«ΟΧΙ! Δεν θα το κάνω μόνο και μόνο επειδή το λες εσύ!»
Αυτός είναι ο δεκαεξάχρονος γιός μου, ο οποίος μέχρι πριν λίγα χρόνια θα έκανε οτιδήποτε αρκεί να του το έλεγα εγώ. Τώρα, μοιάζει να έχει μόνο ένα κριτήριο για το αν θα κάνει κάτι: να μην το επιδοκιμάζουμε εμείς οι γονείς του. Λες και έχει μόνο μια κατευθυντήρια αρχή στη ζωή του: τι θα πω εγώ –και ακόμα χειρότερα, τι θα πει ο άντρας μου- για να κάνει το αντίθετο.
Ειδικά πριν από ένα-δύο χρόνια, η κατάσταση αυτή ήταν τόσο έντονη που είχε καταντήσει αστεία. Με τον άντρα μου, κάναμε ένα πείραμα: Πολλές φορές του έλεγα κάτι που ήξερα πως ήταν το αντίθετο από αυτό που ήθελε. Και εκείνος, πάντα μα πάντα, έκανε το αντίθετο από αυτό που του έλεγα – άρα κατέληγε να κάνει αυτό ακριβώς που δεν ήθελε κατά βάθος να κάνει. Δεν φαντάζεστε την κρυφή ικανοποίηση που ένιωθα όταν συνέβαινε αυτό. Καλά να πάθεις, σκεφτόμουν χαιρέκακα!
Σίγουρα όλοι εμείς που έχουμε παιδιά στην εφηβεία, δυσκολευόμαστε πολύ με την τάση τους να μας πηγαίνουν συνέχεια κόντρα. Η αιώνια κόντρα ανάμεσα στον έφηβο και στον γονιό παίρνει πολλές μορφές: μπορεί ο έφηβος απλώς να αγνοεί τον γονιό, ή μπορεί να διαφωνεί μαζί του, να τον κριτικάρει, να του φέρεται άσχημα, να κάνει το αντίθετο από αυτό που ο γονιός θέλει.
Η διαρκής αυτή ένταση είναι πολύ κουραστική όμως. Σαν γονιός, νιώθεις ότι το παιδί σου ξαφνικά έχει σταματήσει να σε αγαπάει, έχει πάψει να σε υπολογίζει. Σε κουράζει, σε θυμώνει και σε πληγώνει η στάση του αυτή. Νιώθεις ότι σε απορρίπτει και αυτό πονάει. Επιπλέον, σε βάζει σε αμφιβολίες: μήπως έχει δίκιο, μήπως οι απόψεις μου είναι ξεπερασμένες, μήπως υπερβάλλω, μήπως δεν είμαι καλός γονιός; Τι έχω κάνει λάθος; Τη μια στιγμή, θυμώνεις μαζί του , του φέρεσαι άσχημα και μετά έχεις τύψεις. Την επόμενη, τα βάζεις με τον εαυτό σου, νομίζεις πως τα έχεις κάνει όλα λάθος, και νιώθεις απαίσια.
Αν όμως εμείς οι γονείς υποφέρουμε από την κόντρα αυτή, η αλήθεια είναι πως και οι έφηβοι ταλαιπωρούνται επίσης. Για τον έφηβο δεν είναι καθόλου εύκολο να αμφισβητεί ή να εναντιώνεται στους γονείς του. Όταν το κάνει αυτό, νιώθει πως γκρεμίζει τα θεμέλια στα οποία στηριζόταν μέχρι τώρα, πώς ξαφνικά δεν υπάρχει πλαίσιο να τον στηρίξει, πως είναι μόνος και ξεκρέμαστος. Όταν απομυθοποιεί τους γονείς του, νιώθει σαν να είναι ολομόναχος στον κόσμο και αυτό είναι πολύ-πολύ τρομακτικό, πιστέψτε με!
Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν για να βγούμε από την κατάσταση αυτή, μέσα στην οποία όλοι υποφέρουμε;
Πρώτα απ’ όλα, καλό θα ήταν να την κατανοήσουμε. Τι ακριβώς συμβαίνει όταν ο έφηβος πηγαίνει κόντρα στους γονείς του; Γιατί το κάνει; Από πού πηγάζει η κόντρα αυτή;
Οι αιτίες και οι εσωτερικές καταστάσεις που οδηγούν στην κόντρα είναι πολλές και θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες – τις θετικές και τις αρνητικές.
Θετικές είναι οι αιτίες που συνδέονται με τις εσωτερικές ανάγκες των εφήβων και επομένως τους ωθούν σε αντιδράσεις που συμβάλλουν στη φυσιολογική ανάπτυξη και εξέλιξή τους. Τέτοιες είναι:
- Ανάγκη για διαφοροποίηση: ο έφηβος «πρέπει» να πάρει απόσταση από τους γονείς του, να τους αμφισβητήσει, να τους απομυθοποιήσει, ώστε να νιώσει πως είναι ένα διαφορετικό άτομο από εκείνους. Αν απλώς έκανε ό,τι του λένε, δεν θα ένιωθε ξεχωριστός – θα ένιωθε σαν να είναι η δική τους προέκταση. Χρειάζεται να δει ο ίδιος και να δείξει στους άλλους ότι διαφέρει ώστε να διαμορφώσει σταδιακά τη δική του προσωπικότητα.
- Ανάγκη να διαμορφώσει σφαιρικότερη αντίληψη: παίρνοντας την αντίθετη θέση/άποψη από τον γονιό, ο έφηβος «δοκιμάζει» επιχειρήματα, βλέπει τα πράγματα από διάφορες πλευρές (και όχι μόνο από την πλευρά του γονιού) και επομένως αποκτά σφαιρικότερη αντίληψη για διάφορα θέματα.
- Διαφορετική οπτική λόγω άλλων εμπειριών:συχνά η «κόντρα» δεν είναι εναντίωση αλλά απλώς διαφορετική οπτική που είναι απολύτως φυσικό να υπάρχει ανάμεσα σε άτομα τόσο διαφορετικών ηλικιών και εμπειριών. Προφανώς, αλλιώς βλέπει τα πράγματα και επομένως άλλο πράγμα θεωρεί σωστό να γίνει μια δεκαπεντάχρονη και αλλιώς η σαραντάρα μητέρα της – και αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό και διόλου κακό.
- Άποψη – που ενδέχεται να είναι και ορθή. Γιατί θεωρούμε ότι ο γονιός έχει πάντα δίκιο και ο έφηβος κακώς του πάει κόντρα; Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να έχει δίκιο ο έφηβος και όχι ο γονιός – οπότε καλά κάνει και πάει κόντρα ο έφηβος. Σε ορισμένες καταστάσεις, πραγματικά οι έφηβοι μπορεί να βλέπουν πιο καθαρά τα πράγματα, ή να έχουν πιο ρεαλιστική άποψη για το τι θα τους κάνει καλό απ’ ότι οι γονείς τους, οι οποίοι πιθανώς να είναι κολλημένοι σε ορισμένες απόψεις ή συνήθειες επί χρόνια και να μην έχουν την ικανότητα να τις αναθεωρήσουν.
Αρνητικές είναι οι αιτίες που απορρέουν από δυσλειτουργίες στη σχέση του εφήβου με τον γονιό ή στη ζωή της οικογένειας γενικότερα. Σε αυτή την περίπτωση, η κόντρα δεν είναι ένα υγιές στοιχείο για την ανάπτυξη των εφήβων. Αντίθετα, εκφράζει και, δυστυχώς, ενισχύει ένα πρόβλημα ή μια δυσλειτουργία. Τέτοιες αιτίες είναι:
- Θυμός:Ενδέχεται να υπάρχει πολύς θυμός ανάμεσα στο γονιό και στον έφηβο για διάφορους λόγους – ίσως ο γονιός δεν μεταχειριζόταν σωστά τον έφηβο όταν ήταν παιδί, και τώρα που μεγάλωσε αντιδρά. Ή πιθανώς ο γονιός δεν φέρεται με σεβασμό στον έφηβο, τον μειώνει, τον αποδοκιμάζει, οπότε και εκείνος θυμώνει μαζί του και του πάει κόντρα. Επίσης, ενδέχεται η όλη στάση του γονιού να περιέχει πολύ θυμό (με όλους και με όλα) οπότε και ο έφηβος ρουφάει τον θυμό αυτό και τον εκφράζει. Οι φωνές και οι καυγάδες των γονιών μεταξύ τους ή με άλλους, επηρεάζουν τους εφήβους που νιώθουν πολύ άσχημα και το εκφράζουν πηγαίνοντάς τους κόντρα.
- Λάθος στάση γονιού: Αν ο γονιός έχει λάθος στάση απέναντι στον/ην έφηβο/η, αν τον κριτικάρει ή τον αποδοκιμάζει διαρκώς, ο έφηβος μαθαίνει να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Αν ο γονιός δείχνει διαρκώς οργισμένος, απογοητευμένος, «απέναντι» και όχι «μαζί» με το παιδί του, τότε και ο έφηβος θα είναι «απέναντι» και όχι «μαζί».
- Έλλειψη σεβασμού στο γονιό ως άνθρωπο: Ο/η έφηβος/η πλέον κρίνει και μπορεί να αξιολογήσει τη γενικότερη στάση και συμπεριφορά του γονιού. Αν λοιπόν, βρίσκει τους γονείς του ανακόλουθους, ελλιπείς ή λάθος σε διάφορα ζητήματα της ζωής, τότε είναι πολύ πιθανό να τους πηγαίνει κόντρα επειδή δεν τους σέβεται. Ο σεβασμός δεν επιβάλλεται – κερδίζεται. Και αυτό καλό θα ήταν να το θυμόμαστε ως γονείς.
- Εσωτερικά προβλήματα του εφήβου: Οι έφηβοι μπορεί να αισθάνονται πολύ άσχημα για διάφορους λόγους – μπορεί να νιώθουν μόνοι, μπερδεμένοι, άδειοι, να αγωνιούν για το μέλλον, να μην τους ενδιαφέρει τίποτα. Στην περίπτωση αυτή, η κόντρα εκφράζει την εσωτερική τους κατάσταση – και αποτελεί ουσιαστικά μια κραυγή για βοήθεια.
Βλέπετε λοιπόν, συνάδελφοι-γονείς, ότι δεν είναι τόσο απλό το θέμα της κόντρας. Δεν αρκεί να την αποδίδουμε στην εφηβεία και να τελειώνουμε με συνοπτικές διαδικασίες. Μερικές φορές, για την κόντρα δεν φταίνε ούτε οι ορμόνες, ούτε ο έφηβος – μερικές φορές, φταίμε και εμείς οι γονείς. Όταν έχουμε εύκολες τις φωνές, τις τιμωρίες, τις αποδοκιμασίες και τις παρατηρήσεις, τι περιμένουμε να κάνει το παιδί μας μόλις μεγαλώσει λίγο; Όταν τρέχουμε σαν τους τρελούς να τα προλάβουμε όλα και δεν προλαβαίνουμε να ακούσουμε και να μιλήσουμε αληθινά με το παιδί μας, πώς περιμένουμε ότι εκείνο θα μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας; Όταν συχνά λειτουργούμε ανώριμα, απερίσκεπτα, ανέντιμα, πώς περιμένουμε να μας σεβαστεί; Όταν κυκλοφορούμε με μια διαρκή οργή (για το/τη σύντροφό μας, τον κόσμο, τη ζωή, κλπ.) πώς περιμένουμε να μπορούν οι έφηβοί μας να διαχειριστούν το δικό τους θυμό λειτουργικά;
Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν για να βελτιώσουμε την κόντρα με τον έφηβο γιό ή την έφηβη κόρη μας;
Πρώτα απ’ όλα, να κατανοήσουμε την αιτία. Ανάλογα με αυτή θα αποφασίσουμε τα μέτρα που θα λάβουμε. Ωστόσο, κάποιες ιδέες είναι βοηθητικές σε κάθε περίπτωση:
- Σταματήστε τις διαρκείς παρατηρήσεις, την αποδοκιμασία και τη γκρίνια. Το μόνο που πετυχαίνουμε με αυτά είναι να απομακρύνουμε και να θυμώνουμε τον έφηβο. Κάντε κριτική μόνο για τα πολύ σοβαρά θέματα – τα μικρά καθημερινά αφήστε τα να περάσουν.
- Δείξτε σεβασμό: μην τον/την μειώνετε, μην τον/την ειρωνεύεστε, μη τον βρίζετε. Φερθείτε με ευγένεια στο παιδί σας ακόμα κι αν εκείνο δεν φέρεται τόσο καλά.
- Να έχετε στάση συνεργασίας: δεν επιβάλλετε πια τίποτα. Συνεργάζεστε με το παιδί σας για να βρείτε μαζί, τις καλύτερες λύσεις.
- Βάλτε όρια μόνο για τα θέματα που αφορούν στην ηθική και την ασφάλεια(πχ. πότε κινείται πού). Σε όλα τα υπόλοιπα θέματα, δεν μπορούν να μπαίνουν όρια μόνο από την πλευρά του γονιού. Πρέπει να αποτελούν προϊόν συνεργασίας και συμφωνίας μεταξύ γονιού-εφήβου.
- Αφήστε του/της περιθώριο να αυτενεργεί. Ο έφηβος πρέπει να μπορεί να αυτενεργεί και να επιλέγει πράγματα που τον/την αφορούν (πχ. σχετικά με την εμφάνιση, το δωμάτιό του, τα χόμπι του, κλπ.)
- Σεβαστείτε το χώρο του/τηςκαι μην εισβάλλετε ξαφνικά. Ποτέ μην πειράζετε τα πράγματά του/της και μην τον/την κατασκοπεύετε – θα το καταλάβει και αυτό θα βλάψει πολύ τη σχέση σας.
- Καλλιεργήστε τη σχέση σας με το έφηβο παιδί σας:δείξτε ενδιαφέρον για ό,τι του/της αρέσει να κάνει. Προσπαθήστε να βρείτε πράγματα που μπορείτε να συζητάτε και να κάνετε ώστε να περνάτε καλά μαζί.
- Ακούστε με προσοχή τις απόψεις του/της: μπορεί να έχει δίκιο. Αν διαφωνείτε, αναπτύξετε τα επιχειρήματά σας με ήπιο τρόπο και διαλλακτικά.
Σε τελική ανάλυση, η κόντρα ανάμεσα στους γονείς και στους εφήβους οφείλεται και στις δύο πλευρές. Για μια κόντρα, όπως για ένα καυγά, χρειάζονται δύο. Αν ο γονιός πάψει να βρίσκεται σε κόντρα, το παιδί δεν μπορεί να είναι σε κόντρα μόνο του. Αν φροντίσουμε λοιπόν να βελτιώσουμε τη δική μας στάση απέναντι στο παιδί μας και να καλλιεργήσουμε μια πιο ουσιαστική επικοινωνία μαζί του, τότε και εκείνο θα πάψει να μας πηγαίνει κόντρα λόγω αρνητικών αιτιών. Η κόντρα του τότε θα είναι μόνο επειδή χρειάζεται να διαφοροποιηθεί και θα την εκφράζει πιο ήπια, με σεβασμό και αγάπη.
Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc
Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος
