Ύπνος: η «τροφή» της άμυνας του οργανισμού

Νικόλαος – Τιβέριος Οικονόμου
Νευρολόγος/Κλινικός Νευροφυσιολόγος/Ειδικός Ιατρός του Ύπνου-Επιληψίας,
MSci (Επιληψία), PhD – ESRS Somnologist Expert (Ιατρική του Ύπνου),
Διδάσκων Νευρολογίας (Μέλος ΣΕΠ) στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) – Ταμίας Ελληνικής Εταιρίας Υπνολογίας
www.somnio.gr

Ολοι μας έχουμε βιώσει ότι μόλις νιώσουμε άρρωστοι, η επιθυμία μας είναι να ξαπλώσουμε και επιθυμητά να κοιμηθούμε. Παρόλα αυτά, συχνά ο ύπνος σε αυτές τις περιπτώσεις δεν ξεκουράζει και αυτό γιατί λείπει η ποιότητα σε αυτόν – διαταράσσεται η αρχιτεκτονική αυτού – με ελάττωση των σταδίων βραδέων κυμάτων (βαθέους ύπνου) αλλά και του REM, των σταδίων ύπνου δηλαδή που πραγματικά μας ξεκουράζουν.

Από την άλλη, και η στέρηση ύπνου (είτε σε οξεία είτε σε χρόνια βάση – σύνδρομο χρόνιας αποστέρησης ύπνου, η πιο συχνή πια διαταραχή του ύπνου που αφορά σε 1/3 συμπολίτες μας στον δυτικό κόσμο, που αφορά σε ανθρώπους που κοιμούνται 6 ή/και λιγότερες ώρες -), αυξάνει την πιθανότητα λοιμώξεων και φλεγμονής (οξείας και χρόνιας).
Ο φυσιολογικός ύπνος (σε ποσότητα >= 7ώρες, αλλά και ποιότητα) είναι απαραίτητος για την ακεραιότητα του ανοσοποιητικού συστήματος και την ομοιόσταση του οργανισμού μας. Ο κακός ή ελλιπής ύπνος διαταράσσει το ανοσοποιητικό σύστημα με ενεργοποίηση της προφλεγμονώδους διαδικασίας (αύξηση επιπέδων κυτταροκινών IL-6 και TNF-α), η οποία με την σειρά της αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης λοιμώξεων ή νόσων φλεγμονώδους αιτιολογίας.

Σε ζωικά μοντέλα υπό συνθήκες στέρησης ύπνου παρατηρήθηκε πτώση της ανοσολογικής απάντησης σε προσβολή από μικροοργανισμούς, ευαλωτότητα σε λοιμώξεις και χειρότερη αντιμετώπιση αυτών και εν τέλει μεγαλύτερη θνητότητα. Από την άλλη, μελέτες πάλι σε ζωικά μοντέλα έχουν δείξει ότι η αύξηση των ωρών ύπνου έχει συσχετισθεί με ελάττωση των επιπέδων των παρασίτων εντός του οργανισμού. Στον άνθρωπο έχει φανεί ότι εκείνοι που κοιμούνται 5 ή και λιγότερες ώρες σε σχέση με εκείνους που κοιμούνται 7-8 ώρες είναι πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις του αναπνευστικού. Επίσης, ακόμη και μία ώρα διαφοράς στον συνολικό ύπνο (6 αντί για 7 ώρες) συνδέεται με μεγαλύτερη πιθανότητα για απλό κρυολόγημα, γαστρεντερίτιδα κλπ.

Τέλος, εκείνοι που στερούνται ύπνο ή πάσχουν από εν γένει διαταραχές ύπνου, έχουν 1.5 φορά παραπάνω πιθανότητα να προσβληθούν από τον ιό του έρπητα ζωστήρα. Αλλά το γεγονός ότι η στέρηση ύπνου επηρεάζει αρνητικά την διαδικασία «ανοσολογικής μνήμης» ή αντιθέτως οι ορθές ώρες ύπνου την ενισχύουν, φαίνεται και από την αποτελεσματικότητα της δράσης των εμβολίων. Έτσι, άνθρωποι εμβολιασμένοι έναντι των ιών της Ηπατίτιδας Α και Β που στερούνται ύπνου, έχουν μακροπρόθεσμα λιγότερη προστασία έναντι αυτού, ενώ ανάλογες μελέτες έχουν δείξει ότι πάλι εκείνοι που πάσχουν από σύνδρομο χρόνιας αποστέρησης ύπνου, καίτοι εμβολιασμένοι έχουν μικρότερο αριθμό αντισωμάτων έναντι του ιού της γρίπης. Τέλος για την χαμηλότερη αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών αρκεί και οξεία στέρηση ύπνου (συνολική διάρκεια 4 ωρών ύπνου λίγες μέρες πριν και 1-2 μέρες μετά τον εμβολιασμό, συνεπάγεται χαμηλότερο τίτλο αντισωμάτων στο αίμα).

Η στέρηση ύπνου σχετίζεται όμως και με ελαττωμένη ανοσολογική απάντηση στην ογκολογία, με ολοένα και περισσότερες μελέτες να συνδέουν το σύνδρομο χρόνιας αποστέρησης ύπνου με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού, του παχέως εντέρου, και του προστάτη. Οι μηχανισμοί που ευθύνονται για αυτό έχουν να κάνουν με την μειωμένη διάρκεια απελευθέρωσης μελατονίνης (και συνεπώς τα μειωμένα επίπεδα αυτής στο αίμα), η οποία έχει αντικαρκινικές ιδιότητες διαμέσου της αντιοξειδωτικής, αντιμιτωτικής, αντινεοαγγειογενετικής και αντιοιστρογόνου δράσης της. Πέραν όμως της μελατονίνης, ο χρονίως μειωμένος ύπνος σχετίζεται και με ελάττωση της κυτταροτοξικής δράση των NK (Natural Killers) κυττάρων, τα οποία έχουν αντινεοπλασματικές ιδιότητες, αλλά και των Τ – CD8 κυττάρων (με ανάλογη δράση). Με άλλα λόγια η στέρηση ύπνου προάγει τους μηχανισμούς ανοσοκαταστολής με αποτέλεσμα την ογκογένεση και εν τέλει την αύξηση θνητότητας.

Συμπερασματικά, η στέρηση ύπνου (οξεία και κυρίως χρόνια) αλλά και εν γένει ο κακός ύπνος αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε λοιμώξεις, εμφάνιση ή/και επιδείνωση κάθε νόσου φλεγμονώδους αιτιολογίας αλλά ακόμη και νεοπλασμάτων.