Η πρόληψη των δηλητηριάσεων βασίζεται σε δύο άξονες:
- Πρώτον, στις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ό,τι αφορά:
α) την κυκλοφορία φαρμάκων, χημικών ουσιών και φυτοφαρμάκων: πρέπει να είναι αφενός ασφαλή για τη δημόσια υγεία και αφετέρου να φέρουν ειδική σήμανση ανάλογα με την τοξικότητα τους.
β) τον τρόπο διάθεσης των ανωτέρω ουσιών: η συνταγή γιατρού είναι απαραίτητη για τα φάρμακα, ενώ η διάθεση χημικών ουσιών και φυτοφαρμάκων πρέπει να γίνεται μόνο σε επαγγελματίες.
Η μεταφορά των τοξικών ουσιών προς την κυκλοφορία και η διάθεση τους στην αγορά πρέπει να γίνεται σε ασφαλή συσκευασία με λεπτομερή αναγραφή του τρόπου χρήσης και των προφυλάξεων που πρέπει να λαμβάνονται.
- Δεύτερον, στην αγωγή υγείας (πολύ σημαντική για την πρόληψη):
Στο πλαίσιο της αγωγής υγείας πρέπει να προβάλλονται οδηγίες από διάφορους φορείς για τη σωστή χρήση φαρμακευτικών ουσιών, την αποφυγή υπερκατανάλωσης ή αλόγιστης χρήσης τους. Επίσης, πρέπει να γίνονται ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα σε γονείς, δασκάλους και παιδιά, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό δηλητηριάσεων (περίπου το 50%) αφορά παιδιά ηλικίας 1-14 ετών.
1) Πρόληψη δηλητηριάσεων μέσα στο σπίτι
Οι τυχαίες δηλητηριάσεις στο σπίτι αφορούν κυρίως τα παιδιά και λιγότερο τα άτομα της τρίτης ηλικίας. Πρωταρχικό ρόλο παίζει η ενημέρωση – εκπαίδευση των γονιών για τους κινδύνους δηλητηρίασης στο σπίτι. Η ενημέρωση μπορεί να γίνει με μαθήματα από εξειδικευμένο προσωπικό στους βρεφικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία, με φυλλάδια που μπορεί να διανέμονται από τις Μονάδες Υγείας, με εκπαιδευτικές εκπομπές στην τηλεόραση, αλλά και από τους δήμους. Στους γονείς των νηπίων που αρχίζουν να κινούνται μέσα στο σπίτι, πρέπει να δίνεται μία λίστα των επικίνδυνων ουσιών που υπάρχουν (πίνακας).
Μετά την ενημέρωση για τον πιθανό κίνδυνο δηλητηρίασης των νηπίων μέσα στο σπίτι, πρώτο μέτρο πρόληψης είναι η σωστή φύλαξη των επικίνδυνων ουσιών. Όλα τα φάρμακα, τα εντομοκτόνα, τα φυτοφάρμακα και τα είδη οικιακής χρήσης πρέπει να έχουν πώμα ασφαλείας και να φυλάσσονται σε κλειδωμένα ντουλάπια. Αν δεν υπάρχει διαθέσιμο ντουλάπι που κλειδώνει, μπορούν να φυλαχτούν π.χ. σε μία βαλίτσα που κλειδώνει.
Τα καθαριστικά χημικά προϊόντα, τα είδη οικιακής χρήσης και τα καλλυντικά δεν πρέπει να τοποθετούνται στο ράφι ή στο πάτωμα της κουζίνας ή του μπάνιου. Θα πρέπει να φυλάσσονται σε κλειδωμένη αποθήκη. Η χρήση συσκευασίας με πώμα ασφαλείας, που δύσκολα ένα παιδί μπορεί να ανοίξει, δεν είναι απόλυτα ασφαλής. Απλώς, επιβραδύνει το χρόνο κατά τον οποίο το παιδί θα καταφέρει να έρθει σε επαφή με την επικίνδυνη ουσία.
Τα χημικά προϊόντα δεν πρέπει να αποθηκεύονται σε συσκευασίες που περιείχαν τρόφιμα (άδεια κουτιά ή μπουκάλια), αφού μπορεί να μπερδευτεί ακόμα και ένας ενήλικας και να εκτεθεί στην τοξική ουσία. Για τον ίδιο λόγο, δεν πρέπει να φυλάσσονται χημικά προϊόντα στα ίδια ντουλάπια με τα τρόφιμα.
Ένα σύνηθες μέρος, που τα παιδιά βρίσκουν κυρίως φάρμακα, είναι οι τσάντες των επισκεπτών-συγγενών (θείων, γιαγιάδων) και το κομοδίνο στο δωμάτιο του παππού και της γιαγιάς .
Επικίνδυνα υγρά που είναι άχρωμα όπως το νερό (π.χ. ισχυρά αλκοολούχα, βενζίνη), δεν πρέπει να τοποθετούνται ποτέ σε ποτήρια ή σε μπουκάλια νερού και αναψυκτικών. Συχνά γίνονται δηλητηριάσεις μικρών παιδιών με αιθυλική αλκοόλη, επειδή θεώρησαν πως το ποτήρι που είχε αφήσει κάποιος ενήλικας στο τραπέζι του καθιστικού με βότκα, τζιν ή ρακί ήταν νερό.
Άλλος ένας κίνδυνος που παραμονεύει μέσα στο καθιστικό είναι τα παρατημένα πακέτα τσιγάρων στα τραπέζια. Τα νήπια, μασώντας τα, κινδυνεύουν από σοβαρή δηλητηρίαση με νικοτίνη.
Οι χημικές ουσίες ή τα φάρμακα που δεν χρησιμοποιούνται, θα πρέπει να πετιούνται, ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος έκθεσης σε αυτά. Γενικά, στο σπίτι θα πρέπει να υπάρχουν ασφαλώς φυλαγμένα μόνο τα απαραίτητα προϊόντα που χρησιμοποιούνται καθημερινά.
Τα παρασιτοκτόνα, τα πετρελαιοειδή και άλλες τοξικές χημικές ουσίες, όπως το βορικό οξύ, θα πρέπει να πετιούνται μετά τη χρήση τους και να μην παραμένουν αποθηκευμένα για επόμενη χρήση.
Αφού παρθούν όλα τα μέτρα ασφαλείας, οι γονείς θα πρέπει αφενός να είναι πάντα σε εγρήγορση και να προσέχουν τις κινήσεις του μικρού παιδιού, που δεν πρέπει να μένει χωρίς επιτήρηση (για την αποφυγή και άλλων ατυχημάτων μέσα στο σπίτι), αφετέρου να αρχίσουν να εκπαιδεύουν το νήπιο από τη στιγμή που μπορεί να κατανοήσει (18-24 μηνών).
Θα πρέπει να του υποδείξουν πόσο επικίνδυνο είναι να βάζει οτιδήποτε στο στόμα, να του ξεκαθαρίσουν ότι μόνο ο γονέας ή άλλος ενήλικας που το φροντίζει, δίνει τα φάρμακα και ότι τα παίρνουμε μόνο για συγκεκριμένο λόγο, π.χ. πυρετός.
Δεν πρέπει ποτέ να αποκαλούν τα φαρμακευτικά σιρόπια με προσωνυμία γλυκού (καραμελίτσα, φραουλίτσα), ούτε να τα δίνουν στο μικρό παιδί μέσα από τη διαδικασία παιχνιδιού. Επίσης, καλό είναι να μην παίρνουν οι ίδιοι μπροστά τους φάρμακα, καθώς τα παιδιά μιμούνται τις κινήσεις και τις συνήθειες των μεγάλων.