Προβιοτικά : Ενδείξεις και ασφάλεια

Γεώργιος Κ. Αναγνωστόπουλος

Γαστρεντερολόγος

Διευθυντής Γαστρεντερολογικής Κλινικής Νοσοκομείο ΜΗΤΕΡΑ

Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που, όταν χορηγηθούν σε επαρκή ποσότητα, προσδίδουν όφελος στην υγεία του ξενιστή. Παρότι η αγορά προβιοτικών έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια, η χρήση τους έχει μελετηθεί σε πειραματόζωα και κυτταρικές καλλιέργειες, αλλά δεν έχουν ακόμη παρατηρηθεί όλοι οι μηχανισμοί δράσης τους σε ανθρώπους και δεν ισχύουν για όλα τα στελέχη.

Οι μηχανισμοί δράσης των προβιοτικών θα μπορούσαν να συνοψισθούν στους εξής:

• Αντίσταση του οργανισμού στον αποικισμό από παθογόνα μικρόβια.
• Τροποποίηση της ανοσοαπόκρισης (αύξηση φαγοκυττάρωσης, αύξηση δραστηριότητας ΝKcells, αύξηση παραγωγής αντισωμάτων, παραγωγή αντιφλεγμονωδών κυτοκινών).
• Αλληλεπίδραση με την εντερική μικροχλωρίδα (παραγωγή βακτηριοκινών και βουτυρικού οξέος).
• Παραγωγή οργανικών οξέων.
• Βελτιώνουν τη συνεκτικότητα του εντερικού τοιχώματος (αυξάνουν την παραγωγή βλέννης, o Lactobacillus rhamnosus GG αυξάνει την έκφραση της οκλουντίνης).
• Αλληλεπίδραση με τους ιστούς του ξενιστή, μέσω πρωτεϊνικών και μη στοιχείων της κυτταρικής τους επιφάνειας.
• Παραγωγή σεροτονίνης, νοραδρεναλίνης, GABA, ωκυτοκίνης, ντοπαμίνης (o lactobacillus helveticus NS8 ελαττώνει τα επίπεδα κορτιζόλης/ACTH και αυξάνει αυτά της σεροτονίνης στον ιππόκαμπο).
• Παραγωγή ενζύμων (β-γαλακτοσιδάση, υδρολάση χολικών οξέων που βελτιώνουν την απορρόφηση λακτόζης και το λιπιδαιμικό προφίλ).

Είναι γεγονός πως η χορήγηση των προβιοτικών έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Είναι όμως ασφαλή;

Μελέτες σε παιδιατρικά ιδίως, ιατρικά περιοδικά, έχουν δείξει πως συχνά υπάρχει ασυνέπεια μεταξύ των πληροφοριών της ετικέτας και του περιεχομένου, μπορεί να υπάρχει μικρότερος αριθμός ζωντανών μικροοργανισμών και ελαττωμένη ανθεκτικότητα στο γαστρικό οξύ και στη χολή και πολλές φορές αναγράφονται λανθασμένα τα υποείδη. Επειδή τα προβιοτικά δεν θεωρούνται φάρμακα, υπάρχει μεγάλο κενό, τόσο στον έλεγχο της διαδικασίας παραγωγής όσο και στη μετά την παραγωγή φύλαξή τους.
Από το 1994 (Dietary Supplement Health and Education Act) τα προβιοτικά θεωρούνται διατροφικά συμπληρώματα (όχι φάρμακα) ή τροφές (γιαούρτι). Οι εταιρείες δεν μπορούν να γράφουν πως χορηγούνται για θεραπεία ή πρόληψη οποιασδήποτε ασθένειας και επιβάλλεται να συλλέγουν στοιχεία για την ασφάλειά τους. Στην Ευρώπη, η European Food Safety Authority (διαφέρει η νομοθεσία ανά χώρα) δεν δέχεται να αναγράφεται κανένα health claim στη συσκευασία των προβιοτικών.

Πού βοηθούν όμως τα προβιοτικά;

Η χρήση προβιοτικών φαίνεται πως έχει θέση στη θεραπεία της διάρροιας από αντιβιοτικά (ο S.boulardii και ο Lactobacillus Rhamnosus GG), στη διατήρηση της ύφεσης σε ελκώδη κολίτιδα (ιδίως το σύμπλεγμα VSL-3), ενώ σημαντική βοήθεια προσφέρουν στην πρόληψη της σήψης και νεκρωτικής εντεροκολίτιδας σε νεογνά (Βifidobacterium breve, lactis/Lactobacillus plantarum) και πιθανά στην εντερίτιδα από Clostridium difficile.
Σε ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου υπάρχει μεγάλη ετερογένεια στις μελέτες και φαίνεται πως βοηθούν σκευάσματα με ποικιλία μικροοργανισμών (ιδίως bifidobacteria και λακτοβάκιλλους) και σε χρήση για μεγάλο χρονικό διάστημα (περισσότερο από 2 μήνες). Οι μελέτες δείχνουν πως δεν βοηθούν στη διάρροια των ταξιδιωτών, στη νόσο του Crohn, στους κολικούς των νεογνών, ενώ μπορεί να έχουν κάποια αποτελεσματικότητα σε ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως παρά τον τεράστιο αριθμό προβιοτικών σκευασμάτων που κυκλοφορούν, οι ενδείξεις τους είναι ακόμη πολύ συγκεκριμένες. Φαίνεται πως όχι μόνο συγκεκριμένα προβιοτικά, αλλά και συγκεκριμένα strains επιτυγχάνουν το συγκεκριμένο όφελος.
Χρειάζονται μεγάλες και πολλές μελέτες για να βρεθεί η θέση των προβιοτικών στην κλινική πράξη και σαφέστατα μεγαλύτερος έλεγχος των σκευασμάτων και ένα ενιαίο παγκόσμιο πλαίσιο.