«Το άγχος φταίει! Μην αγχώνεσαι!» λένε όλο και πιο συχνά οι γιατροί στην εποχή μας. Φαίνεται πως το άγχος προκαλεί νέα προβλήματα στην υγεία μας, επιδεινώνει προϋπάρχοντα προβλήματα, και επιβραδύνει την αποθεραπεία μας.
Και ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες στο άγχος, ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους που οι άνθρωπο αγχώνονται είναι ο φόβος της αποτυχίας και του λάθους. Πολύ συχνά, αγχωνόμαστε γιατί φοβόμαστε μήπως δεν καταφέρουμε κάτι, μήπως κάνουμε κάποιο λάθος, μήπως αποτύχουμε. Άλλωστε, ουσιαστικά αυτό είναι το άγχος: η δυσφορία που νιώθουμε όταν σκεφτόμαστε ότι δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε καλά σε κάτι. Έτσι στο μυαλό μας εκτυλίσσεται αέναα ο εξής φαύλος κύκλος:
- Σκέφτομαι ότι είναι πολύ κακό να αποτύχω.
- Σκέφτομαι ότι δεν μπορώ να τα καταφέρω και είναι πιθανό να αποτύχω.
- Φαντάζομαι ένα σενάριο κατά το οποίο αποτυγχάνω.
- Νιώθω δυσφορία και αγχώνομαι.
- Μπλοκάρω – και αυξάνω τις πιθανότητες να αποτύχω.
- Αν τελικά αποτύχω, αυτό θα ενισχύσει τον φαύλο κύκλο την επόμενη φορά που θα πρέπει να κάνω κάτι ανάλογο.
Είναι λοιπόν φανερό ότι πολύ συχνά κάτω από το άγχος μας κρύβεται ο φόβος της αποτυχίας. Αν δεν υπήρχε αυτός, δεν θα αγχωνόμασταν τόσο. Γιατί όμως φοβόμαστε τόσο την αποτυχία; Τι σημαίνει για εμάς;
Φαίνεται πως η αποτυχία σημαίνει για πολλούς ανθρώπους φοβερά πράγματα. Πρόσφατα έθεσα σε 36 άτομα ηλικίας 30-60 χρονών το ερώτημα αυτό και πήρα τις εξής απαντήσεις:
Αποτυχία σημαίνει:
– ότι δεν είμαι καλός σε αυτό που κάνω
– ότι μπορεί να υποστώ κάποιες κακές συνέπειες
– ότι οι άλλοι θα με κοιτάζουν αρνητικά, με περιφρόνηση, δεν θα με υπολογίζουν
– ότι δεν αξίζω
Οι σκέψεις αυτές λοιπόν προφανώς κάνουν τους ανθρώπους να φοβούνται πολύ την αποτυχία και να αγχώνονται τόσο με την πιθανότητα να αποτύχουν. Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον ότι η μοναδική τελείως ρεαλιστική απάντηση («μπορεί να υποστώ κακές συνέπειες») είναι αυτή που λιγότερο απασχολεί συνήθως τους ανθρώπους. Προφανώς, είναι λογικό να αγχωθώ με κάτι αν φοβάμαι πως αν αποτύχω μπορεί να υποστώ μια κακή συνέπεια. Είναι καταπληκτικό όμως ότι πολύ συχνά οι άνθρωποι φοβούνται την αποτυχία παρότι δεν κινδυνεύουν από καμία κακή συνέπεια. Συχνά αγχώνονται μην αποτύχουν παρότι ξέρουν ότι δεν θα πάθουν τίποτα κακό αν αποτύχουν. Γιατί;
Μάλλον λόγω της τελευταίας απάντησης – σκέφτονται: «Αν αποτύχω, σημαίνει ότι δεν αξίζω». Δεν αξίζω σαν επαγγελματίας, σαν γονιός, σαν άνθρωπος.
Όμως είναι έτσι; Είναι δυνατόν όλη μας η αξία να εξαρτάται αποκλειστικά από κάθε αποτυχία ή επιτυχία μας; Αν δηλαδή μου καεί το φαγητό, αν δεν κάνω μια καταπληκτική παρουσίαση, αν δεν πετύχω έναν πελάτη – σημαίνει πως δεν αξίζω σαν άνθρωπος;
Ασφαλώς όχι. Η αξία μας δεν εξαρτάται από την επιτυχία ή την αποτυχία μας – είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο και μονιμότερο. Η αξία μας είναι αυτό που είμαστε σαν άνθρωποι – η ηθική μας, οι ιδέες μας, οι επιλογές μας, οι συμπεριφορές μας, οι σχέσεις μας, οι προσπάθειές μας, οι εμπειρίες μας, τα όνειρά μας. Έχουμε μια αξία σαν άνθρωποι και μια σημασία πάνω στον πλανήτη – και αυτό δεν μπορεί να αλλάζει μέσα στο μυαλό μας κάθε φορά που κάτι δεν κάναμε καλά.
Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μια αποτυχία δεν εξαρτάται πάντα απόλυτα από εμάς. Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που ίσως δεν μπορούμε εμείς να ελέγξουμε οι οποίοι παίζουν ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα. Μπορεί να έχουμε προσπαθήσει πολύ για να λειτουργήσουμε καλά σε κάποια κατάσταση αλλά οι εξωτερικές συνθήκες, οι άλλοι άνθρωποι, διάφοροι ανεξέλεγκτοι ή τυχαίοι παράγοντες ενδέχεται να παρεμβληθούν και να χαλάσουν το αποτέλεσμα.
Η αλήθεια είναι πως οι αποτυχίες και τα λάθη είναι αναπόφευκτα σε αυτή τη ζωή και πρέπει να τα αποδεχτούμε. Όσο καλά κι αν προετοιμαστούμε, όσο κι αν προσπαθήσουμε υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο κάτι να μην πάει καλά. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα να αποτύχουμε. «Δεν αποτυγχάνει μόνο όποιος δεν κάνει» μου είχε πει κάποτε ένα πολύ επιτυχημένος επιχειρηματίας. Αν κάνουμε, αν επιλέγουμε να προσπαθούμε για οτιδήποτε, πρέπει να αποδεχτούμε ότι ενδέχεται να μην πάει καλά. Και να πούμε: «Δεν πειράζει».
Η ικανότητα να συνερχόμαστε μετά από μια αποτυχία και να προχωρούμε λέγεται ψυχική ανθεκτικότητα και είναι πολύ σπουδαία ιδιότητα. Πολλοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι για να γίνεις επιτυχημένος, πρέπει πρώτα να έχεις αποτύχει και να έχεις συνέλθει από την αποτυχία αυτή.
«Επιτυχία είναι να προχωράς από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου», έλεγε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ.
Αντί λοιπόν να φοβόμαστε τόσο μια πιθανή αποτυχία, και να καταρρέουμε αν συμβεί, μπορούμε να αρχίσουμε να αποδεχόμαστε την πιθανότητα της αποτυχίας και να αποφασίσουμε ότι αν συμβεί θα την αξιοποιήσουμε: θα την αξιολογήσουμε, θα καταλάβουμε τι πήγε στραβά, και θα μάθουμε κάτι από αυτό. Αντί να φοβόμαστε την αποτυχία, είναι καλύτερο να την αξιοποιούμε για να γίνουμε καλύτεροι την επόμενη φορά!
Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc, Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος
