Ζαχαρίας Καπλανίδης
Οικονοµολόγος
Οικονομολόγοι και γενικά η επιστημονική κοινότητα θεωρούν, ότι διατρέχουμε ήδη την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, που χαρακτηρίζεται από την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και μάλιστα της πρόσφατης αλλά ιδιαίτερα επιθετικής τεχνητής νοημοσύνης.
Αναπόφευκτα, όπως οτιδήποτε καινούργιο στην ζωή του ανθρώπου, συνοδεύεται με αντικρουόμενα συναισθήματα όπως ελπίδα, ενθουσιασμό αλλά και φόβο, προβληματισμό και σίγουρα επιφυλάξεις μέχρι να σταθεροποιηθούν τα όποια αποτελέσματα.
Η πρώτη λοιπόν επιφύλαξη που αναδύεται, όπως και στις προηγούμενες βιομηχανικές και οικονομικές εξελίξεις, είναι κατά πόσον θα διαφυλαχθούν οι θέσεις εργασίας και τα επίπεδα απασχόλησης σε παγκόσμιο μάλιστα περιβάλλον. Πολλά επαγγέλματα, και όχι άδικα, ανησυχούν ότι θα αντικατασταθούν από έξυπνες μηχανές ή αν θέλετε ρομπότς, που θα εκτελούν συγκεκριμένες εργασίες και δεξιότητες πολύ πιο γρήγορα, αποτελεσματικά και οικονομικότερα.
Χωρίς αμφιβολία τους απαντούμε ότι αυτό θα συμβεί, όπως ήδη συμβαίνει, καθ΄ όλη την διάρκεια της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, όπου ο αυτοματισμός, ιδιαίτερα στην μεταποίηση, έχει αντικαταστήσει εργατικά ακόμα και υψηλής εξειδίκευσης ανθρώπινα χέρια και μυαλά. Ωστόσο, στο ερώτημα αν αυτό το φαινόμενο θα οδηγήσει σε μαζική ανεργία ,η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Όπως σε κάθε βιομηχανική και τεχνολογική εξέλιξη, από την πρώτη μέχρι την τέταρτη σήμερα, ο βαθμός απασχόλησης και συνολικά η οικονομία και το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξάνεται, έτσι και στην επερχόμενη επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης η απασχόληση θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα βιωσιμότητας. Απλά, και αυτό έχει γίνει ήδη συνείδηση σε επιστημονικό, οικονομικό αλλά και πολιτικό περιβάλλον, θα πρέπει να προσαρμοστεί, στα νέα δεδομένα, το εκπαιδευτικό σύστημα, σ ’όλα τα επίπεδα, ώστε να αναδειχθούν δεξιότητες συμβατές με τις επερχόμενες αλλαγές στο παραγωγικό και οικονομικό μοντέλο του 21ου αιώνα, αν μη τι άλλο. Αυτό ήδη αποδεικνύεται και σήμερα με το παγκόσμιο φαινόμενο έλλειψης εξειδικευμένων στελεχών και τον προβληματισμό χιλιάδων επιχειρήσεων στο πως θα καλύψουν τις κενές ανάλογες θέσεις. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, πρόσφατα, βαθμολογήθηκε σαν 7η παγκοσμίως στην έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών και δεξιοτήτων.
Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι αν τα ρομπότς και η τεχνητή νοημοσύνη θα οδηγήσει τον άνθρωπο εκτός εργασίας και άρα χωρίς εισόδημα. Όπως τονίσαμε θα χρειαστεί αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα και μάλιστα με γρήγορους ρυθμούς. Οικονομίες και άνθρωποι που θα αποδειχθούν ιδιαίτερα προσαρμοστικοί σ ’αυτές τις νέες παραγωγικές συνθήκες, θα έχουν και το προβάδισμα στην κούρσα της εξέλιξης και του διεθνούς ανταγωνισμού.
Αλλού είναι το πρόβλημα κατά την ταπεινή άποψη μας.
Η τεχνητή νοημοσύνη στηρίζεται, όπως όλοι γνωρίζουμε, σε αλγόριθμους και σε μαθηματικά μοντέλα. Είναι η επιστήμη ή αν θέλετε η τεχνολογία που αναγνωρίζει την μαθηματική αλήθεια σαν απόλυτη δύναμη και μάλιστα σ ’όλες τις ανθρώπινες εκφάνσεις. Δεν αποδέχονται διαφορετικότητες, επιβάλει την ορθολογική και μαθηματική εκδοχή όχι μόνο στο παραγωγικό μοντέλο αλλά και στην καθημερινότητα του κάθε ανθρώπου σαρώνοντας κάθε μορφή διαφορετικότητας και συναισθηματικής νοημοσύνης.
Μέχρι σήμερα γνωρίζουμε, ότι ή ίδια η φύση αλλά και ο πλανήτης μας, συντελούν στην δημιουργία και αναπαραγωγή διαφοροποιήσεων τόσο στο ανθρώπινο DNA όσο και στις κλιματολογικές και φυσικές συνθήκες. Γιατί μιλάμε για παράδειγμα σήμερα, για την ανάγκη εξατομικευμένης ιατρικής εάν δεν αναγνωρίζουμε την διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπου σε μια γενικευμένη θεραπευτική αντιμετώπιση και γιατί μιλάμε για την διαφύλαξη των κλιματικών διαφοροποιήσεων, στα άκρα για παράδειγμα του πλανήτη, όπου η υπερθέρμανση και ή τήξη των πάγων θεωρείται, και καλώς, καταστροφική;
Εάν η Αλάσκα και η Ανταρκτική αποκτήσουν θερμοκρασίες Κεντρικής Αφρικής τότε οι συνέπειες θα είναι το λιγότερο απρόβλεπτες και καταστροφικές. Το ίδιο και με το ανθρώπινο DNA και την διαφορετικότητα. Κανένας δεν θα ήθελε να είναι το απόλυτο αντίγραφο δισεκατομμυρίων άλλων ανθρώπων και η φύση δόξα τω θεό, φροντίζει γι’ αυτό. Αυτή όμως η φυσική και κοσμική αρχή της διαφορετικότητας είναι ο μεγάλος εχθρός της τεχνητής νοημοσύνης. Κανένας αλγόριθμος και μαθηματικό μοντέλο δεν μπορεί να εισάγει συναισθήματα όπως συμπάθεια, αγάπη, έρωτα αλλά και μίσος, διαίσθηση, διορατικότητα και συντροφικότητα. Όλα αυτά ανάγονται στην σφαίρα της συναισθηματικής νοημοσύνης. Και όλα αυτά είναι κατά συνέπεια αντίρροπα και μη συμβατά της ορθολογικής και απόλυτης τεχνητής νοημοσύνης. Έτσι, το πρόβλημα της αντιπαλότητας των δυο αυτών βασικών φυσικών αρχών δεν είναι εάν τα ρομπότς αντικαταστήσουν τον άνθρωπο αλλά εάν ο άνθρωπος υποβαθμιστεί σε ρομπότ. Μέχρι σήμερα αυτό που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει, από όλα τα άλλα ζώντα είδη αλλά και να διατηρεί, στο βαθμό που διατηρεί, την ισορροπία του πλανήτη, δεν είναι τόσο η μαθηματική του και η εξορθολογιστική του υπόσταση όσο η συναισθηματική του.
Αισθήματα όπως η αγάπη, πάθος, φιλία, εχθρότητα, ανταγωνιστικότητα, σε όλες τις μορφές της, ήταν και είναι, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, οι βασικοί συντελεστές των μεγάλων εξελίξεων στην ιστορία του ανθρώπινου γένους. Αυτή η μεγάλη ανθρώπινη υφή και διαφορετικότητα είναι ο μεγάλος εχθρός της επερχόμενης και μάλιστα ακάθεκτα, τεχνητής νοημοσύνης. Αφού δεν μπορεί να αποκτήσει συναισθηματική θα παλέψει τον άνθρωπο να την απωλέσει και αυτός. Και τότε θα είναι η κυρίαρχος.
Κανένας ανθρώπινος νους δεν μπορεί να συναγωνιστεί τα δισεκατομμύρια δεδομένα που επεξεργάζεται σε μόλις λίγα λεπτά μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης. Εδώ υπάρχει το απόλυτο πλεονέκτημα και η επικράτηση αδιαμφισβήτητη. Θα με ρωτήσετε βέβαια, και εύλογα, πως θα αντιπαλέψει και τελικά θα καταφέρει η τεχνητή νοημοσύνη να καταστρέψει την συναισθηματική αφού η δεύτερη είναι βαθιά ριζωμένη στο ανθρώπινο DNA και στις πλέον ανθρώπινες αρχέγονες εκφάνσεις. Η απάντηση είναι δυστυχώς πιο εύκολη και απλή απ’ όσο θα θέλαμε σαν ανθρώπινο γένος. Η συναισθηματική ανωτερότητα και η εξ’ αυτής διαφορετικότητα μεταξύ των ανθρώπων αλλά και μεταξύ ανθρώπων και άλλων ζώντων και φυσικών στοιχείων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις προσλαμβάνουσες που δέχεται ο άνθρωπος από την στιγμή που γεννιέται μέχρι που πεθαίνει. Η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστημα, το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, ακόμα και οι καιρικές συνθήκες, επηρεάζουν άμεσα συναισθήματα και καθημερινές συμπεριφορές και αργά αλλά σταθερά ξαναγράφουν DNA και συναισθηματική διαφορετικότητα. Για παράδειγμα αναλογιστείτε πως διασκέδαζε και ποιες ήτανε οι φιλικές και ερωτικές σχέσεις των νέων της δεκαετίας του ’60 και ποιες είναι οι αντίστοιχες των γενεών Ζ και Α σήμερα. Το παραδέχονται και οι ίδιοι οι νέοι. Είναι έξω για καφέ με άλλους φίλους και επικοινωνούν τελικά μόνο με το smart κινητό τους: Δεν διαβάζουν βιβλία αλλά παίρνουν γρήγορη και επιφανειακή πληροφόρηση από τα social media, την ίδια στιγμή δεν γνωρίζουν ιστορία δεν εξασκούν κριτική ανάλυση γεγονότων, δεν εμβαθύνουν συναισθηματικά σε ανθρώπινες και πανανθρώπινες σχέσεις. Εγκαταλείπουν, και λόγω οικογένειας αλλά και πολιτείας, ήθη και έθιμα χιλιάδων χρόνων, στοιχεία που συντηρούν και προάγουν το συναίσθημα και τις συμπεριφορές. Όλα αυτά καταγράφονται στην συνείδηση και σιγά αλλά σταθερά περνούν στο DNA και στην συναισθηματική νοημοσύνη του ανθρώπου. Φαινόμενα όπως η έκφυλη βία, η παιδική ή η αθλητική βία και η πορνογραφία δεν είναι τίποτα άλλο παρά το αποτέλεσμα του ίδιου φαινομένου: Της υποβάθμισης της συναισθηματικής νοημοσύνης εξ’ αιτίας της επίθεσης της τεχνολογικής και τώρα της τεχνητής.
Ο μέγας και επερχόμενος κίνδυνος, δεν είναι, η αναβάθμιση και η υπεροχή των ρομπότς έναντι των ανθρώπων. Είναι αντίθετα η υποβάθμιση των ανθρώπων σε ρομπότ λόγω της απώλειας του μεγάλου συγκριτικού μας πλεονεκτήματος που λέγεται Συναισθηματική Νοημοσύνη.
Μπορεί θα με ρωτούσατε ο άνθρωπος να αντιδράσει σ ’αυτήν την εξέλιξη;
Θεωρητικά ναι, θα σας απαντούσα. Αλλά θα συνέχιζα με αντερώτηση προς εσάς. Μπορεί η οικογένεια να σκύψει περισσότερο από σήμερα στην διαπαιδαγώγηση του παιδιού της; μπορεί να αντισταθεί στην επιμονή του δεκάχρονου να αποκτήσει κινητό; μπορεί να διδάξει τις αξίες των διαχρονικών εθίμων και ηθών; μπορεί το εκπαιδευτικό σύστημα εκτός από τις νέες δεξιότητες να επιμείνει και στην διδαχή κλασικών αξιών όπως η αγάπη στο περιβάλλον, ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, στην αλήθεια και την διαφάνεια; μπορεί ο πολιτικός κόσμος να αντιληφθεί πόσο σημαντική είναι η διάχυση του πλούτου σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη; Μπορεί επιτέλους να κατανοήσει ότι όλα τα δεινά και στις ανεπτυγμένες οικονομίες όπως μετανάστευση, πανδημίες, τοπικοί πόλεμοι, με ότι αυτό συνεπάγεται στις πληθωριστικές πιέσεις, οφείλονται στην υπανάπτυξη και οικονομική ανέχεια αυτών των λαών; Πόσο τα οποιαδήποτε οφέλη, γιατί θα υπάρξουν και τέτοια, της τεχνητής νοημοσύνης θα φθάσουν και στα υπανάπτυκτα κράτη, και μιλάμε για το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού, και δεν θα αυξήσουν απλά την μεταξύ τους ψαλίδα;
Απαντήστε με ειλικρίνεια αυτές τις ερωτήσεις και θα έχετε μια στιβαρή απάντηση στο εάν η κατάσταση είναι αναστρέψιμη ή στο εγγύς μέλλον θα έχουμε την πλήρη υποταγή του ανθρώπου στην λογική των μηχανών.
Εγώ για ένα πράγμα είμαι σίγουρος, η γενιά μου τον baby boomers και ενδεχομένως και η επόμενη γενιά των Χ σε καμία περίπτωση δεν θα θέλαμε να ζήσουμε την υποβάθμιση του ανθρώπου σε ρομπότ.
Η γενιά των Ζ,Α, και η οποιαδήποτε νέα γενιά στο μέλλον, αναπόφευκτα θα προσαρμοστεί με τροποποιημένο DNA και Συναισθηματική Νοημοσύνη. Και με αυτή την προοπτική χαμογελώ στην ενθύμηση των λόγων του μεγάλου οικονομολόγου John Keynes ο οποίος είπε ότι «άλλωστε μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί». Απαισιόδοξα λόγια για να κλείσω το άρθρο.
Αναθεωρώ λοιπόν τον Keynes, λέγοντας ότι στο διάστημα μιας κανονικής ζωής, από σήμερα, μπορούμε να αλλάξουμε ότι δεν μας αρέσει, και να συνεχίσουμε να πιστεύουμε στην μοναδικότητα και την κυριαρχία του ανθρώπου και στο ζωικό και στο φυσικό αλλά και στο τεχνολογικό βασίλειο.
