Η ανεπαρκής φυσική δραστηριότητα και η παχυσαρκία θεωρούνται από τους βασικότερους παράγοντες για την εμφάνιση καρδιαγγειακών προβλημάτων. Η σωματική άσκηση είναι το μέσο που έχει άμεση επίδραση στους δύο αυτούς παράγοντες, ενώ δρα ευεργετικά και στους υπόλοιπους προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση και η δυσλιπιδαιμία. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να απαξιώσουμε τις φαρμακευτικές θεραπείες, γιατί σε πολλές περιπτώσεις είναι απολύτως απαραίτητες. Επίσης, αυτό το είδος της άσκησης, δηλαδή η προληπτική ή θεραπευτική άσκηση, θα πρέπει να γίνεται πάντοτε υπό ιατρική καθοδήγηση και τακτική παρακολούθηση.
Για τον σκοπό αυτό ξεκίνησε από τις ΗΠΑ ένα νέο κίνημα, αυτό της θεραπευτικής άσκησης (Exercise is Medicine). Η έννοιά του, όμως, παρεξηγήθηκε και εμπορευματοποιήθηκε παρέχοντας τις υπηρεσίες της θεραπευτικής άσκησης χωρίς ιατρική καθοδήγηση. Στην Ευρώπη εισήχθη από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Αθλητιατρικών Εταιρειών (EFSMA) και τροποποιήθηκε πολύ εύστοχα σε «Συνταγογράφηση της άσκησης για την υγεία» (Exercise prescription for health). Στη χώρα μας πρωτοπαρουσιάσθηκε από την Αθλητιατρική Εταιρεία Ελλάδος και οι βασικές αρχές της «Συνταγογράφησης της άσκησης για την υγεία» αναγράφονται στην ιστοσελίδας της Εταιρείας (www.sportsmedicinegreece.com).
Τον Μάρτιο του 2013, οργανώθηκε στην Αθήνα, από την Αθλητιατρική Εταιρεία Ελλάδος σε συνεργασία με την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή και το ΚΕΣΥ, διεθνής συνάντηση της EFSMA για την προώθηση του θέματος στη χώρα μας.
Όπως κάθε μορφή θεραπείας, η συνταγογράφηση της άσκησης έχει ενδείξεις και απευθύνεται κυρίως σε:
Υγιή άτομα με προδιαθεσικους παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακών, πνευμονικών και μεταβολικών νοσημάτων, ως πρόληψη.
Ασθενείς με γνωστά προβλήματα υγείας που λαμβάνουν χρόνια φαρμακευτική αγωγή – υπό τακτική ιατρική παρακολούθηση, ως συμπληρωματική θεραπεία.
Αποκατάσταση μυοσκελετικών παθήσεων.
Μία συνταγή άσκησης απαιτεί:
Έναν ιατρό εκπαιδευμένο στην αθλητιατρική με γνώση για την άσκηση, τον τρόπο λειτουργίας, τα οφέλη και τους κινδύνους αυτής.
Έναν πρόθυμο – ενημερωμένο «αθλητή / ασθενή».
Εκπαιδευμένο στην αθλητιατρική μη ιατρικό προσωπικό (γυμναστές, φυσικοθεραπευτές) με γνώση για την άσκηση, τον τρόπο λειτουργίας, τα οφέλη και τους κινδύνους αυτής, καθώς και γνώσεις παθοφυσιολογίας της υποκείμενης νόσου.
Ο ιατρός, μετά τη λήψη του ιστορικού, την κλινική εξέταση και τις κατάλληλες δοκιμασίες και παρακλινικές εξετάσεις γράφει τη συνταγή. Επίσης, ο ιατρός πριν από την έναρξη της άσκησης οφείλει να ενημερώσει τον ασθενή για:
Τα οφέλη της άσκησης στην πάθησή του – κίνητρο για αλλαγή του καθιστικού τρόπου ζωής.
Πώς η άσκηση μπορεί να γίνει μέρος της καθημερινότητάς του. Για παράδειγμα με χρήση σκαλοπατιών αντί για ανελκυστήρες και με βάδισμα αντί για χρήση αυτοκίνητου για μικρές αποστάσεις. Ο στόχος είναι 30’ φυσική δραστηριότητα για 5 φορές την εβδομάδα ή 45’ εξειδικευμένη άσκηση για 3 την εβδομάδα.
Για τους κινδύνους της άσκησης αν δεν προηγηθεί προληπτικός ιατρικός έλεγχος πριν από την έναρξη της άσκησης.
Κατάλληλα εξειδικευμένα κέντρα που μπορούν να «εκτελέσουν» τη συνταγή. Το ζήτημα που προκύπτει είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει πιστοποίηση κέντρων έπειτα από εκπαίδευση και εξειδίκευση του προσωπικού και του κέντρου γι’ αυτό το είδος της άσκησης.
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος θα πρέπει να γίνεται τακτική παρακολούθηση, καθοδήγηση και ενθάρρυνση του αθλητή / ασθενούς από τον ιατρό, ενώ μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος θα πρέπει να τον ενθαρρύνει για συνέχιση της άσκησης και αλλαγή του τρόπου ζωής.
Το ειδικά εκπαιδευμένο μη ιατρικό προσωπικό που θα εκτελέσει τη συνταγή θα πρέπει να κατανοεί το είδος της άσκησης, να έχει επικοινωνία με τον υπεύθυνο ιατρό, να ορίσει το πρόγραμμα της άσκησης, να επιβλέπει την πρόοδο του “ασθενούς – αθλητή” και του προγράμματος και να αναγνωρίζει τις παρενέργειες της άσκησης.
Από όλα τα παραπάνω, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η επικοινωνία και συνεργασία με τον υπεύθυνο ιατρό για να αποκομίσει ο ασθενής τα μέγιστα δυνατά οφέλη και να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους από την άσκηση.
Πριν από τη συμμετοχή αθλητή και σε οποιοδήποτε είδος άσκησης, είναι απαραίτητος ο προληπτικός ιατρικός έλεγχος. Το είδος και η έκταση του ελέγχου θα πρέπει να εξατομικεύεται με βάση τον πιθανό κίνδυνο που διατρέχει κάθε ένας. Έτσι από τη λήψη του ιστορικού και την κλινική εξέταση ο ιατρός κρίνει και συστήνει τον κατάλληλο περαιτέρω έλεγχο με παρακλινικές εξετάσεις και ειδικές δοκιμασίες.
Έναν μελλοντικό στόχο θα μπορούσε να αποτελέσει η αποζημίωση της συνταγογραφούμενης άσκησης από τα ασφαλιστικά ταμεία. Μία τέτοια πρόοδος θα μπορούσε να συμβάλει στην καταπολέμηση της πολυφαρμακείας, καθώς και στην ελάττωση του ιατροφαρμακευτικού κόστους ανά ασθενή.