Η Βασιλική Ζώη, Νοσηλεύτρια Π.Ε. MSc, DipEd, PhD(c), υποψήφια Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και εκπρόσωπος των κρατών μελών στη μεγαλύτερη εταιρεία νεφρολογικής φροντίδας στην Ευρώπη (EDTNA/ERCA), είναι η «ψυχή» της Μονάδας Τεχνητού Νεφρού στο Αττικό νοσοκομείο.
Στο WIBS μιλάει για τη νοσηλευτική, έναν από τους πιο σημαντικούς κλάδους του Συστήματος Υγείας, οι πρωταγωνιστές του οποίου διαδραματίζουν έναν ρόλο απαιτητικό μα και ευαίσθητο.
Συνέντευξη στην Φωτεινή Νάσσου για το περιοδικό Women in Business & Science, τεύχος Απριλίου 2023
Το Αττικό νοσοκομείο στο οποίο εργάζεστε ήταν στην πρώτη γραμμή κατά τη διάρκεια της πανδημίας, και μάλιστα στις αρχές του 2020 κυκλοφόρησε το πρώτο ανεπίσημο σχέδιο ετοιμότητας για Μονάδες Τεχνητού Νεφρού για τον κορονοϊό με την υπογραφή σας. Τελικά απέδωσε αυτό το σχέδιο στον βαθμό που επιθυμούσατε;
Η περίοδος της πανδημίας μάς έδωσε ένα πολύ μικρό περιθώριο για να ανταπεξέλθουμε στις επείγουσες ανάγκες που δημιουργήθηκαν. Χρειάστηκε να δουλέψουμε εντατικά για να καταρτίσουμε ένα πρώτο σχέδιο δράσης, για την πιο ολοκληρωμένη φροντίδα των πρώτων αιμοκαθαιρόμενων που θα μολύνονταν με Covid 19 και ακόμα περισσότερο για να αποφύγουμε τη διάδοσή του μέσα στην κοινότητα των εν λόγω ασθενών, που είναι μια πολύ ευάλωτη ομάδα. Η εξειδίκευση μου πάνω στα διεθνή πρωτόκολλα διαχείρισης κρίσεων για τις Μονάδες Τεχνητού Νεφρού (ΜΤΝ) (φυσικές καταστροφές, πανδημίες, εμπόλεμη κατάσταση κ.λπ.), με βοήθησε ώστε να ορίσω τις πρώτες απαραίτητες παραμέτρους δράσης. Αποζημιωθήκαμε από το αποτέλεσμα, καθώς στην πρώτη φάση της πανδημίας είχαμε μηδενικά κρούσματα νόσησης από κορονοϊό στη μονάδα μας.
Γιατί επιλέξατε μια καριέρα στη νοσηλευτική;
Νομίζω περισσότερο η νοσηλευτική διάλεξε εμένα. Ήξερα από μικρή ότι θα ακολουθούσα ένα ανθρωποκεντρικό επάγγελμα, αλλά όσο γνώριζα τη νοσηλευτική με κέρδιζε και περισσότερο. Η σύγχρονη νοσηλευτική είναι ένας τομέας υψηλής εξειδίκευσης, με υψηλό επίπεδο γνώσης και δεξιοτήτων που εμπλουτίζεται διαρκώς. Τα παλιά στερεότυπα για το νοσηλευτικό κλάδο έχουν ξεπεραστεί διεθνώς.
Πώς είναι η καθημερινότητά σας; Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή της ημέρας;
Η καθημερινότητα είναι έντονη και απαιτητική, όπως σε όλες τις γυναίκες που εργάζονται και επενδύουν στην καριέρα τους και ταυτόχρονα πρέπει να συνδυάσουν το ρόλο της συντρόφου και της μητέρας. Για μένα η πιο δύσκολη ώρα της ημέρας είναι όταν πρέπει να συντονίσω στο πρόγραμμά μου τα καθήκοντα του ρόλου μου στην EDTNA/ERCA, την εργασία μου στο νοσοκομείο και άλλες υποχρεώσεις και αναγκάζομαι τελικά να γυρίσω αργά στο σπίτι μου και δεν έχω προλάβει να δω καθόλου τις δίδυμες κόρες μου. Πολύ συχνά κάθομαι και τις βλέπω να κοιμούνται!
Περιγράψτε μου μια βάρδια στο νοσοκομείο.
Οι βάρδιες στα δημόσια νοσοκομεία είναι τουλάχιστον κοπιαστικές και σε κάποιες περιπτώσεις δεν υπάρχει καν ωράριο! Η βάρδια τελειώνει όταν τελειώσει το επείγον περιστατικό και σωθεί ο ασθενής. Η νοσηλευτική αλληλεγγύη είναι άγραφος κανόνας: δεν εγκαταλείπουμε συνάδελφο την ώρα της κρίσης! Είναι αποδεδειγμένο με έρευνες ότι οι νοσηλευτές υποφέρουν από μυοσκελετικά νοσήματα, ψυχολογική κόπωση, κατάθλιψη και επαγγελματική εξουθένωση, τα οποία μάλιστα γίνονται πιο έντονα λόγω του ωραρίου και της φύσης της εργασίας μας. Η πανδημία ήρθε να προσθέσει και την πανδημική κόπωση σε όλο αυτό. Είναι παραπάνω από απαραίτητη η ενδυνάμωση του νοσηλευτικού κλάδου, η παροχή κινήτρων και η στελέχωση των δημόσιων νοσοκομείων.
Επηρεάζουν αυτοί οι ρυθμοί την προσωπική σας ζωή;
Φυσικά και την επηρεάζουν. Είναι βέβαια κάτι που μαθαίνουμε να ζούμε με αυτό και εμείς και οι οικογένειές μας. Η προσωπική μου εμπειρία δείχνει ότι είναι ζωτικής σημασίας να υπάρχει στήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον, κάτι στο οποίο είμαι πολύ τυχερή, καθώς με το σύζυγό μου μοιραζόμαστε ισάξια όλες τις υποχρεώσεις με τα παιδιά και το νοικοκυριό μας. Σαββατοκύριακα και αργίες δεν υπάρχουν για εμάς, αλλά νομίζω πως μια εκδρομή, ένα οικογενειακό τραπέζι ή μια νυχτερινή έξοδος αποκτούν πιο μεγάλη αξία. Η αλήθεια είναι πως οι σύντροφοι μας δεν προλαβαίνουν να μας βαρεθούν!
Ποια είναι η ανταμοιβή σας για όλα αυτά;
Κάθε φορά που ένας ασθενής ολοκληρώνει με ασφάλεια μια συνεδρία αιμοκάθαρσης και ετοιμάζεται να πάει να δει τη οικογένεια του ή να δουλέψει, σε ανταμείβει με ένα χαμόγελο και ένα ειλικρινές «ευχαριστώ».
Ποιες είναι οι κατευθυντήριες αρχές σας;
Οι αρχές που με καθοδηγούν στη ζωή μου είναι οι ίδιες που επιστράτευσα και για την καριέρα μου στη νοσηλευτική, δηλαδή ο σεβασμός και η αγάπη στον άνθρωπο, η προσήλωση στην επιστημονική γνώση, η υπομονή και η επιμονή για την υλοποίηση στόχων.
Έχετε πρότυπο ζωής;
Πρότυπο για εμένα αποτέλεσε η μητέρα που, η οποία από μικρή ηλικία αναγκάστηκε να δουλέψει σκληρά και να με μεγαλώσει μόνη της με τρομερή προσήλωση και αξιοπρέπεια. Γενικά τρέφω απεριόριστο θαυμασμό για κάθε γυναίκα, γιατί καθεμιά από αυτές δίνει σκληρό καθημερινό αγώνα, είτε πρόκειται για μια νοικοκυρά, μια ελεύθερη επαγγελματία, μια επιστήμονα είτε για μια CEO σε μεγάλη εταιρεία. Η γυναικεία αλληλεγγύη είναι για εμένα εξαιρετικά σημαντικό προσόν, ιδιαίτερα σε μια εποχή που διαφαίνεται ότι το γυναικείο φύλο θα δώσει δυναμικό παρών.
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το πιο δύσκολο συστατικό της νοσηλευτικής;
Αναμφισβήτητα είναι η ενσυναίσθηση. Για να μπορέσει, όμως, η ενσυναίσθηση να συμβάλει στην ποιοτικότερη φροντίδα του ασθενούς, πρέπει να διαθέτει ένα αυστηρά επιστημονικό υπόβαθρο. Ο συνδυασμός αυτών των δύο είναι το σημαντικότερο συστατικό της νοσηλευτικής επιστήμης.
Ποια από τα προσωπικά σας χαρακτηριστικά σάς βοήθησαν ως νοσηλεύτρια; Υπάρχει κάτι στο οποίο θα θέλατε να γίνετε καλύτερη;
Η επιμονή και η υπομονή σίγουρα, μαζί με μια εσωτερική ανάγκη να μαθαίνω διαρκώς και να μη μένω στάσιμη. Όσο περισσότερο εξειδικεύομαι στην επιστήμη μας, τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ ότι γίνεσαι καλύτερος ακούγοντας περισσότερο τον ασθενή και παρακολουθώντας το περιβάλλον του. Η ιδιαιτερότητα στους νοσηλευτές είναι ότι η φροντίδα κάθε ανθρώπου απαιτεί ξεχωριστό χειρισμό, ευαισθησία και μεγάλη ταχύτητα απόκρισης.
Ποια είναι η σχέση των νοσηλευτών με τους ασθενείς; Πώς τη συγκρίνετε με τη σχέση που έχουν συνήθως οι ασθενείς με τους γιατρούς;
Ο νοσηλευτής είναι ο πιο κοντινός άνθρωπος κοντά στον ασθενή και ο συνδετικός κρίκος με την ιατρική ομάδα. Είναι ο πρώτος που θα επέμβει σε μια επείγουσα κατάσταση και ο πρώτος που θα αναγνωρίσει ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά στην κατάσταση του ασθενή. Ειδικά στις Μονάδες Τεχνητού Νεφρού χτίζονται πολύ σημαντικοί δεσμοί, οι νοσηλευτές βιώνουν όλες τις ψυχικές διακυμάνσεις των ασθενών και γίνονται το ψυχολογικό στήριγμά τους, ο άνθρωπος στον οποίο θα επικοινωνήσουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους.
Αν ένας υπάλληλος γραφείου κάνει ένα σημαντικό λάθος, στη χειρότερη θα του κοστίσει όσο μια απόλυση. Αν μία νοσηλεύτρια κάνει ένα σημαντικό λάθος, ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις; Σε τι βαθμό εξαρτώνται οι ασθενείς από εσάς;
Υπάρχει ολόκληρη βιβλιογραφία σχετικά με το πώς χειριζόμαστε το ιατρικό και νοσηλευτικό λάθος. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η απαιτούμενη προσήλωση και σωστή προετοιμασία δεν επιδέχονται εκπτώσεις. Η προσπάθεια είναι να εκμηδενίσουμε τις συνθήκες που γεννούν λάθη και κακές πρακτικές. Η σύγχρονη νοσηλευτική προωθεί την αυτονομία των ασθενών και τη συμμετοχή τους στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την υγεία τους, άρα δε θα έλεγα ότι υπάρχει σχέση εξάρτησης, αλλά μια δυναμική σχέση, μια συμμαχία υγείας.
Έχετε να μας διηγηθείτε μία περίεργη κατάσταση στην οποία βρεθήκατε μέσα στο πλαίσιο της δουλειάς σας (π.χ. δύσκολη ή στενάχωρη ή πολύ αστεία) και μέσα από αυτήν συνειδητοποίησες περισσότερα για τη φύση του επαγγέλματός σου;
Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ασθενών με Covid 19 ήταν ιδιαίτερα συγκινητικό και μαζί λίγο αστείο ότι οι ασθενείς μας αναγνώριζαν μόνο από τη φωνή μας. Η στολή προστασίας μας δεν τους επέτρεπε να μας αναγνωρίσουν από κάποιο άλλο χαρακτηριστικό. Πολλοί από αυτούς επέστρεφαν όταν είχαν αναρρώσει πλήρως για να μας γνωρίσουν και να μας ευχαριστήσουν. Αυτό δεν είναι μοναδικό;
Θεωρείτε ότι οι νοσηλευτές αμείβονται δίκαια και επαρκώς σε σχέση με άλλα ανθρωποκεντρικά επαγγέλματα;
Από την εμπειρία μου και την έκθεση μου στην πραγματικότητα των νοσηλευτικών συστημάτων σε όλη την Ευρώπη, δυστυχώς πρέπει να πω ότι στην Ελλάδα η ανταμοιβή των νοσηλευτών υλική και ηθική είναι πολύ φτωχή. Ωστόσο, είναι κοινό πρόβλημα σε όλες τις χώρες η έλλειψη επιπρόσθετων κινήτρων, για να ασχοληθούν περισσότεροι νέοι με τη νοσηλευτική και να προσφέρουν το απαραίτητο έργο με επιστημονική κατάρτιση και προσωπική ικανοποίηση.
Έχετε εκλεγεί στην Ευρωπαϊκή εταιρεία EDTNA/ERCA στην Executive Committee, εκπροσωπώντας 42 χώρες μέλη, σε έναν πολυεπιστημονικό οργανισμό για όσους εργάζονται στη φροντίδα των νεφρολογικών ασθενών. Πώς μπορεί η γνώση να γίνει πράξη;
Η αποστολή της Εταιρείας είναι η επίτευξη του καλύτερου επιπέδου εκπαίδευσης, προτύπων και έρευνας για όλους τους επαγγελματίες νεφρολογικής φροντίδας που φροντίζουν και υποστηρίζουν τους ασθενείς και τις οικογένειές τους σε όλο τον κόσμο. Για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε σε αυτήν την αποστολή, είμαστε μια ομάδα πολυεπιστημονικών επαγγελματιών υγείας από διάφορα μέρη του κόσμου. Προσπαθούμε συστηματικά να διασφαλίσουμε ότι το αποτέλεσμα των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων και έργων σε συνεργασία με τα μέλη, τους εκπροσώπους μας ανά χώρα και τους εταίρους μας θα δείξει ότι η αριστεία στην εκπαίδευση είναι επιδίωξή μας. Το 2022 η εταιρία έκλεισε 50 χρόνια δραστηριότητας και είμαστε πολύ περήφανοι για αυτό.
Ποια συμβουλή θα δίνατε στους νοσηλευτές που εκπαιδεύετε στη Μονάδα σας ή σε ένα νέο στο επάγγελμα νοσηλευτή;
Το πιο σημαντικό είναι να αντιληφθεί ο νέος συνάδελφος ότι ανοίγεται ένα νέος κόσμος μπροστά του, όπου η τεχνολογία, η ιατρική και νοσηλευτική επιστήμη θέτουν νέες δυνατότητες και εργαλεία που μπορούν να μεταμορφώσουν το επάγγελμά μας σε μια συναρπαστική διαδικασία. Αν δεν υπάρχει αγάπη και όρεξη για τη νοσηλευτική και τον άνθρωπο, δεν υπάρχει και μέλλον.