Ο Προύστ, στο πεζογράφημα του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» (1913), περιγράφει την επίδραση της μυρωδιάς και της γεύσης ενός κέικ μαντλέν στην ψυχοσύνθεση του και πώς του έφερνε έντονες μνήμες της παιδικής του ηλικίας.
Αυτή είναι μια από τις πρώτη αναφορές της λογοτεχνίας που περιγράφει τη σημασία της όσφρησης στη μνήμη και τη διέγερση των αισθήσεων και είναι γνωστή ως το «Φαινόμενο του Προύστ». Επίσης, στο μυθιστόρημα του Ζύσκιντ, το Άρωμα (1985), πρωταγωνιστεί η αίσθηση της όσφρησης και η επίδραση της στο συναίσθημα. «Η μυρωδιά είναι πιο πειστική δύναμη από τις λέξεις, την εμφάνιση, τα αισθήματα και τη θέληση» γράφει ο Ζύσκιντ.
Τα τελευταία χρόνια πολλαπλές ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι μυρωδιές-αρώματα επιδρούν όντως στη μνήμη, στα συναισθήματα και στην ψυχολογία μας.
Ποιος όμως είναι ο μηχανισμός που κρύβεται πίσω από αυτήν τη συσχέτιση;
Το 2004 το Νόμπελ Ιατρικής δόθηκε στους ερευνητές Richard Axel και Linda Buck οι οποίοι ανακάλυψαν μια οικογένεια γονιδίων που αντιστοιχούν σε έναν μεγάλο αριθμό οσφρητικών υποδοχέων οι οποίοι βρίσκονται στη μεμβράνη αισθητικών νευρώνων του οσφρητικού επιθηλίου, μέσα στη μύτη. Ο ρόλος αυτών των υποδοχέων είναι η αναγνώριση και δέσμευση των πτητικών ουσιών που είναι υπεύθυνες για τις μυρωδιές.
Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί στον άνθρωπο περίπου 400 οσφρητικοί υποδοχείς, καθένας από τους οποίους μπορεί να δεσμεύσει περισσότερο από μια οσμή, όπως και κάθε οσμή μπορεί να ενεργοποιήσει πάνω από έναν υποδοχέα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα συνδυαστικό μοντέλο για την αναγνώριση πάνω από 1 τρισεκατομμύριο διαφορετικών οσμών.
Όταν μια μυρωδιά-άρωμα εισέρχεται στη ρινική κοιλότητα, αλληλοεπιδρά με έναν αριθμό οσφρητικών υποδοχέων οι οποίοι με τη σειρά τους στέλνουν ηλεκτρικά σήματα μέσω των αισθητικών νευρώνων στον οσφρητικό λοβό. Ο οσφρητικός λοβός αποτελεί μια δομή του εγκεφάλου, μέρος του μεταιχμιακού συστήματος, που είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία των οσμών και την αίσθηση της όσφρησης. Στον οσφρητικό λοβό το σήμα αναμεταδίδεται σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου πολύ σημαντικές για τη μνήμη και τη μάθηση, όπως είναι ο ιππόκαμπος, και την επεξεργασία των συναισθημάτων, όπως είναι η αμυγδαλή.
Με αυτόν τον τρόπο, όταν ένα άρωμα διεγείρει τη μνήμη μας και τα συναισθήματα μας, μπορεί να μας φέρει όμορφες αναμνήσεις, να μας κάνει να νιώσουμε ευεξία, χαλάρωση, καλή διάθεση αλλά και μελαγχολία, απέχθεια και ένταση.
Μερικά παραδείγματα αρωμάτων που έχουν μελετηθεί για τις ευεργετικές τους επιδράσεις τους είναι τα εξής:
✤ Άρωμα Λεβάντας: χαλαρώνει και βοηθάει στον ύπνο
✤ Άρωμα Βανίλιας: ανεβάζει τη διάθεση
✤ Άρωμα Κίτρου: αυξάνει την ευεξία
✤ Άρωμα Μέντας: ενισχύει τη συγκέντρωση
✤ Άρωμα Γιασεμιού: περιορίζει την κατάθλιψη
✤ Άρωμα Μήλου: μειώνει τους πονοκεφάλους
✤ Άρωμα Πεύκου: μειώνει το στρες
✤ Άρωμα Κανέλας: βελτιώνει τις γνωστικές λειτουργίες
Έτσι, η επιλογή ενός αρώματος μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ψυχολογία, στη διάθεση, ακόμα και στη σχέση μας με τους άλλους.
Βαλέρια Καλτεζιώτη, Βιολόγος, MSc, PhD στην Νευροβιολογία Ειδικός τεχνικός Επιστήμονας, Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνων