Σε μια ελεύθερη οικονομία, σε όλα σχεδόν τα κράτη σήμερα στον πλανήτη, εκτός ίσως της Κούβας και της Βόρειας Κορέας, οι τιμές διαμορφώνονται, σε κανονικές συνθήκες, με βάση το επίπεδο της ζήτησης και της προσφοράς. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει μόνο μια τιμή πάνω στην οποία οι καταναλωτές και οι παραγωγοί, ενός προϊόντος ή υπηρεσίας, συμφωνούν για το ύψος της συνολικής παραγωγής και αντίστοιχα της κατανάλωσης. Για υψηλότερη τιμή απ’ αυτή την τιμή ισορροπίας (είναι το σημείο που τέμνεται η καμπύλη της ζήτησης με την αντίστοιχη της προσφοράς) οι μεν παραγωγοί θα ήταν ευχάριστα διαθέσιμοι να αυξήσουν την παραγωγή τους, ενώ αντίστοιχα, για οποιαδήποτε τιμή χαμηλότερη, οι καταναλωτές ευχάριστα θα ήταν διαθέσιμοι να αυξήσουν την ζήτηση και την κατανάλωση του συγκεκριμένου προϊόντος.
Για παράδειγμα, εάν η τιμή ενός κιλού κρέατος ισορροπεί σήμερα στα 9€, με μηνιαία κατανάλωση έστω 1000 τόνων, η μείωση της τιμής θα αύξανε την ζήτηση, υποθετικά σε 1200 τόνους, ενώ η αύξηση της τιμής, θα είχε σαν αποτέλεσμα, την άνοδο της προσφοράς, χωρίς όμως να σημαίνει και αντίστοιχη αύξηση της ζήτησης. Αντίθετα η ζήτηση θα μειωνόταν κάτω της ποσότητας ισορροπίας, που υποθέσαμε παραπάνω ότι είναι 1000 τόνοι μηνιαίως. Ο λόγος αυτής της καταναλωτικής συμπεριφοράς είναι απλός: Το διαθέσιμο εισόδημα, της συντριπτικής πλειοψηφίας των καταναλωτών, είναι απολύτως συγκεκριμένο, έστω 1200€ μηνιαίως και η δυνατότητα αύξησης της παραγωγής αλλά και των παραγωγών, με όρια και προς τα επάνω και προς τα κάτω.
Οι μεν καταναλωτές, δηλαδή κυρίως τα νοικοκυριά, μοιράζουν το μηνιαίο εισόδημα τους με κριτήριο τις ανάγκες και το ύψος του εισοδήματος τους , σε δεκάδες προϊόντα και υπηρεσίες (αλήθεια έχετε σκεφθεί σε πόσες δεκάδες προϊόντα μοιράζετε τον μισθό σας μηνιαίως) οι δε παραγωγοί παράγουν με κριτήριο τις δυνατότητες της μονάδας τους αλλά και την τιμή που διαμορφώνεται στην αγορά. Αυτονόητο, η τιμή κάτω του κόστους τους, σημαίνει μηδενική παραγωγή, αλλά και πολύ υψηλή τιμή δεν σημαίνει αυτόματα αύξηση της παραγωγής, αφού τα περιθώρια, ειδικά βραχυπρόθεσμα, μιας παραγωγικής μονάδας, είναι συγκεκριμένα.
Όσο και αν φαίνεται παράξενο, στους μη επαΐοντες, η συνολική παραγωγή ενός προϊόντος, ακόμα και σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει συγκεκριμένα όρια. Κι αυτό γιατί, για να παραχθεί κάτι, χρειάζονται συνήθως 4 συντελεστές: έδαφος, κεφάλαιο, εργατικό δυναμικό και επιχειρηματικότητα. Κανένας απ’ αυτούς δεν υπάρχει σε απεριόριστη ποσότητα.
Κάπως έτσι λοιπόν, οι τιμές και οι καταναλώσεις προϊόντων και υπηρεσιών, βρίσκουν το σημείο αναφοράς και ισορροπούν αυτόματα με βάση τους μηχανισμούς, όπως απλά εξηγήσαμε, της προσφοράς και της ζήτησης.
Αυτά υπό κανονικές συνθήκες,… θα έλεγα ιδανικές. Ο «χρυσός» αυτός κανόνας της ελεύθερης αγοράς και οικονομίας, διαστρεβλώνεται ιδιαίτερα συχνά, από πολλούς εξωγενείς παράγοντες. Κάνοντας απλή αναφορά σε κάποιους απ’ αυτούς θα ανέφερα τους τοπικούς ή διεθνείς πολέμους, τις κλιματολογικές συνθήκες και την ραγδαία μεταβολή του περιβάλλοντος , τις υγειονομικές συνθήκες, όπως πανδημίες αλλά και το πολιτικό περιβάλλον που επικρατεί σε μια χώρα ή διεθνώς.
Δεν θέλω να αναλύσω τις επιπτώσεις του κάθε ενός, γιατί σίγουρα θα χρειαζόμουν δεκάδες σελίδες. Όλοι οι παραπάνω όμως, όπως καταλαβαίνετε, παρεμβαίνουν τεχνικά στον «χρυσό» κανόνα της διαμόρφωσης των τιμών με βάση την συνολική προσφορά και ζήτηση και προκαλούν ανισορροπία δηλαδή πληθωρισμό.
Εκεί που θέλω να μείνω και να εστιάσω το άρθρο μου σήμερα, είναι σε έναν ακόμα παράγοντα στρέβλωσης, που έχει να κάνει με την τιμολογιακή κουλτούρα των προσφερόντων, προϊόντα και υπηρεσίες, δηλαδή των παραγωγών αλλά και την ασταθή ψυχολογία των καταναλωτών. Η οικονομία και η οικονομική επιστήμη, δυστυχώς, δεν στηρίζεται μόνο σε μαθηματικές και οικονομετρικές εξισώσεις, αλλά σε μεγάλο βαθμό, στην κουλτούρα, την επιμόρφωση αλλά και την ψυχολογία ενός λαού.
Εάν για παράδειγμα το αστεροσκοπείο της ΝΑΣΑ εκδώσει ανακοίνωση ότι ενδεχομένως να υπάρξει σύγκρουση αστεροειδή με την γη σε λίγες ημέρες, αυτό είναι ικανό να οδηγήσει, με στοιχεία πανικού, πάρα πολλούς Έλληνες και όχι μόνο, να τρέξουν να αδειάσουν τα ράφια των supermarkets και κατά συνέπεια κάποιοι παραγωγοί και διακινητές προϊόντων να ανεβάσουν τις τιμές «στο θεό».
Τίποτε απ’ αυτά δεν θα τους σώσει σε περίπτωση σύγκρουσης. Το πιο πιθανό είναι, ότι δεν θα γίνει σύγκρουση και απλά οι τιμές θα ανέβουν πάνω από τις τιμές ισορροπίας, και μάλλον, δεν θα ξαναπέσουν στο προηγούμενο επίπεδο, μετά την αποκατάσταση του πανικού. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Το φαινόμενο αυτό είναι μια κλασική περίπτωση αρνητικής κουλτούρας και ψυχολογίας από την πλευρά των καταναλωτών, δηλαδή της ζήτησης. Μπορείτε από μόνοι σας να αναλογιστείτε παρόμοια φαινόμενα στην Ελληνική και μάλιστα πρόσφατη πραγματικότητα π.χ. πανδημία στα αρχικά της στάδια.
Από την πλευρά των παραγωγών, δυστυχώς, τα πράγματα είναι εξ ίσου επικίνδυνα και απαράδεκτα. Δανείζομαι, λοιπόν, την παρούσα κρίση, που έχει ανεβάσει τον πληθωρισμό σε ιστορικά επίπεδα και επηρεάζει την ψυχολογία σχεδόν όλων μας. Η άνοδος των τιμών και του πληθωρισμού οφείλεται, χωρίς αμφιβολία, στον γνωστό πόλεμο και στον απόηχο της πανδημίας, που δυσκόλεψε τις ροές πρώτων υλών και τελικών προϊόντων. Οι ροές, εκτός των καυσίμων, σιγά-σιγά αποκαθίστανται και το βασικό πρόβλημα εστιάζεται, πλέον, στην προσφορά των ορυκτών καυσίμων που οφείλεται στον πόλεμο του Πούτιν αλλά και στην στρατηγική που επέλεξαν Ευρωπαίοι και Αμερικανοί. Άλλο μεγάλο κεφάλαιο με πολλούς αστερίσκους. Μη το αναλύσουμε. Ίσως άλλη φορά.
Ωραία λοιπόν, αυξήθηκαν τα καύσιμα κατά 80%,100% ή εάν θέλετε 200%. Αυτό που παρατηρείτε, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είναι να αυξάνονται όλες σχεδόν οι τιμές, κατά 30% – 40%. Και ερωτώ, αυτός που παράγει κεράσια, αγγούρια ή υπηρεσίες διαφήμισης έχει άνοδο στο τελικό κόστος του 30% ή 40%; Δηλαδή το πετρέλαιο στην παραγωγή ντομάτας στην λιανική πώληση της στον καταναλωτή αποτελεί το 1/3 αυτής της τελικής τιμής; Όχι βέβαια. Σε καμία περίπτωση. Ο πρωτογενής τομέας και όχι μόνο, είναι γνωστό, ότι είναι αυτό που αποκαλούμαι εντάσεως εργασίας. Το κύριο δηλαδή κόστος είναι το εργασιακό και όχι το πετρέλαιο ή το ηλεκτρικό. Χιλιάδες προϊόντα στην Ελλάδα και όχι μόνο είναι εντάσεως εργασίας ή κεφαλαίου, όπου η ενέργεια δεν ξεπερνάει το 5% στο συνολικό κόστος της λιανικής τιμής του προϊόντος. Πως δικαιολογούνται λοιπόν αυξήσεις της τάξεως του 20% ή 30% ή ακόμα και, 40% για να μην αναφερθώ και σε υψηλότερα φαινόμενα.
Αυτό είναι αισχροκέρδεια ή έλλειψη τιμολογιακής κουλτούρας από πλευράς παραγωγών και διακινητών προϊόντων. Αισχροκέρδεια και έλλειψη τιμολογιακής κουλτούρας είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Στην πρώτη (αισχροκέρδεια) συνειδητά αυξάνω τις τιμές μου για να κάνω υπερκέρδη στηριζόμενος στην λαϊκή ρήση «ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται», ενώ στην έλλειψη κουλτούρας δεν είναι πρόθεση μου τα υπερκέρδη αλλά κάνω απλά αυξήσεις 30% – 40% χωρίς ανάλυση του πραγματικού μου κόστους, ακολουθώντας άλλους. Δεν είμαι πια και βλάκας!!.
Και όμως τελικά είμαι και κακός ψυχολογικά καταναλωτής και αισχροκερδής στη πρώτη περίπτωση και βλάκας, στην δεύτερη περίπτωση, παραγωγός ή διακινητής προϊόντων.
Όλα αυτά που συμβαίνουν, στην έλλειψη καυσίμων και πρώτων υλών, έχουν ημερομηνία λήξης και μάλιστα όχι παραπάνω από 12-18μήνες. Οι συνέπειες όμως των κακών αντιδράσεων, από πλευράς της προσφοράς και της ζήτησης, ακόμα και των σπασμωδικών αντιδράσεων Κρατών και Κεντρικών Τραπεζών, μπορεί να είναι ολέθριες για χιλιάδες επιχειρήσεις στην Ελλάδα και διεθνώς και θα στοιχήσουν χιλιάδες εάν όχι εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίως. Οι Κεντρικές Τράπεζες αυξάνουν η μία μετά την άλλη τα επιτόκια, περιορίζοντας την συνολική κυκλοφορία του χρήματος, άρα και της ζήτησης .Πιστεύουν ότι έτσι, θα περιορίσουν τον πληθωρισμό, που είναι όπως λένε η προτεραιότητα τους. Κούνια που τους κούναγε. Εάν δεν τελειώσουν αυτόν τον πόλεμο, δεν πρόκειται να τελειώσουν με τον πληθωρισμό, τουλάχιστον, στα επίπεδα του 2% που ονειρεύονται. Ο άλλος «χρυσός κανόνας», της ελεύθερης οικονομίας, ότι μειώνεις την ζήτηση με μείωση της ρευστότητας, μέσω αύξησης επιτοκίων, ισχύει μόνο σε συνθήκες κανονικότητας. Κάτω από τις σημερινές συνθήκες μόνο ύφεση και ανεργία θα πετύχουν. Η Αμερικάνικη Κεντρική Τράπεζα (FED) έχει αρχίσει την αύξηση των επιτοκίων εδώ και τουλάχιστον 4 μήνες, Πόσο μείωσε τον πληθωρισμό;… καθόλου , αντίθετα αυξήθηκε. Παράλληλα τρέχει με ρυθμούς ανάπτυξης κάτω από το 0% μετά από πολλά χρόνια. Το ίδιο επακολουθεί και στις μεγάλες οικονομίες της Ευρώπης. Μόνο η Ελλάδα χάρις στον τουρισμό, και 2-3 μικρές ακόμα χώρες, δεν έχουν μέχρι στιγμής ύφεση. Για πόσο ακόμα; Ευρώπη και Αμερική δεν θέλουν να κοιτάξουν κατάματα το πραγματικό αίτιο και καταφεύγουν σε κλασικά εργαλεία μακροοικονομίας που έχει αποδειχθεί, επανειλημμένως, στο παρελθόν, ότι έχουν αποτύχει. Αλλά ποιος ακούει;!!
Συμπέρασμα: α) η οικονομία λειτουργεί με οικονομικούς και μαθηματικούς όρους μόνο υπό κανονικές συνθήκες, β) εξωγενείς παράγοντες όπως πόλεμοι, πανδημίες έντονα κλιματολογικά φαινόμενα ακυρώνουν τα «κλασικά εργαλεία» αποκατάστασης και απαιτούν λύσεις α λα καρτ για θεραπεία των πραγματικών αιτίων γ)για εμάς τους καταναλωτές και επαγγελματίες-παραγωγούς, απαιτείται διαφοροποίηση καταναλωτικής ψυχολογίας και τιμολογιακής κουλτούρας.
Η επιμόρφωση μέσα στο σπίτι και κυρίως η εκπαίδευση από την πρωτοβάθμια, σπουδές, σε βασικά θεωρητικά θέματα αλλά και παραδείγματα της σύγχρονης οικονομικής ιστορίας, θα πρέπει να είναι βασική προτεραιότητα όλων μας. Σήμερα, αυτά τα βασικά στοιχεία, περί μηχανισμών της αγοράς και ψυχολογίας, πρέπει να είσαι τουλάχιστον πρωτοετής φοιτητής οικονομικού πανεπιστημίου για να τα διδαχθείς. Πόσο μάλλον για να τα εμπεδώσεις. Ψυχολογία-κουλτούρα, λοιπόν τα ζητούμενα. Και δ) δυστυχώς δεν ζούμε στην εποχή hommo economus αλλά στην εποχή του hommo politicus και hommo dominus.
Το ζητούμενο από τις κατά τα αλλά δημοκρατικές κυβερνήσεις, δεν είναι η ευημερία και η επιθυμία της πλειοψηφίας των πολιτών αλλά η πολιτική και η οικονομική επικυριαρχία των ολίγων και ισχυρών. Oικονομικά, φαινόμενα όπως πληθωρισμός, ύφεση, ανεργία αλλά και μεταναστευτικό είναι στοιχεία που λίγο συγκινούν τους ισχυρούς κυβερνήτες μας. Σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν επέμβει αποφασιστικά στην Συρία, την Λιβύη, την Παλαιστίνη στην Υεμένη κ.λ.π. Τους αφήνουν όμως οι ισχυροί και η πολεμική βιομηχανία;
Δεν είμαι ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που προβληματίζεται για τι είδους δημοκρατικές κυβερνήσεις προάγει στην εξουσία, το παρόν πολιτικό, εν γένει, σύστημα.
Πρόσφατα με την εκλογή της Μελόνι στην Ιταλία, διάβαζα σχόλιο σε εφημερίδα ότι οι Ιταλοί κατέληξαν σε αυτήν την επιλογή, αφού απογοητεύτηκαν από όλα τα αλλά κόμματα του Δημοκρατικού Τόξου. Η Μελόνι τους υποσχέθηκε το διαφορετικό. Μένει να δούμε πόσο και αυτή θα υπηρετήσει αυτά που υποσχέθηκε ή σύντομα θα υποταχθεί στο κατεστημένο.
Εγώ προσωπικά κρατώ μικρό καλάθι. Μία από τα ίδια, μέχρι να εμφανιστεί ένα άλλο κόμμα, που θα υπόσχεται και αυτό το συμφέρον των πολλών, και θα διεκδικεί την εξουσία, μέχρι να γίνει εξουσία… και πάλι από την αρχή.
Ίδιες πολιτικές διαδικασίες που παράγουν ίδια αποτελέσματα. Δεν ξέρω να σας πω αν υπάρχει ελπίδα, αλλά ξέρω ότι η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Κρατήστε την όσο μπορείτε ψηλά και όσο μπορείτε σε θετικό πρόσημο την ψυχολογία και την υγείας σας.
Η ανάγνωση του ΔΥΟ, πιστέψτε με, βοηθάει.
Καλό φθινόπωρο
