Στρες, άγχος, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά προβλήματα, σωματικές διαταραχές. Δεν ξέρουμε πόσο «ζορίστηκε» ο καταξιωμένος παγκοσμίως καθηγητής Ενδοκρινολογίας κύριος Γεώργιος Xρούσος να τοποθετήσει στις πραγματικές επιστημονικά τεκμηριωμένες διαστάσεις αυτών των εννοιών.
Έτσι όμως κατέστη δυνατόν, μετά από μελέτες που έχουν διαρκέσει σχεδόν μισό αιώνα, να παραδώσει στην παγκόσμια κοινότητα την τεκμηρίωση του «Συνδρόμου Χρούσος» -ενός πολύ σπάνιου συνδρόμου που συνδυάζεται με την ενδογενή παραγωγή κορτιζόλης- αλλά και να συνεισφέρει τα μέγιστα στο «σκανάρισμα» του στρες και τον τρόπο επίδρασής του στη φυσιολογία και την παθολογία του ανθρώπου, μέσω της αύξησης της κορτιζόλης και άλλων ορμονών στο αίμα, την οποία προκαλεί.
Η μελέτη των γλυκοκορτικοειδών με προεξάρχουσα την κορτιζόλη οδήγησαν τον καθηγητή κύριο Χρούσο και την ομάδα του να καταστήσουν το στρες, από μια έννοια αόριστη, ασαφή και σχεδόν απαγορευμένη στην επιστημονική ορολογία, έναν θεμελιώδη παράγοντα ο οποίος παίζει κεντρικό ρόλο στη διατήρηση της ομοιόστασης, δηλαδή της ψυχικής και σωματικής ισορροπίας του οργανισμού.
Ο κ. Χρούσος διερεύνησε και διελεύκανε τη ρύθμιση της έκκρισης και τις μοριακές και κυτταρικές δράσεις των γλυκοκορτικοειδών, καθώς και τις πολλαπλές επιδράσεις τους στον οργανισμό. Οι στεροειδείς ορμόνες, και συγκεκριμένα τα γλυκοκορτικοειδή, όπως η κορτιζόλη, ρυθμίζουν ένα ευρύ φάσμα φυσιολογικών λειτουργιών απαραίτητων στη ζωή, π.χ. λειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος, του ανοσοποιητικού συστήματος, του καρδιαγγειακού και μεταβολικού συστήματος, καθώς και επηρεάζουν την ανάπτυξη του παιδιού, του εφήβου και του νέου. Τα γλυκοκορτικοειδή παίζουν σημαντικό ρόλο στην τελική δράση του συστήματος του στρες, ενός ειδικού συστήματος άμυνας και προστασίας του οργανισμού σε οποιοδήποτε στρεσογόνο ερέθισμα, που βοηθάει στην επίτευξη της γενικής ομοιόστασης του οργανισμού.
Ο ορισμός του στρες είναι ακριβώς η κατάσταση της απειλούμενης ή διαταραγμένης ομοιόστασης. Όταν το στρες, «ζόρισμα» (από την τουρκική λέξη «ζορ» που σημαίνει δυσκολία) υπερβαίνει κάποια όρια, τότε πυροδοτούνται μεταβολές ορμονικές, οι οποίες, αν χρονίσουν, έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση των λεγόμενων “χρονίων μη-μεταδιδόμενων νοσημάτων”, όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, οι μεταβολικές και καρδιαγγειακές παθήσεις και ο καρκίνος, ενώ καθιστά τον οργανισμό ευάλωτο σε λοιμώξεις, όπως χαρακτηριστικά σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του SARS-coV-2.
Άρα, η διαχείριση του στρες είναι πολύ σημαντική για την εν γένει ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Και για να γίνει πιο κατανοητό απλά, αυτός ο οποίος είναι στρεσαρισμένος – ζορισμένος κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και της νύχτας και τα Σαββατοκύριακα, καθώς και όταν βρίσκεται σε διακοπές, ουσιαστικά δεν αφήνει τον εαυτό του/της να χαλαρώσει, να ανακάμψει ψυχικά και να επιδιορθώσει τις καθημερινές βλάβες που υφίστανται οι ιστοί του/της τις ώρες της δραστηριότητας, που συνήθως λαμβάνουν χώρα στο πρώτο μέρος της ημέρας.
Τι σημαίνει αυτή η στάση ζωής με το αδιάκοπα συνεχιζόμενο, χρόνιο, ημερονύχτιο στρες και τι επιπτώσεις έχει αυτό στις ορμονικές εκκρίσεις και τις λειτουργίες του οργανισμού;
Φυσιολογικά, κατά τη διάρκεια της ημέρας, όσο ο οργανισμός λειτουργεί κάτω από στρες στο σχολείο, στη δουλειά, στις εξωτερικές δραστηριότητες, συσσωρεύονται διάφορες διορθώσιμες βλάβες στα αγγεία και στους άλλους ιστούς του σώματος, που σχετίζονται με την αυξημένη έκκριση κορτιζόλης και άλλων ορμονών του στρες. Όλες αυτές τις βλάβες ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να τις διορθώνει κατά τις βραδινές και νυχτερινές ώρες, κατά τις οποίες τα επίπεδα της κορτιζόλης στο αίμα πέφτουν και γίνονται σχεδόν μη ανιχνεύσιμα.
Όταν, όμως, ένας άνθρωπος είναι κάτω από την επήρεια του στρες όλο το εικοσιτετράωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, χωρίς καλό ύπνο, έχει συνεχώς τον οργανισμό του «στην τσίτα», με την κορτιζόλη στο αίμα του αυξημένη και κατά τις βραδινές και νυχτερινές ώρες. Έτσι, δεν επιτρέπει τη λειτουργία του μηχανισμού διόρθωσης των αναστρέψιμων βλαβών, οι οποίες συσσωρεύονται και με την πάροδο του χρόνου προοδευτικά προκαλούν τις χρόνιες νόσους.
Κάποιοι άνθρωποι έχουν από μόνοι τους την ικανότητα-χάρισμα να ανθίστανται στο στρες «αυτόματα». Οι περισσότεροι, όμως, δεν διαθέτουν αυτή την ικανότητα, άρα πρέπει να εκπαιδευτούν, να μάθουν να διαχειρίζονται το στρες. Η διαχείριση του στρες και διδάσκεται και μαθαίνεται και διευκολύνει την πρακτική ενός υγιούς τρόπου ζωής που απαραίτητα συμπεριλαμβάνει την υγιεινή διατροφή, τη μέτρια σωματική άσκηση, τον επαρκή και σωστό ύπνο και την κανονικότητα των γευμάτων και του ύπνου.
Η διαχείριση του στρες επιτυγχάνεται με διάφορες μεθόδους διαλογισμού (υπερβατικός διαλογισμός, διαλογισμός ενσυνειδητότητας, Πυθαγόρεια αυτογνωσία, χαλάρωση, βιοανάδραση ή “bio-feedback” κ.λπ.), οι οποίες στην ουσία είναι μορφές μιας εγκεφαλικής άσκησης που διδάσκεται, όπως επίσης και με ειδικές γυμναστικές ασκήσεις, που περιλαμβάνουν το tai chi και τη yoga, συνήθως σε συνδυασμό με γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, που έχει τις ρίζες της στις φιλοσοφικές σχολές της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης.
Ακόμα, σημειώνουμε ότι στον υπερβατικό διαλογισμό ή στη χαλάρωση, χρησιμοποιείται μια λέξη την οποία επαναλαμβάνει ο άνθρωπος επί 15-20 λεπτά. Η λέξη αυτή υποδεικνύεται από τον εκπαιδευτή (λένε ότι είναι μια ειδική «μάντρα»), αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να έχει επιλεγεί και από τον θεραπευόμενο ως μια λέξη με θετικό νόημα που τον/τη βολεύει. Χώροι με χαμηλό φωτισμό, ησυχία, και ωραίο περιβάλλον είναι οι πλέον κατάλληλοι για τέτοιου είδους πνευματικές ασκήσεις.Παράλληλα, η έκθεση στη Φύση, στο πράσινο έχει απίστευτη επίδραση στο συναίσθημα, προσφέροντας αυτόματα ηρεμία και απόλαυση.
Πώς λειτουργούν όλα αυτά;
Επιτυγχάνουν το συντονισμό λειτουργίας ορισμένων νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου, αυξάνοντας τη συνδεσιμότητα μεταξύ τους, η οποία -με έναν τρόπο που δεν είναι ακόμα γνωστός- διεγείρει το σύστημα της αμοιβής του εγκεφάλου και ελαττώνει το άγχος.
Μια μέθοδος που εφαρμόζεται με πολύ καλά αποτελέσματα είναι η βιοανάδραση ή “bio-feedback”, που λειτουργεί με συντονισμό της αναπνοής με ένα εξωτερικό ρυθμικό ερέθισμα. Τα σημερινά smartphones περιλαμβάνουν τέτοια προγράμματα που εφαρμόζονται για 10-20 λεπτά 2 φορές την ημέρα.
Μια μεγάλη μελέτη βιοανάδρασης που έγινε από την ομάδα του κυρίου Xρούσου, σε συνεργασία με ερευνητική ομάδα της Ιταλίας, σε ανθρώπους με χρόνιο πόνο είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του πόνου και της φλεγμονής κατά 50%! Πριν 20-25 χρόνια δεν θα μπορούσαν καν να φανταστούν οι επιστήμονες ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί. Κατά παρόμοιο τρόπο λειτουργούν και οι άλλες μέθοδοι διαχείρισης του στρες.
Τέλος, ο κ. Χρούσος τονίζει ότι ήδη από την εμβρυική ζωή ο άνθρωπος επηρεάζεται καθοριστικά από το στρες (μια στρεσαρισμένη έγκυος πιθανόν να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο έμβρυο το οποίο κυοφορεί). Αργότερα, ειδικά κατά τα πρώτα 5-6 χρόνια της ζωής, τα βιώματα και η τρυφερή και υποστηρικτική συμπεριφορά των γονέων έχουν μεγάλη θετική επίπτωση στη μετέπειτα ζωή του. Δηλαδή, ήρεμη παιδική, εφηβική και νεανική ζωή, σωστή επιλογή σπουδών και επαγγέλματος -που πραγματικά ικανοποιεί και αρέσει. Στην ενήλικη ζωή αυτό θα οδηγήσει σε ευχάριστη εργασία, παράλληλα με ξεκούραση και hobbies. Υγιεινό περιβάλλον, σωστό διατροφικό μοντέλο, μέτρια άσκηση και καλός ύπνος είναι οι κανόνες που εξασφαλίζουν ευζωία και υγιή μακροζωία κατά τον διάσημο καθηγητή κύριο Γεώργιο Χρούσο.