Τις τελευταίες δεκαετίες ζήσαμε εντυπωσιακές αλλαγές στη χειρουργική. Καθιερωμένες και δοκιμασμένες χειρουργικές τεχνικές πέρασαν ομαλά από την ανοικτή χειρουργική στην ελάχιστα τραυματική χειρουργική, τη λαπαροσκοπική χειρουργική, με την οποία ο χειρουργός δεν χειρίζεται τους ιστούς άμεσα, αλλά μέσω μιας οθόνης με τη βοήθεια ειδικών εργαλείων. Εντούτοις, η επανάσταση του 21ου αιώνα στον χώρο της χειρουργικής είναι η ρομποτική χειρουργική, δηλαδή η εισαγωγή ρομποτικών συστημάτων καθοδηγούμενων από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η ρομποτική χειρουργική είναι η αιχμή του δόρατος της ενδοσκόπησης, που καλείται να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ λαπαροσκοπικής και ανοικτής χειρουργικής.
Το χειρουργικό ρομπότ είναι το τέλειο αποτέλεσμα της συνεργασίας της μηχανολογικής, ηλεκτρονικής και πληροφορικής επιστήμης. Λειτουργεί ως βοηθός του χειρουργού και του παρέχει τεχνικά χαρακτηριστικά, όπως τρισδιάστατη όραση, μεγάλη ευκινησία των ρομποτικών εργαλείων και φιλτράρισμα του φυσιολογικού τρόμου των χεριών του, δηλαδή ένα εργονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο απλουστεύεται η διενέργεια πολύπλοκων ενδοσκοπικών χειρισμών.
Πώς γεννήθηκε η ρομποτική χειρουργική
Η τηλερομποτική χειρουργική συνδυάζει δύο διαφορετικές τεχνολογίες, τον «τηλεχειρισμό» (telemanipulation) και την ελάχιστα τραυματική χειρουργική. Ο τηλεχειρισμός (ή «τηλεπαρουσία», σημαίνει την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε κάποιο σημείο ενώ πρακτικά βρίσκεσαι σε άλλο) αναπτύχθηκε μετά τη δεκαετία του 1940 και αφορούσε την κατασκευή ρομποτικών βραχιόνων για την επεξεργασία βλαβερών ουσιών, όπως τα πυρηνικά. Η ίδια τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την εξερεύνηση περιοχών του διαστήματος και των ωκεανών. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η ανάπτυξη της μικροηλεκτρονικής και των υπολογιστών έδωσε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη της ρομποτικής δραστηριότητας.
Ακόμα και τότε, η σκέψη της κατασκευής ενός χειρουργικού ρομπότ αποτελούσε επιστημονική φαντασία. Η ρομποτική χειρουργική έγινε τελικά πραγματικότητα χάρη στη ρομποτική τεχνολογία και την τηλε-χειρουργική. Η ψηφιακή ανάλυση έδωσε τη δυνατότητα να μεταφέρεται η πληροφορία σε μεγάλη απόσταση και η επιστήμη της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανολογίας αναπτύχθηκαν για να προσφέρουν εργαλεία αρθρωτά, με περισσότερους βαθμούς ελευθερίας στην κίνηση και ρεαλιστικότερη, ακριβέστερη εικόνα του χειρουργικού πεδίου.
Το ρομποτικό σύστημα αποτελείται από τρία τμήματα: Το ρομπότ με τους ειδικούς βραχίονες, τον ενδοσκοπικό πύργο και τη χειρουργική κονσόλα. Ο χειρουργός κατευθύνει και συντονίζει το όλο σύστημα μέσω της χειρουργικής κονσόλας, έχοντας μπροστά του μια μεγεθυσμένη και τρισδιάστατη εικόνα του χειρουργικού πεδίου. Η χειρουργική κονσόλα διαθέτει ειδικούς μοχλούς (masters), τους οποίους κινεί ο χειρουργός σαν να χρησιμοποιεί τα χέρια του. Κάθε κίνηση του χειρουργού αναπαράγεται με απόλυτη ακρίβεια και σταθερότητα στο χειρουργικό πεδίο μέσα στο σώμα του ασθενούς σε πραγματικό χρόνο.
Με άλλα λόγια, το ρομποτικό σύστημα μιμείται τις κινήσεις του χειρουργού στα masters, με κινήσεις των βραχιόνων σε μικρότερη κλίμακα. Παραπέρα, το σύστημα ηλεκτρονικά μπορεί να απορροφήσει τον φυσιολογικό τρόμο των χεριών του χειρουργού, με σταθερότερες εκλεπτυσμένες κινήσεις των ρομποτικών εργαλείων. Το da Vinci έχει σχεδιαστεί με τρόπο ώστε ο χειρουργός να έχει τον απόλυτο έλεγχο και στους τέσσερις βραχίονες σαν να είναι τα δικά του χέρια.
Το σύστημα da Vinci SI High Definition, το οποίο είναι πιο εξελιγμένο από τους προκατόχους του, διαθέτει τρισδιάστατη εικόνα υψηλής ευκρίνειας (1080p), και 4 βραχίονες με τους οποίους ελέγχονται ανά πάσα στιγμή η κάμερα και τρία ρομποτικά εργαλεία. Τα εργαλεία του da Vinci είναι ειδικά εργαλεία μόνο για ρομποτική χρήση, είναι περίτεχνα, για να μπορούν να είναι ευέλικτα και να πραγματοποιούν με απόλυτη ακρίβεια τις κινήσεις του χειρουργού, ενώ έχουν αυστηρό αριθμό χρήσεων, μετά το πέρας των οποίων δεν τα δέχεται το ίδιο το σύστημα, για απόλυτη ασφάλεια. Τα ρομποτικά εργαλεία είναι αρθρωτά και κάνουν περισσότερες κινήσεις από το ανθρώπινο χέρι.
Πλεονεκτήματα για τους ασθενείς
Μεγάλη ελάττωση του μετεγχειρητικού πόνου
Αναίμακτη επέμβαση
Ταχύτερη ανάρρωση
Βραχύτερη νοσηλεία
Άριστο αισθητικό αποτέλεσμα
Ταχεία επιστροφή στην οικογένεια και την εργασία
Λιγότερες αναπνευστικές και καρδιαγγειακές επιπλοκές
Εξάλειψη των μετεγχειρητικών συμφύσεων και των επιπλοκών τους
Ελαχιστοποίηση μετεγχειρητικών επιπλοκών που σχετίζονται με το τραύμα (διαπύηση, διάσπαση, κήλη, χρόνιο άλγος).
Ποιες επεμβάσεις γίνονται ρομποτικά;
Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα των ρομποτικών εργαλείων είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πολυάριθμους τύπους χειρουργικών επεμβάσεων σε διάφορα σημεία του ανθρώπινου σώματος. Το σύστημα μπορεί να μεταφερθεί από τη μία χειρουργική αίθουσα σε άλλη, είναι συμβατό με τις υπερσύγχρονες χειρουργικές αίθουσες και απόλυτα ασφαλές στη χειρουργική καρδιάς. Η ρομποτική χειρουργική βρίσκει εφαρμογή σε πολλές ειδικότητες, όπως η γενική χειρουργική, η χειρουργική κατά της νοσογόνου παχυσαρκίας, η καρδιοχειρουργική και η θωρακοχειρουργική, η αγγειοχειρουργική, η παιδιατρική χειρουργική, η ουρολογία, η γυναικολογική χειρουργική και η χειρουργική ενδοκρινών αδένων. Το φάσμα των επεμβάσεων αλλά και των δυνατοτήτων διευρύνεται συνεχώς και περιλαμβάνει:
Επεμβάσεις αποκατάστασης διαφραγματοκήλης και ΓΟΠ (Γάστρο Οισοφαγική Παλινδρόμηση)
Επεμβάσεις για την αντιμετώπιση της αχαλασίας του οισοφάγου
Επεμβάσεις για νοσογόνο παχυσαρκία όπως γαστρικό bypass και γαστρικό «μανίκι», τοποθέτηση και αφαίρεση γαστρικού δακτυλίου
Επεμβάσεις για την αποκατάσταση κήλης του κοιλιακού τοιχώματος
Χολοκυστεκτομές
Γαστρεκτομές
Οισοφαγογαστρεκτομές
Επινεφριδεκτομές
Σπληνεκτομές
Παγκρεατεκτομές
Ηπατεκτομές
Κολεκτομές
Γυναικολογικές επεμβάσεις: υστερεκτομή, εκπυρήνιση ινομυωμάτων, ενδομητρίωση, αφαίρεση κύστεων ωοθήκης.
Ουρολογικές επεμβάσεις όπως προστατεκτομές, ολικές & μερικές νεφρεκτομές, ουρητηρο-πλαστικές, πυελοπλαστικές, ακόμα και ολική κυστεκτομή κ.ά.
Καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις όπως αντικατάσταση μιτροειδούς βαλβίδας, bypass στεφανιαίας αρτηρίας, αποκατάσταση μεσοκοιλιακής επικοινωνίας κ.ά.
Ποιος τελικά κάνει την επέμβαση, το ρομπότ ή ο χειρουργός;
Η επέμβαση εκτελείται αποκλειστικά από τον χειρουργό, οι κινήσεις των χεριών του οποίου μεταφέρονται ηλεκτρονικά στους βραχίονες με απόλυτη ακρίβεια, σταθερότητα και λεπτότητα, σε πραγματικό χρόνο. Το ρομποτικό σύστημα δεν μπορεί να προγραμματιστεί για να κάνει την επέμβαση μόνο του, ούτε μπορεί να εκτελέσει κάποια χειρουργική πράξη δίχως την εντολή του χειρουργού. Δεν υπάρχει αυτόματος πιλότος και το ρομπότ δεν μπορεί να έχει ουδεμία αυτενέργεια. Για να μπορέσει ένας χειρουργός να πραγματοποιήσει ρομποτική χειρουργική στους ασθενείς του πρέπει καταρχήν να είναι πολύ έμπειρος στην προχωρημένη λαπαροενδοσκοπική χειρουργική και να έχει εκπαιδευτεί στη χρήση του συστήματος da Vinci.
Κωνσταντινίδης Μ. Κωνσταντίνος, MD, PhD, FACS
Διευθυντής Γενικής Βαριατρικής, Λαπαροσκοπικής & Ρομποτικής Χειρουργικής Κλινικής, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών
Πρόεδρος Ελληνικού Τμήματος του Αμερικανικού Κολλεγίου Χειρουργών
Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ρομποτικής Χειρουργικής, Πρόεδρος Ελληνικής Επιστημονικής Εταιρείας Ρομποτικής Χειρουργικής, Επιστημονικός Διευθυντής Ιατρικού Κέντρου Αθηνών
Καθηγητής Χειρουργικής Ohio State University, USA
