Την πρώτη φορά που άκουσα τη φράση «τοξική θετικότητα», δεν σας κρύβω ότι θύμωσα. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ακόμα και στην θετικότητα κάποιοι απέδιδαν μια αρνητική χροιά. Μου φαινόταν σαν ένα επιχείρημα υπερ της αρνητικότητας.
Βασικά, μου φαινόταν σαν ένα κακόγουστο αστείο. Για πολλά χρόνια προσπαθούσα (και προσπαθώ ακόμα) να πείσω τους ανθρώπους να εστιάζουν περισσότερο στο θετικό. Και τώρα θα μου πει κάποιος ότι το έχω παρακάνει, ότι η θετικότητά μου είναι τοξική; Δηλαδή, σκεφτόμουν, θα έρχεται ένας θεραπευόμενός μου, θα γκρινιάζει με τις ώρες, και αν εγώ πάω να του πω «δες το θετικό», θα μου λέει «αυτό είναι τοξική θετικότητα»;;;;
Όχι, φώναζα (από μέσα μου, βέβαια! Δεν θα ήταν ωραίο να με περάσουν και για τρελή, σωστά;). ΟΧΙ. Η θετικότητα δεν είναι ποτέ τοξική. Η θετικότητα είναι το καλύτερο πράγμα που υπάρχει και δεν μπορεί να έχει καμία αρνητική επίπτωση.
Ωστόσο, όταν ηρέμησα λίγο, άρχισα να το σκέφτομαι. Υπάρχει περίπτωση η θετικότητα να έχει αρνητική επίδραση, αναρωτήθηκα. Πότε θα μπορούσε να είναι άσχημο το να βλέπω κάτι θετικά;
Πράγματι, αν «θετικότητα» σημαίνει να μην αφήνουμε χώρο για τα αρνητικά συναισθήματα, τότε αυτό είναι στ’ αλήθεια βλαβερό. Αναμφίβολα είναι λάθος να πνίγουμε τα δυσάρεστα συναισθήματά μας ή να μην δίνουμε την ευκαιρία στους άλλους να εκφράσουν τα δικά τους δυσάρεστα συναισθήματα. Και αυτό πράγματι συμβαίνει όταν κάποιος έχει αυτή την επιφανειακά θετική στάση που ονομάζεται πια «τοξική θετικότητα».
Η τοξική θετικότητα είναι η άποψη ότι όσο δύσκολη και να είναι μια κατάσταση, οι άνθρωποι πρέπει να διατηρούν πάντοτε θετική νοοτροπία, πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν τα πάντα με χαμόγελο και θετικότητα. Αυτό βέβαια συχνά οδηγεί σε μια απώθηση ή αποφυγή των δυσάρεστων συναισθημάτων, σε μια απόκρυψη των δυσάρεστων καταστάσεων. Πολλοί άνθρωποι, προκειμένου να διατηρήσουν μια επιφανειακά ευχάριστη εικόνα, θα κρυφτούν πίσω από το δαχτυλάκι τους και θα αποφύγουν να εκφράσουν οτιδήποτε δυσάρεστο. Αυτό συχνά καταλήγει σε μια επίπλαστη εικόνα, σε επιδερμικές σχέσεις, σε μια νευρωτική προσπάθεια να διατηρηθεί αυτή η επίπλαστη θετική εικόνα. Με αυτή την έννοια, η τοξική θετικότητα συνδέεται με την άρνηση και την απώθηση – είναι ένας μηχανισμός άμυνας, ένας τρόπος για να αποφύγουμε τα αληθινά συναισθήματα, τα δικά μας και των άλλων.
Οι άνθρωποι που επιδίδονται στην τοξική θετικότητα, αποφεύγουν να επεξεργαστούν αυτό που νιώθουν και αποφεύγουν να ακούσουν αυτό που οι άλλοι νιώθουν. Έτσι όμως, αφενός τα συναισθήματα αυτά φουντώνουν και αφετέρου, χάνεται όλη η λειτουργικότητα των συναισθημάτων. Γιατί τα συναισθήματα είναι μηχανισμοί πολύτιμοι για την επιβίωσή μας – και δεν θα έπρεπε να τα αγνοούμε. Ο θυμός, ο φόβος, όλα τα «δυσάρεστα» συναισθήματα μας δείχνουν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά, και μας προετοιμάζουν για να δράσουμε. Αν, επομένως, τα αγνοούμε ή τα «κουκουλώνουμε» τότε δεν δρούμε – και η κατάσταση στη ζωή μας πιθανότατα θα χειροτερέψει.
Ας υποθέσουμε ότι η Μαρία δουλεύει σε μια εταιρεία και έχει μια συνάδελφο που διαρκώς την υπονομεύει επειδή θέλει εκείνη να πάρει προαγωγή και όχι η Μαρία. Αν η Μαρία δει την αλήθεια και νιώσει θυμό, ο θυμός θα την ωθήσει να κάνει κάτι για να αντιμετωπίσει την κατάσταση – και επομένως, είτε η συνάδελφος θα σταματήσει να την υπονομεύει, είτε η Μαρία θα βρει τρόπο να εξουδετερώσει τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς της συναδέλφου πάνω της.
Τι θα συμβεί όμως αν η Μαρία δεν νιώσει θυμό, αν αποφύγει το δυσάρεστο συναίσθημα με λίγη «τοξική θετικότητα»; Τότε, μόλις αρχίσει να ενοχλείται, θα πει στον εαυτό της: «μη δίνεις σημασία – όλα καλά! Να είσαι ευγνώμων που έχεις δουλειά και να μην θυμώνεις για ασήμαντα πράγματα». Έτσι, προσωρινά πράγματι θα ηρεμήσει. Όμως δεν θα αντιμετωπίσει την κατάσταση. Η συνάδελφος θα συνεχίσει να την υπονομεύει και στο τέλος ενδέχεται να της φάει και την προαγωγή.
Ένα άλλο παράδειγμα τοξικής θετικότητας είναι οι κλισέ φράσεις δήθεν παρηγοριάς που πολλοί άνθρωποι λένε στους άλλους για να τους βοηθήσουν να νιώσουν καλύτερα. Ο Γιάννης έχασε τη δουλειά του και πέρασε μια πολύ δύσκολη περίοδο όπου ένιωθε πολύ άσχημα για τον εαυτό του. Οι φίλοι του, αντί να προσπαθήσουν να τον ακούσουν και να του δείξουν ότι είναι εκεί για εκείνον, προσπάθησαν να τον παρηγορήσουν με τόνους από τοξική θετικότητα. Καθημερινά τον βομβάρδιζαν με φράσεις-κλισέ που απλώς τον έκαναν να νιώθει χειρότερα: «καλύτερα, ποτέ δεν σου άρεσε αυτή η δουλειά έτσι κι αλλιώς», «μην το βλέπεις σαν αποτυχία αλλά σαν ευκαιρία», «κάθε κρίση είναι μια ευκαιρία», «μείνε θετικός για να προσελκύσει θετική ενέργεια»!
Μπορεί όλα αυτά να τα έλεγαν με καλή πρόθεση, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν καθόλου καλό για τον Γιάννη, ο οποίος ένιωθε άσχημα που ένιωθε άσχημα μετά από τόσες προσπάθειες των φίλων του. Η τοξική θετικότητα κάνει τον άνθρωπο που την εισπράττει να νιώθει ενοχές που νιώθει άσχημα, να νιώθει ότι είναι αγνώμων και αχάριστος – συχνά μάλιστα φοβάται ότι μπορεί να τιμωρηθεί γι’ αυτό!
Βέβαια, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι: το πρόβλημα σε όλα αυτά δεν είναι η θετικότητα – το πρόβλημα είναι η αποφυγή των συναισθημάτων. Αν μπορούμε να αποδεχτούμε και να εκφράσουμε ΟΛΑ τα συναισθήματά μας, ευχάριστα και δυσάρεστα, αν μπορούμε να αποδεχτούμε και να ακούσουμε ΟΛΑ τα συναισθήματα των κοντινών μας προσώπων, ευχάριστα και δυσάρεστα, τότε είναι πολύ καλό να είμαστε θετικοί – και δεν κινδυνεύουμε καθόλου από τοξική θετικότητα.
Το κλειδί είναι να δεχτούμε ότι ΟΛΑ τα συναισθήματα είναι πολύτιμα. Πρέπει να τα αντέχουμε, να τα μοιραζόμαστε, και να τα αξιοποιούμε. Όταν το κάνουμε αυτό, τότε είναι πολύ καλή ιδέα να είμαστε θετικοί, δηλαδή να προσπαθούμε να καταλήξουμε με μια όσο το δυνατόν πιο θετική αντίληψη για την κατάσταση. Η θετικότητα θα πρέπει να είναι η κατάληξη της διαδικασίας και όχι η αφετηρία της. Και τότε, είναι κάτι πολύτιμο που μας κάνει καλύτερη τη ζωή.
Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc, Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος
