Το άγχος μπορεί να είναι δημιουργικό και να σφραγίζει την πρόοδο και την ύπαρξη της ζωής, μπορεί όμως να γίνει ανασταλτικός παράγοντας και τα συμπτώματά του να εμποδίσουν την εξέλιξη. Με μια σωστή διαχείριση όλα μπορεί να γίνουν ευκολότερα.
Οι έφηβοι εκτίθενται σε ποικιλία πιέσεων τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών. Η σχολική εμπειρία αποτελεί κρίσιμο κομμάτι της ζωής τους. Η εκπαιδευτική διαδικασία σε συνάρτηση με τις αντιλήψεις για την επίδοσή τους σε αυτόν τον τομέα, αλλά και τις προσδοκίες για το μέλλον, τους ασκούν μεγάλη πίεση.
Η απαιτητική σχολική πραγματικότητα, η λανθασμένη σύνδεση της επιτυχίας στις εξετάσεις με την προσωπική και τη συνολική επάρκεια, ο σχολικός ανταγωνισμός, η βαθμοθηρία, οι υπερβολικές προσδοκίες που τρέφουν οι γονείς, ο φόβος και η αγωνία να μην απογοητεύσουν οι μαθητές τους γονείς τους, αλλά και οι προσωπικές ανασφάλειες σε συνάρτηση με τη χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι ενισχυτικοί παράγοντες ενός μασκαρεμένου φόβου που ονομάζεται άγχος. Κάτω λοιπόν από αυτές τις συνθήκες και με βάση το πώς καθένας αντιλαμβάνεται και νοηματοδοτεί τις καταστάσεις, το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση του εφήβου.
Το άγχος μπορεί εύκολα να διεισδύσει στην πραγματικότητα μαζί με μία λέξη που το εκπροσωπεί και λέγεται «εξετάσεις». Κάθε εξέταση, πόσο μάλλον οι εισαγωγικές, αποτελούν μια δοκιμασία που φέρει αποτελέσματα. Αυτά συνήθως το άτομο τα συνδέει με την αξία του και την ικανότητά του να αντεπεξέλθει σε ένα σύστημα ή ακόμα και με το μέλλον του.
Το άγχος μπορεί να είναι δημιουργικό και να σφραγίζει την πρόοδο και την ύπαρξη της ζωής, μπορεί όμως να γίνει ανασταλτικός παράγοντας και τα συμπτώματά του να εμποδίσουν την εξέλιξη.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Μιχ. Κασσωτάκης και η συνεργάτης του Δέσποινα Παπαγγελή – Βουλιουρή γράφουν: «Το άγχος των εισαγωγικών εξετάσεων, όταν βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο, βοηθά στην επίτευξη υψηλών επιδόσεων και παρέχει τη δυνατότητα στα άτομα να αναπτύξουν μηχανισμούς αντίστασης, έτσι ώστε να μπορούν να αντέξουν σε μελλοντικές καταστάσεις. Σε αυξημένο βαθμό, όμως, το άγχος έχει αρνητικές επιδράσεις τόσο στην ψυχική υγεία όσο και στην ίδια την απόδοση των μαθητών».
Υπογραμμίζεται πάντως ότι, σύμφωνα με όσα έχουν δείξει έρευνες που έγιναν κατά καιρούς, «μεγαλύτερο βαθμό άγχους εμφανίζουν άτομα που δεν έχουν καλή αυτοεικόνα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα, στερούνται αυτοπεποίθησης και έχουν χαμηλή ικανότητα εργασίας κάτω από συνθήκες πίεσης».
«Η πίεση είναι ιδιαίτερα μεγάλη στην ελληνική κοινωνία, λόγω των αυξημένων φιλοδοξιών των ελληνικών οικογενειών ως προς τη μόρφωση των παιδιών τους, τις υψηλές προσδοκίες τους από αυτά και την πεποίθηση ότι οι προσδοκίες αυτές θα γίνουν πραγματικότητα. Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα του ΟΟΣΑ, το 73% των ελλήνων πατέρων και το 76% των μητέρων είναι πεπεισμένοι ότι τα παιδιά τους είναι ικανά να πραγματοποιήσουν ανώτατες σπουδές. Το 90% των πρώτων και το 96% των δεύτερων δήλωσαν, μάλιστα, ότι ήταν διατεθειμένοι να υποστούν οποιαδήποτε θυσία για να μπορέσουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν».
Το οικογενειακό περιβάλλον των εφήβων διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε όλο το φάσμα της σωματικής και ψυχικής τους υγείας, μιας και είναι ο πυρήνας της ζωής τους. Οι γονείς, ως σημαντικοί άλλοι, αποτελούν πηγή στήριξης και ενίσχυσης αλλά και πηγή άγχους για τους εφήβους. Γι’ αυτό πρώτα απ’ όλα είναι σημαντικό να αναγνωρίσουν το δικό τους άγχος και να μην το προβάλλουν στο παιδί τους. Όταν οι προσδοκίες των γονιών είναι εξωπραγματικές, ο αντίκτυπος στην αύξηση του άγχους κατά την περίοδο των εξετάσεων είναι άμεσος. Οι γονείς δεν πρέπει να βλέπουν στον έφηβο ό, τι θα ήθελαν να είναι οι ίδιοι αλλά ό, τι πραγματικά είναι ο έφηβος. Να αποφεύγουν να είναι υπερπροστατευτικοί με το παιδί, ενθαρρύνοντάς το να παίρνει πρωτοβουλίες. Χρειάζεται να αποθαρρύνουν αρνητικά σχόλια που μπορεί να κάνει ο έφηβος για τον εαυτό του και για τα αποτελέσματα των εξετάσεων, να τον μαθαίνουν να μην είναι αυστηρός με τον εαυτό του και να αποδέχεται τα λάθη του και μια πιθανή αποτυχία.
Επίσης, η ενθάρρυνση να μιλούν και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους είναι ένας ιδιαίτερα αποτελεσματικός τρόπος επικοινωνίας με του έφηβους.
Τέλος, οι συχνές ερωτήσεις αν ο μαθητής διάβασε και οι αντιρρήσεις για τη σχολή επιλογής του αποτελούν επιπλέον πηγή άγχους και ειδικά λίγο πριν τις εξετάσεις πρέπει να αποφεύγονται. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς ούτε τέλεια παιδιά. Ο κύριος σκοπός της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει τους νέους ανθρώπους να μαθαίνουν να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικο-πολιτικές και οικονομικές συνθήκες.
Καθώς πλησιάζουν οι μέρες των εξετάσεων, μαθητές και γονείς εντείνουν τις προσπάθειές τους για την επιτυχία. Αυτές τις ημέρες το άγχος των παιδιών και ο φόβος για ενδεχόμενη αποτυχία μεγαλώνουν. Με μια σωστή διαχείριση όλα μπορεί να γίνουν ευκολότερα. Συγκεκριμένα:
Τις μέρες των εξετάσεων οι υποψήφιοι θα πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο ήρεμοι. Πριν πάνε στο εξεταστικό κέντρο καλό είναι να κάνουν έναν περίπατο μόνοι τους για 15 λεπτά.
- Να αποφεύγουν τις επαναλήψεις της ύλης την τελευταία στιγμή.
- Την ώρα που αρχίζουν οι εξετάσεις να έχουν ηρεμία και να ελέγχουν την αγωνία με αναπνοές.
- Να διαβάζουν τα θέματα με προσοχή δύο τουλάχιστον φορές.
- Να κάνουν μια καλή κατανομή του χρόνου. Να ξεκινούν τα θέματα που γνωρίζουν καλύτερα.
- Να απαντούν ακριβώς σε αυτά που τους ζητούν.
Αν οι υποψήφιοι νιώσουν ότι οι πληροφορίες και οι γνώσεις σβήστηκαν από τη μνήμη τους τότε να πάρουν βαθιές αναπνοές με ρυθμό εισπνοή – εκπνοή από το στόμα. Να σφίξουν δυνατά τα χέρια σε γροθιά και μετά να αφήσουν τους μύες να χαλαρώσουν τουλάχιστον τρεις φορές. Να κλείσουν για 10-15 δευτερόλεπτα και να υπενθυμίσουν στον εαυτό τους ότι αυτοί ελέγχουν την κατάσταση. Αν παρ’ όλα αυτά συνεχιστεί ο πανικός, καλό είναι να ενημερωθούν οι εξεταστές και να προσφέρουν βοήθεια. Είναι υποχρέωσή τους.
Μία ψυχολόγος βρισκόταν μέσα σε μία αίθουσα διδασκαλίας και μιλούσε για τη διαχείριση του άγχους σε ένα ακροατήριο. Κάποια στιγμή σήκωσε ένα ποτήρι νερό και όλοι υπέθεσαν ότι θα τους απευθύνει την κλασική ερώτηση «μισοάδειο ή μισογεμάτο». Αντ’ αυτού, με ένα χαμόγελο στο πρόσωπό της, ρώτησε: «Πόσο βαρύ είναι αυτό το ποτήρι νερό;» Οι απαντήσεις που ακούστηκαν κυμαίνονταν από 250 σε 600 γραμμάρια. Εκείνη όμως απάντησε: «Το απόλυτο βάρος δεν έχει σημασία. Εξαρτάται από το πόσο διάστημα το κρατάω. Εάν το κρατήσω για ένα λεπτό, δεν είναι ένα πρόβλημα. Εάν το κρατήσω για μια ώρα, θα έχω έναν πόνο στον βραχίονά μοu. Αν το κρατήσω για μία μέρα, το χέρι μου θα μουδιάσει και θα αρχίσει να παραλύει. Σε κάθε περίπτωση, το βάρος του γυαλιού δεν αλλάζει, αλλά όσο πιο πολύ το κρατάω, τόσο πιο βαρύ γίνεται».
Η ψυχολόγος συνέχισε λέγοντας, «Τα άγχη και οι ανησυχίες της ζωής είναι σαν το ποτήρι του νερού. Αν τα σκέφτεστε για ένα μικρό χρονικό διάστημα, δεν συμβαίνει τίποτα κακό. Αν τα σκεφτείτε λίγο περισσότερο, αρχίζουν να σας βλάπτουν. Και αν τα σκέφτεστε όλη την ημέρα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να αισθανθείτε ότι σας παραλύουν και ότι σας καθιστούν ανίκανους να κάνετε οτιδήποτε άλλο».
….Και φυσικά όλα στη ζωή είναι προσωρινά. Τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Και άσχετα με την έκβασή τους όλα διδάσκουν και δυναμώνουν. Το ίδιο και οι εξετάσεις, δεν διαρκούν για πάντα και διδάσκουν. Μαζί με αυτές απομακρύνεται και το άγχος που τις συνοδεύει και το κέρδος θα είναι εκτός από τις γνώσεις, η εμπειρία της προσπάθειας για την επίτευξη ενός στόχου.
Μαρία Αναγνωσταρά, Εκπαιδευτικός