Εμμανουήλ Βαγιάκης
Πνευμονολόγος, Διευθυντής Ε.Σ.Υ.
Επιστημονικά Υπεύθυνος Εργαστηρίου – Κέντρου Διαταραχών
Ύπνου Γ.Ν.Α. “Ο Ευαγγελισμός”
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Υπνολογίας
Ο ύπνος είναι από τις πιο σημαντικές λειτουργίες του οργανισμού μας, μαζί με την πρόσ ληψη τροφής και νερού. Ο άνθρωπος χωρίς νερό μπορεί να ζήσει μέχρι 5 μέρες, χωρίς τροφή μπορεί να ζήσει μέχρι 40 μέρες και χωρίς ύπνο μπορεί να ζήσει περίπου 10 μέρες.
Είναι τόσο σημαντική λειτουργία ο ύπνος, ώστε αν δεν εξασφαλίζεται σε επάρκεια απειλείται τόσο η ψυχική όσο και η σωματική υγεία. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο, μία τάση για μείωση του χρόνου ύπνου. Από 8 ώρες που ήτανε ο μέσος όρος στην Αμερική πριν από 50 χρόνια έχουμε φτάσει τώρα στις 6 ώρες. Μιλάμε για μια επιδημία εκούσιας στέρησης ύπνου που οφείλεται σε κοινωνικούς και επαγγελματικούς λόγους. Αυτό βασίζεται, εν μέρει τουλάχιστον, στην λανθασμένη πεποίθηση ότι ο ύπνος είναι κάτι άχρηστο, μη απαραίτητο και αντιπαραγωγικό. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει! Ο καλός ύπνος είναι χρήσιμος, απαραίτητος και συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας. Όποιος θέλει να μπορεί να δουλέψει πιο παραγωγικά πρέπει να έχει εξασφαλίσει τον απαραίτητο ύπνο. Ο απαραίτητος ύπνος θεωρούμε σήμερα ότι είναι συνολικά τουλάχιστον 7 ώρες το εικοσιτετράωρο, ο οποίος μπορεί να είναι βραδινός αλλά σε πολλούς ανθρώπους είναι και μεσημεριανός και αυτό είναι κάτι φυσιολογικό. Βέβαια ο απαραίτητος χρόνος ύπνου ποικίλει από άτομο σε άτομο και υπάρχουν άνθρωποι που καλύπτονται και με λιγότερες ώρες ύπνου από τις 7 χωρίς να τους δημιουργείται πρόβλημα. Ο σημερινός τρόπος ζωής με τον ηλεκτροφωτισμό, ιδιαίτερα το φωτισμό Led και τις πολλές οθόνες από τηλεοράσεις, υπολογιστές και κινητά είναι εχθρός του φυσιολογικού ύπνου. Πρέπει να το αντιληφθούμε αυτό και να βάζουμε φρένο, γιατί ο άνθρωπος, σαν ζώο, από την αρχαία εποχή είναι φτιαγμένος, μόλις πέφτει η νύχτα και φεύγει το φως να ξεκινούν βιολογικές διαδικασίες στον εγκέφαλο του με την μελατονίνη, για να ξεκινήσει η διαδικασία για να κοιμηθεί. Η μελατονίνη όμως δεν εκκρίνεται όταν το μάτι μας βλέπει φως και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα αντί να κοιμηθούμε νωρίς να πηγαίνουμε πολλές φορές για ύπνο μετά τα μεσάνυχτα με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία.
Γιατί ο ύπνος είναι απαραίτητος;
Για την αποκατάσταση του νευρικού συστήματος, του ανοσοποιητικού συστήματος, της μνήμης και για την ξεκούραση του μυϊκού συστήματος. Ο ανεπαρκής ύπνος έχει σαν αποτέλεσμα μειωμένη απόδοση στην εργασία, μειωμένη διάθεση και κακή ποιότητα ζωής.
Ο ανεπαρκής ύπνος μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα υγείας και θα αναφερθώ σε μερικά μόνο στα οποία συμβάλλει, στην παχυσαρκία, στα καρδιαγγειακά προβλήματα, στην υπέρταση και στον σακχαρώδη διαβήτη. Όλα αυτά είναι απολύτως τεκμηριωμένα με πολυάριθμες ιατρικές έρευνες.
Εκτός από τον ανεπαρκή ύπνο, υπάρχουν πολλές παθήσεις που έχουν σχέση με τον ύπνο. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι η υπνική άπνοια και η αϋπνία.
✤ Η υπνική άπνοια συμβαίνει όταν έχουμε διακοπές της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου, συνήθως οφειλόμενες σε απόφραξη της αναπνευστικής οδού, που γίνεται στο επίπεδο του φάρυγγα. Η απόφραξη οφείλεται στην χαλάρωση του μυϊκού υποστρώματος του φάρυγγα λόγω του ύπνου και σε στενή ανατομική κατασκευή. Το αποτέλεσμα είναι ο άνθρωπος να προσπαθεί να εισπνεύσει, αλλά να μην μπορεί να πάρει αέρα και αυτό μπορεί να κρατήσει αρκετά δευτερόλεπτα, ως και πάνω από ένα λεπτό μερικές φορές. Ταυτόχρονα, η καρδιά ζορίζεται, αυξομειώνει έντονα τις σφύξεις, ανεβαίνει η αρτηριακή πίεση και πέφτει το οξυγόνο στο αίμα. Τελικά, ο εγκέφαλος του το αντιλαμβάνεται και στέλνει σήματα για να ανοίξει ο φάρυγγας, να ξαναρχίσει η αναπνοή γιατί ο άνθρωπος κοντεύει να σκάσει. Αν ο αριθμός των απνοιών αυτών είναι από πέντε και άνω ανά ώρα ύπνου τότε θεωρούμε ότι κάποιος άνθρωπος έχει υπνική άπνοια. Το βράδυ που κοιμάται, ο ίδιος δεν το καταλαβαίνει ότι κόβεται η αναπνοή του, αλλά το άτομο που κοιμάται δίπλα του βλέπει και ακούει και το ροχαλητό και τις διακοπές της αναπνοής και συνήθως είναι το παρακοιμώμενο άτομο που θα οδηγήσει τον πάσχοντα στο ειδικό κέντρο ύπνου.
✤ Η υπνική άπνοια μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα από τα οποία αναγνωρίζεται. Ο πάσχων ξυπνάει χωρίς να αισθάνεται ότι έχει ξεκουραστεί επαρκώς, την ημέρα μπορεί να έχει κούραση και υπνηλία, μειωμένη διάθεση, εκνευρισμό, μείωση της προσοχής και της ικανότητας να λαμβάνει γρήγορα αποφάσεις.
Όπως καταλαβαίνετε, η υπνηλία και η κόπωση που συνοδεύει συχνά την άπνοια, όχι πάντα βέβαια από την αρχή της εμφάνισης της νόσου, οδηγεί σε κακή ποιότητα ζωής, μείωση της παραγωγικότητας και ατυχήματα, κυρίως τροχαία, λόγω ύπνου στο τιμόνι και εργατικά σε όσους έχουν αυξημένη ευθύνη χειρισμού μηχανημάτων ή συσκευών ή προγραμμάτων που απαιτούν αυξημένη εγρήγορση. Η αποφρακτική άπνοια είναι επίσης αναγνωρισμένος παράγοντας δημιουργίας υπέρτασης, καρδιαγγειακών προβλημάτων, άνοιας και ορισμένων τύπων καρκίνου.
Η υπνική άπνοια για να διαγνωστεί επισήμως χρειάζεται ο ενδιαφερόμενος να υποβληθεί σε μελέτη ύπνου. Αφού εξετάσει τον ασθενή ο γιατρός ο εκπαιδευμένος στην ιατρική του ύπνου, θα ορίσει και το είδος της μελέτης ύπνου που θα γίνει, αναλόγως της ιδιαιτερότητας του ασθενούς. Υπάρχουν μελέτες σε εργαστήρια ύπνου στα νοσοκομεία και μελέτες με φορητά καταγραφικά στο σπίτι του εξεταζομένου.
Εκτός από την υπνική άπνοια ο ύπνος μπορεί να εμφανίσει και άλλα προβλήματα όπως είναι οι κινητικές διαταραχές κατά την διάρκεια του ύπνου. Τι είναι αυτές οι κινητικές διαταραχές;
Κατά τη διάρκεια του ύπνου έχουμε ακούσει ότι άνθρωποι μπορεί να σηκωθούν και να περπατήσουν, δηλαδή να υπνοβατήσουν! Άλλοι μπορούν να ξυπνήσουν τρομαγμένοι σαν να τους πλακώνει ένα βάρος και αυτό γίνεται κυρίως σε μικρά παιδιά. Άλλοι παραμιλούν στον ύπνο τους. Υπάρχει και μια κατηγορία ανθρώπων, κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίοι βλέποντας κάποιο όνειρο και νομίζοντας ότι δέχονται επίθεση αμύνονται με αποτέλεσμα από τις κινήσεις που κάνουν να τραυματιστούν οι ίδιοι ή να τραυματίσουν το άτομο που κοιμάται δίπλα τους! Αυτό γίνεται γιατί σε αυτούς τους ανθρώπους έχει χαθεί η φυσιολογική παράλυση που συνοδεύει το στάδιο του ύπνου στο οποίο βλέπουμε τα όνειρα. Γιατί ο ύπνος δεν είναι ενιαίος, αλλά έχει διάφορα στάδια. Τα στάδια αυτά τα καταγράφουμε και τα αναγνωρίζουμε όταν κάνουμε μελέτη ύπνου στο εργαστήριο.
Το εργαστήριο ύπνου είναι ο χώρος που μπορεί να διαγνωστούν αυτές οι περίπλοκες καταστάσεις και είναι απαραίτητο για τη διάγνωση των κινητικών διαταραχών του ύπνου.