. Επιπρόσθετα, μελέτες έδειξαν ότι η στέρηση του ύπνου αυξάνει την αρτηριακή πίεση, αυξάνει τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο, γιακαρδιακή ανεπάρκεια και για εγκεφαλικά επεισόδια. Ο ύπνος δεν είναι απλά μια κατάσταση απραξίας. Κατά τη διάρκεια του ύπνου λαμβάνουν χώρα πολλαπλές σημαντικές λειτουργίες επούλωσης που επιτρέπουν στον οργανισμό μας να ανακάμψει, να ανανεωθεί, να κάνει επανασύσταση και να ξεκουραστεί για να μπορέσει να συνεχίσει. Ο καλός ύπνος μάς προστατεύει από τις ασθένειες και αυξάνει τη διάρκεια ζωής.
Γυναίκες και άνδρες
Ένας πιθανός λόγος για τον οποίο οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άνδρες είναι διότι έχουν την ικανότητα να κοιμούνται περισσότερο και καλύτερα. Παράλληλα, η στέρηση ύπνου επηρεάζει λιγότερο την υγεία των γυναικών παρά αυτήν των ανδρών. Οι άνδρες που στερούνται τον ύπνο κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν από ασθένειες παρά οι γυναίκες. Αν οι άνδρες μπορούσαν να κοιμούνται με τον ίδιο τρόπο όπως οι γυναίκες, τότε ίσως να μπορούσαν να ζουν όσο και οι γυναίκες. Τα ευρήματα αυτά προκύπτουν από μελέτες ύπνου που έγιναν σε 25 νέους άνδρες και γυναίκες. Οι εθελοντές στερούνταν 2 ώρες ύπνου κάθε βράδυ. Μετά από μία εβδομάδα η επίδοσή τους σε διάφορα τεστ που αφορούσαν την εγρήγορση ήταν μειωμένη. Οι αναλύσεις αίματος έδειξαν ειδικές ανωμαλίες που σχετίζο- νται με την έλλειψη ύπνου. Συγκεκριμένα αυξήθηκαν ουσίες που σχετίζονται με τη φλεγμονή. Στους άνδρες όμως ήταν πιο αυξημένος και ο παράγοντας TNF (Tumor Necrosis Factor). Ο παράγοντας αυτός σχετίζεται με την ανάπτυξη νόσων όπως ο διαβή- της και η παχυσαρκία. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι άνδρες όταν στερούνται τον ύπνο έχουν τάση να αναπτύσσουν περισσότερες ασθένειες παρά οι γυναίκες με την ίδια στέρηση ύπνου.
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου υπάρχει ορμονική λειτουργία και ότι η ACHT, η κορτιζόλη και η αυξητική ορμόνη παρουσιάζουν τις μέγιστες εκκρίσεις τους κατά τη νύχτα. Οι ορμόνες αυτές έχουν αναβολική δράση στον οργανισμό, ενώ οι ορμόνες που εκκρίνονται σε μειωμένη ποσότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου έχουν καταβολική δράση.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι μεταβολές της ποιότητας του ύπνου που σχετίζονται με την ηλικία συνδέονται με συγκεκριμένες αλλαγές στις ορμόνες που βοηθούν στη ρύθμιση του μεταβολισμού. Μετά την ηλικία των 25 ετών, παρατηρείται μείωση στο βάθος του ύπνου, που σχετίζεται άμεσα με πτώση της παραγωγής αυξητικής ορμόνης. Η ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης προκαλεί μείωση της μυϊκής μάζας και της δύναμης, αύξηση του λίπους, εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και έκπτωση πολλών λειτουργιών.
Επίσης, στις μεγαλύτερες ηλικίες, που οι άνθρωποι κοιμούνται γενικά λιγότερο, ανεβαίνουν τα επίπεδα της κορτιζόλης στο αίμα. Η αυξημένη κορτιζόλη μπορεί να αποτελεί τη βασική εξήγηση για την ύπαρξη νοητικών και μεταβολικών προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων τόσο της απώλειας της μνήμης όσο και της αντοχής στην ινσουλίνη, κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει σε διαβήτη.
Για αυτό και ένας καλός ύπνος θεωρείται μια φυσική μορφή ορ- μονικής θεραπείας για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας.
Ο νυκτερινός ύπνος δεν πρέπει να είναι λιγότερος από 6 ώρες και περισσότερος από 9 ώρες.
