Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος
Βάζω στοίχημα ότι όταν διαβάσατε τον τίτλο αυτό σκεφθήκατε πως έχει γίνει κάποιο τυπογραφικό λάθος. Πράγματι, η λέξη «σολασταλγία» ακούγεται πολύ ξένη αν και έχει ελληνική κατάληξη. Ως όρος έχει μπει πολύ πρόσφατα στη ζωή μας, αν και ο φιλόσοφος Glen Albrecth τον επινόησε πριν από αρκετά χρόνια το 2003. Η σολασταλγία είναι ένας νεολογισμός που σχηματίζεται από τη λατινική λέξη solacium που σημαίνει παρηγοριά, ανακούφιση και την ελληνική λέξη άλγος. Η σολασταλγία είναι μια μορφή συναισθηματικής ή υπαρξιακής δυσφορίας που προκαλείται από κάποια σημαντική αλλαγή στο περιβάλλον.
Σολασταλγία είναι αυτό που νιώθουμε όταν βλέπουμε καμένη γη, σπίτια κατεστραμμένα από έναν τυφώνα, δέντρα πεσμένα στο έδαφος. Σολασταλγία είναι η νοσταλγία για τη γη, ο πόνος γι’ αυτό που υπήρξε και κατοικήθηκε και τώρα έχει λαβωθεί ή έχει εκλείψει. Η σολασταλγία συνδέεται με θλίψη, πόνο, θυμό, ανασφάλεια, αγωνία για αυτό που ενδέχεται να συμβεί μελλοντικά. Θυμίζει έτσι την κατάθλιψη και όπως αυτή, πολλές φορές προκαλεί έντονα σωματικά συμπτώματα όπως ναυτία, πονοκέφαλο ή ταχυκαρδία.
Πράγματι, πολλοί άνθρωποι βιώνουν μια μορφή θλίψης μετά από μεγάλες φυσικές καταστροφές, ακόμα κι αν δεν έχουν καθόλου επηρεάσει τους ίδιους. Θυμάμαι, για παράδειγμα, ότι μετά την καταστροφή στο Μάτι το 2018, πολλοί θεραπευόμενοί μου μιλούσαν για μήνες για αυτό με τέτοιο τρόπο σαν να βίωναν ένα πένθος παρότι δεν είχαν οι ίδιοι άμεση εμπλοκή με την τραγωδία. Παρόμοια θλίψη βιώνουν πολλοί Έλληνες μετά από όλες τις μεγάλες φωτιές που αποτελούν πλέον πάγια κατάσταση κάθε καλοκαίρι. Οι φωτιές το καλοκαίρι, οι πλημμύρες τον χειμώνα, και οι σεισμοί όλο τον χρόνο ασφαλώς προξενούν θλίψη στους περισσότερους Έλληνες – κι έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού ενδέχεται να βιώνει ενίοτε κάτι σαν σολασταλγία.
Παράλληλα με την θλίψη, ωστόσο, πολλοί άνθρωποι βιώνουν και μια αγωνία. για το μέλλον του πλανήτη, αγωνία για το δικό τους μέλλον σε έναν πλανήτη που αλλάζει. Η αγωνία αυτή έχει πάλι όρο: έχει βαπτιστεί οικολογικό άγχος.
Οικολογικό άγχος (eco anxiety) είναι η έμμεση ψυχολογική επίπτωση της κλιματικής αλλαγής. Στην αρθρογραφία χρησιμοποιούνται επίσης οι όροι οικο-άγχος, περιβαλλοντικό άγχος, αλλά και οικολογικός θυμός και οικολογική θλίψη. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία (ΑΡΑ) οικολογικό άγχος είναι ο χρόνιος φόβος της περιβαλλοντικής καταστροφής, το άγχος που προκαλείται από την κατάσταση του περιβάλλοντος και τις απειλές που δημιουργεί η κλιματική κρίση και οι συνεπακόλουθες αλλαγές. Η υπαρξιακή αγωνία που συνδέεται με μια αίσθηση κινδύνου και επικείμενης καταστροφής, καθώς και με την αίσθηση ότι είμαστε ανήμποροι μπροστά σε αυτό που εκτυλίσσεται γύρω μας.
Βέβαια, μέχρι ένα σημείο το οικολογικό άγχος είναι χρήσιμο γιατί μας θυμίζει ότι πρέπει να κάνουμε επιλογές που θα προστατεύουν αντί να βλάπτουν το περιβάλλον. Οι «αρνητές», τα άτομα που αρνούνται να παραδεχτούν ότι υπάρχει πρόβλημα και ότι πρέπει να πάρουμε τα μέτρα μας ως ανθρωπότητα απλώς εθελοτυφλούν και έτσι δεν βοηθούν στη διαχείριση της κατάστασης. Από την άλλη μεριά, οι «υπερβολικοί», αυτοί που όλο κινδυνολογούν και βλέπουν παντού την καταστροφή επίσης δεν βοηθούν γιατί προκαλούν πολύ έντονη συναισθηματική φόρτιση που οδηγεί σε ακραίες αντιδράσεις.
Αυτό που χρειαζόμαστε όλοι σήμερα είναι μια ορθολογική, νηφάλια, ρεαλιστική στάση. Ούτε να αρνούμαστε την πραγματικότητα, ούτε να υπερβάλλουμε ως προς την ερμηνεία της πραγματικότητας και τις προβλέψεις για το μέλλον. Αλλά να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα και να πάρουμε τα μέτρα που μπορούμε να πάρουμε (ως πολίτες και ως πολιτικοί) για να βελτιώσουμε την κατάσταση.
Σε αυτό το πλαίσιο, βοηθητικά θα ήταν τα παρακάτω:
- Αναγνώριση της κατάστασης με ψυχραιμία: να αποδεχτούμε ψύχραιμα την αλήθεια και να εστιάσουμε σε αυτό που μπορούμε να κάνουμε.
- Έμφαση στην αντοχή του πλανήτη: να θυμόμαστε ότι ανέκαθεν συνέβαιναν κάποια ακραία φυσικά φαινόμενα και κάποιες αλλαγές στο οικοσύστημα αλλά παρόλα αυτά ο πλανήτης επιβίωσε. Παρότι πράγματι τώρα ο άνθρωπος έχει κάνει κάποια λάθη που δημιουργούν ζητήματα στο περιβάλλον, παρόλα αυτά προφανώς ο πλανήτης δεν θα καταρρεύσει.
- Αποφυγή παραπληροφόρησης ή υπερπληροφόρησης: Δεν βοηθάμε ούτε το περιβάλλον ούτε τους πληγέντες με το να διαβάζουμε και να μιλάμε διαρκώς για κάθε καταστροφή και κάθε τραγωδία. Πολύ περισσότερο θα βοηθήσουμε τον εαυτό μας και τον πλανήτη αν κρατάμε τον χρόνο και τις δυνάμεις μας για θετική δράση.
- Θετική δράση σε ατομικό/οικογενειακό επίπεδο: τι μπορούμε να κάνουμε με την οικογένειά μας ώστε να προστατεύσουμε το άμεσο περιβάλλον μας και να αποφύγουμε μια φυσική καταστροφή; Για παράδειγμα, τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να κινδυνεύουμε λιγότερο από μια πυρκαγιά ή από μια πλημμύρα; Και πώς θα αντιδράσουμε αν τελικά συμβεί κάποια καταστροφή; Αν, για παράδειγμα, ζούμε σε ένα μέρος όπου είναι πιθανό να πιάσει φωτιά, καλό είναι να φτιάξουμε ένα σχέδιο δράσης σε περίπτωση φωτιάς και να το συζητήσουμε με τους οικείους μας: αν κάποιος αντιληφθεί κάτι τι θα κάνει, ποιόν θα ειδοποιήσει, τι θα πάρετε μαζί σας πριν φύγετε, πώς θα κλείσετε το σπίτι, πού θα πάτε, κλπ. Γενικά, τα σχέδια αποφυγής μιας δύσκολης κατάστασης ή διαχείρισής της αν συμβεί βοηθούν γιατί μας κάνουν να νιώθουμε πιο δυνατοί και ότι έχουμε τον έλεγχο, οπότε υποφέρουμε λιγότερο από άγχος.
- Θετική δράση σε συλλογικό επίπεδο: Τι μπορούμε να κάνουμε σε συλλογικό επίπεδο για την προστασία του περιβάλλοντος και για τη βοήθεια σε ανθρώπους που έχουν πληγεί από μια φυσική καταστροφή; Η εθελοντική δουλειά σε μια περιβαλλοντική οργάνωση, για παράδειγμα, ή η προσφορά σε πληγέντες βοηθάει πολύ γιατί έτσι νιώθουμε πώς «κάτι κάνουμε» και αυτό μας βάζει πάλι σε θέση ελέγχου.
Αντί να αναστενάζουμε λοιπόν και να σφίγγεται το στομάχι μας κάθε φορά που ακούμε μια είδηση σχετική με την κλιματική αλλαγή, καλύτερο θα ήταν να ανασκουμπωθούμε και να πιάσουμε δουλειά. Η ορθολογική δράση σε σχέση με το στενό αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον μας θα μας κάνει να νιώσουμε πιο δυνατοί, θα μειώσει το άγχος μας και θα βοηθήσει πραγματικά τον πλανήτη.