Πώς θα προστατεύσουμε τον εαυτό μας χωρίς να αναπτύξουμε φοβίες

Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc

Ψυχολόγος- Παιδοψυχολόγος

Τις παράξενες αυτές μέρες που είμαστε κλεισμένοι στα σπίτια και στους εαυτούς μας βιώνουμε πολλά διαφορετικά συναισθήματα και έχουμε πολλές διαφορετικές αντιδράσεις. Άλλοι ανάμεσά μας βλέπουν την κατάσταση πιο θετικά, σαν ευκαιρία να αναπαυθούν, να αναδιοργανωθούν, να έρθουν πιο κοντά με τους δικούς τους, ενώ άλλοι τη βιώνουν τελείως αρνητικά σαν μια πολύ άσχημη περίοδο που τους προκαλεί γκρίνια, ανία, θυμό και άγχος. Ωστόσο, και οι μεν και οι δε, έχουν ένα κοινό συναίσθημα: τον φόβο. Ο φόβος μήπως αρρωστήσουμε προξενεί σε όλους μας άγχος και συχνά μας οδηγεί σε υπερβολικές, δυσλειτουργικές, ακόμα και γελοίες αντιδράσεις.

Γνωρίζω άτομα που αρνούνται να πλησιάσουν το/τη σύντροφό τους από φόβο μήπως κολλήσουν – τη στιγμή κατά την οποία είναι σχεδόν ένα μήνα κλεισμένοι μαζί στο σπίτι και κανείς δεν έχει απολύτως κανένα σύμπτωμα! Γνωρίζω άτομα που πλένουν όλη μέρα τα πάντα στο σπίτι τους και που τρίβουν τόσο συχνά τα χέρια τους με οινόπνευμα ώστε παθαίνουν δερματίτιδες. Γνωρίζω άτομα που παθαίνουν κρίση πανικού στη σκέψη ότι θα πρέπει να βγουν από το σπίτι τους για κάποια δουλειά και που μετά πλένονται με οινόπνευμα για να «καθαριστούν καλά»!!!

Εντάξει, αγαπητοί φίλοι – δεν είστε μόνοι. Όλοι φοβόμαστε – φοβόμαστε μην αρρωστήσουμε, φοβόμαστε μην αρρωστήσουν αγαπημένα μας πρόσωπα, φοβόμαστε μήπως μείνουμε χωρίς δουλειά, φοβόμαστε μήπως δεν αποκατασταθεί σύντομα η οικονομική και κοινωνική ζωή – γενικά φοβόμαστε. Κι αυτό βέβαια είναι υγιές και φυσιολογικό. Είναι απολύτως φυσικό να φοβόμαστε.

Όταν αντιμετωπίζουμε μια απειλή, ενεργοποιείται αυτόματα μέσα μας ο μηχανισμός του φόβου ο οποίος λειτουργεί σαν καμπανάκι που μας «ξυπνάει» και μας ωθεί να κάνουμε κάτι για να προστατευθούμε. Ο ρόλος λοιπόν του φόβου είναι να μας κινητοποιεί για να αντιμετωπίζουμε τις απειλές και να επιβιώνουμε. Για παράδειγμα, η σκέψη ότι αν κολλήσω τον ιό θα κινδυνεύσω, μου δημιουργεί το αίσθημα του φόβου και αυτός ο φόβος με ωθεί να πάρω τα μέτρα μου για να προστατευτώ. Αφού έχω πάρει τα μέτρα προστασίας που μου προτείνουν οι ειδικοί, ωστόσο, το υγιές είναι να μην ασχολούμαι άλλο με το θέμα αυτό αλλά να προσπαθώ να γεμίσω την ημέρα μου με θετικό τρόπο.

Το μεγάλο πρόβλημα που δημιουργείται σήμερα σε όλο και περισσότερα σπίτια είναι ότι πολλοί άνθρωποι δεν κάνουν καθόλου αυτό το «υγιές». Αντί να παίρνουν τα μέτρα προφύλαξης που χρειάζονται και μετά να μην ασχολούνται άλλο με τον ιό, κολλάνε όλη μέρα στο θέμα αυτό. Κάνουν συνέχεια σκέψεις σχετικά με το αν τα μέτρα που πήραν είναι επαρκή, αν κινδυνεύουν να αρρωστήσουν, αν έπρεπε να έχουν κάνει κάτι άλλο. Σκέφτονται πράγματα όπως: «μήπως στάθηκα πολύ κοντά στον υπάλληλο του σουπερ μάρκετ;» «Μήπως δεν έβγαλα σωστά τα γάντια μου;» «Δεν έπρεπε να αγοράσω καφέ απ’ έξω».

Και επειδή οι αμφιβολίες αυτές τους αγχώνουν, καταλήγουν να θεωρούν πως μόνο αν είναι συνέχεια κλεισμένοι σπίτι και όλο πλένονται θα είναι προστατευμένοι. Αυτός ο συνδυασμός άγχους, εμμονικών αρνητικών σκέψεων, παθητικής στάσης και διαρκούς αποφυγής ξέρετε πού μπορεί εύκολα να οδηγήσει; Στη γέννηση μιας φοβίας.

Η φοβία δεν είναι ένας φυσιολογικός μηχανισμός που μας προστατεύει, όπως ο φόβος. Η φοβία είναι μια νοσηρή, νευρωτική κατάσταση που μας κάνει μόνο κακό επειδή μπερδεύει τη σκέψη μας και μας κάνει να νομίζουμε πως προφυλασσόμαστε όταν στην πραγματικότητα απλώς εμποδίζουμε τον εαυτό μας να ζήσει. Με τη φοβία, κολλάμε σε μια συγκεκριμένη απειλή, το φοβικό ερέθισμα (πχ. τα μικρόβια) και δημιουργούμε στο μυαλό μας την ιδέα πως ο μόνος τρόπος να διαχειριστούμε την απειλή αυτή είναι να αποφύγουμε την έκθεση σε αυτή (πχ. με το να απολυμαίνουμε τα πάντα, ή με το να μη βγαίνουμε ποτέ έξω). Από ένα σημείο και περά, η φοβία έχει τόση δύναμη ώστε είναι αδύνατο για εμάς να αντιδράσουμε διαφορετικά, οπότε αφηνόμαστε σε αυτή – και η ζωή μας μπαίνει σε αναστολή.

Ε, λοιπόν, αυτό που φοβάμαι προσωπικά πάνω απ’ όλα, δεν είναι ο ιός αλλά η φοβία. Η επιδημία αργά ή γρήγορα θα περάσει. Οι φοβίες και οι καταθλίψεις που θα δημιουργηθούν τώρα θα μείνουν και θα μας ταλαιπωρούν για καιρό. Τι νόημα έχει να αποφύγουμε τον ιό και να αναπτύξουμε μια φοβία ή μια κατάθλιψη που θα μας βασανίσει για μήνες ή και χρόνια;

Και πράγματι, όταν κολλάμε πολύ στα αρνητικά, όταν όλο σκεφτόμαστε την απειλή, και όταν παίρνουμε μια παθητική στάση αποφυγής (πχ. «μόνο στο σπίτι είμαι ασφαλής – δεν πρέπει να βγαίνω έξω γιατί θα αρρωστήσω και θα πεθάνω»), τότε βάζουμε τα θεμέλια για να στηριχτεί μια φοβία. Αν συνεχίσουμε για αρκετό καιρό να λειτουργούμε έτσι, στο τέλος θα πάθουμε πραγματικά μια φοβία (πχ. αγοραφοβία, μικροβιοφοβία, κοινωνική φοβία) οπότε θα μας είναι πολύ δύσκολο να βγούμε έξω, να πλησιάσουμε άλλους ανθρώπους, να ζήσουμε φυσιολογικά.

Γι’ αυτό, ας σταματήσουμε εδώ. Ας προλάβουμε το μεγαλύτερο κακό. Ας βρούμε τρόπους να προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους δικούς μας χωρίς να δημιουργούμε το νοσηρό υπέδαφος στο οποίο μπορούν να ριζώσουν διάφορες ψυχικές διαταραχές. Πώς θα μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό; Δείτε μερικές ιδέες:

Δώστε την υπόσχεση στον εαυτό σας (καλύτερα γραπτά) ότι θα τον προστατεύετε χωρίς υπερβολές και ότι θα βάλετε τα δυνατά σας ώστε η καραντίνα να μην σας βλάψει αλλά να σας ωφελήσει.
Φροντίστε να θυμίζετε συχνά στον εαυτό σας ότι ως οργανισμός έχετε άμυνες και μπορείτε να αντιμετωπίσετε τον κορωνοϊό αν κολλήσετε, όπως ακριβώς έχετε αντιμετωπίσει και διάφορους άλλους ιούς στη ζωή σας.
Φροντίστε να ενημερώνεστε για τις εξελίξεις μόνο μια φορά την ημέρα και για λίγη ώρα (όχι πάνω από μια ώρα την ημέρα).
Αποφασίστε μια διαδικασία που θα ακολουθείτε για την προσωπική σας υγιεινή, την καθαριότητα του σπιτιού, τις προφυλάξεις όταν βγαίνετε έξω, κλπ. – και ακολουθήστε τη μηχανικά χωρίς να τη σκέφτεστε. Έτσι, προστατεύετε τον εαυτό σας χωρίς να παθαίνετε εμμονή με τα μέτρα και χωρίς να κάνετε βλαβερές αρνητικές σκέψεις.
Προσπαθήστε να ασχολείστε και με άλλα πράγματα όταν επικοινωνείτε με φίλους ή συγγενείς σας και όχι μόνο με την πανδημία: μιλήστε για ταινίες, για βιβλία, παίξετε παιχνίδια, κλπ.
Ασχοληθείτε με δημιουργικά πράγματα: ζωγραφίστε, κάντε χειροτεχνίες, γράψτε, τακτοποιήστε την αποθήκη σας, μαγειρέψτε, πλέξτε, ράψτε.
Κάντε κάτι εποικοδομητικό που μπορεί να σας φανεί χρήσιμο όταν τελειώσει η καραντίνα: Μάθετε κάτι καινούριο ή βελτιώστε τις γνώσεις σας σε κάτι που ήδη γνωρίζετε, όπως μια ξένη γλώσσα, ένα σεμινάριο πάνω στη δουλειά σας, ένα πρόγραμμα στον υπολογιστή, κλπ.
Γράψτε σε ένα μεγάλο χαρτόνι με ωραία χρώματα μερικές ενθαρρυντικές/θετικές φράσεις και φροντίστε να τις διαβάζετε τουλάχιστον μια φορά τη μέρα. Τέτοιες φράσεις θα μπορούσαν να είναι:
Η καραντίνα είναι για λίγο. Θα την κάνω όσο το δυνατόν λιγότερο οδυνηρή και όσο το δυνατόν περισσότερο αποδοτική.
Είμαι δυνατός/δυνατή και αντέχω!
Θα περάσει κι αυτό και θα είμαστε καλύτερα.
Έχω/έχουμε αντιμετωπίσει κι άλλα δύσκολα και τα κατάφερα/καταφέραμε
Ο καλός ο καπετάνιος, στη φουρτούνα φαίνεται. Κι εγώ είμαι καλός καπετάνιος.
Ό,τι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό. Κι αυτό δεν θα με σκοτώσει.
Σημασία δεν έχει τι σου έχει κάνει η ζωή, αλλά τι κάνεις εσύ με αυτό που σου έχει κάνει.
Μην περιμένεις να κοπάσει η καταιγίδα. Μάθε να χορεύεις στη βροχή.

Σύντομη εκδοχή – κεντρικό θέμα

Κλεισμένοι στα σπίτια μας πια, όλοι κάποιες στιγμές νιώθουμε φόβο – φόβο για χίλια δυό πράγματα. Ε, λοιπόν, αυτό που φοβάμαι προσωπικά πάνω απ’ όλα, δεν είναι ο ιός αλλά η φοβία. Η επιδημία αργά ή γρήγορα θα περάσει. Οι φοβίες και οι καταθλίψεις που θα δημιουργηθούν τώρα θα μείνουν και θα μας ταλαιπωρούν για καιρό. Τι νόημα έχει να αποφύγουμε τον ιό και να αναπτύξουμε μια φοβία ή μια κατάθλιψη που θα μας βασανίσει για μήνες ή και χρόνια;