ΑΝΔΡΕΑΣ Φ. ΜΑΥΡΟΓΕΝΗΣ, Καθηγητής Ορθοπαιδικής Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,
afmavrogenis@med.uoa.gr
Άρθρωση είναι η σύνδεση των οστών μεταξύ τους έτσι ώστε ο σκελετός (ερειστικό σύστημα) με τη συμβολή των μυών και τενόντων (μυοσκελετικό σύστημα) να λειτουργεί ως σύνολο. Υπάρχουν διάφοροι τύποι αρθρώσεων με διαφορετική ελευθερία κινήσεων. Μερικές αρθρώσεις, όπως το γόνατο και το ισχίο δέχονται σημαντικά φορτία στον άνθρωπο τα οποία προδιαθέτουν σε φθορά του αρθρικού χόνδρου (ο χόνδρος που επενδύει τις αρθρικές επιφάνειες των οστών που συμμετέχουν σε μία άρθρωση) και διαταραχή της υγείας της άρθρωσης (αρθρίτιδα).
Αρθρίτιδα
Η διάγνωση και ταξινόμηση της αρθρίτιδας βασίζεται στις απλές ακτινογραφίες. Τα συμπτώματα που βιώνει ο ασθενής είναι πόνος, άλλοτε άλλου βαθμού παραμόρφωση και δυσκαμψία της πάσχουσας άρθρωσης. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να περιορίζουν τη λειτουργικότητα και να διαταράσσουν την ποιότητα της ζωής του. Για παράδειγμα, ο πόνος στο γόνατο θα προκαλεί χωλότητα με αποτέλεσμα δευτεροπαθή πόνο στα ισχία, τη σπονδυλική στήλη και τα πόδια.
Προστασία της υγείας των αρθρώσεων
Υπάρχουν πολλοί τρόποι προστασίας της υγείας των αρθρώσεων για βελτίωση της λειτουργικότητας στις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες.
✤ Σωστή και ισορροπημένη διατροφή. Η διατροφή με σαλάτες (λάχανο, μπρόκολο, σπανάκι και άλλα λαχανικά) μπορεί να μειώσει τη φυσιολογική φθορά του αρθρικού χόνδρου με τη γήρανση. Η δίαιτα πλούσια σε γαλακτοκομικά και ασβέστιο (γάλα, σκληρό τυρί, γιαούρτι, μπρόκολο, σολομός) αυξάνει την οστική πυκνότητα και μειώνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης. Τα συμπληρώματα ασβεστίου σε ασθενείς με οστεοπενία θα πρέπει να συμπληρώνουν και όχι να υποκαθιστούν τα γαλακτοκομικά προϊόντα στη διατροφή. Η βιταμίνη C (πορτοκάλι) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο αρθρίτιδας. Η ισορροπημένη διατροφή δεν χρειάζεται πολυβιταμινούχα σκευάσματα.
✤ Η αχρησία συνεπάγεται φθορά του αρθρικού χόνδρου. Οι αρθρώσεις είναι σχεδιασμένες για κίνηση. Βάλτε κίνηση και άσκηση στη ζωή σας. Η συστηματική άσκηση βοηθά τις αρθρώσεις να είναι περισσότερο ελαστικές και ανώδυνες, ενδυναμώνει τους μυς που τις στηρίζουν, προάγει τη μείωση σωματικού βάρους, αυξάνει την ισορροπία, την αυτοεκτίμηση και μειώνει τον κίνδυνο πτώσεων στους μεγαλύτερους σε ηλικία. Να προτιμώνται ασκήσεις χαμηλής ενέργειας για την αποφυγή κακώσεων. Οι ασκήσεις στο νερό βοηθούν στη διατήρηση ευλυγισίας σε συνδυασμό με αποφόρτιση των αρθρώσεων λόγω της άνωσης. Ανεξάρτητα από τον τύπο άσκησης, η προθέρμανση είναι απαραίτητη για την αποφυγή πόνου και μυϊκών κακώσεων.
✤ Διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους. Στους υπέρβαρους, οι αρθρώσεις δέχονται μεγαλύτερα φορτία το οποίο προκαλεί πόνο και αυξημένη φθορά του αρθρικού χόνδρου (παρόμοια με την αχρησία). Η απώλεια σωματικού βάρους θα βελτιώσει την αυτοεκτίμηση και τη λειτουργικότητα. Η απώλεια 5 κιλών σωματικού βάρους έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο αρθρίτιδας στα γόνατα κατά 50%. Σε μία άλλη μελέτη, η απώλεια σωματικού βάρους 20% ή περισσότερο σε παχύσαρκους οδήγησε σε μεγαλύτερη ανακούφιση από πόνο και ικανότητα βάδισης σε μεγαλύτερη απόσταση συγκριτικά με εκείνους που έχασαν μόλις 5% σωματικού βάρους. Επιπλέον, ο λιπώδης ιστός σχετίζεται όχι μόνο με την οστεοαρθρίτιδα αλλά και με διάφορες φλεγμονώδεις αρθρίτιδες όπως η ρευματοειδής, η ψωριασική και η ουρική αρθρίτιδα λόγω παραγωγής και απέκκρισης φλεγμονωδών παραγόντων στο λιπώδη ιστό.
✤ Προσοχή σε κακώσεις. Η κάκωση μιας άρθρωσης με αρθρίτιδα θα οδηγήσει σε επίταση του πόνου και εξέλιξη των συμπτωμάτων. Ο πόνος είναι προστατευτικό αντανακλαστικό. Όταν εκλύεται πόνος η άσκηση θα πρέπει να διακόπτεται και ο ασθενής να ξεκουράζεται. Εάν ο πόνος συνεχίζει, καλύτερα να αναζητήσετε ιατρική συμβουλή και φροντίδα. Η θεραπεία των κακώσεων θα πρέπει να είναι άμεση και αποτελεσματική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποχρεωτικά απαιτεί χειρουργική θεραπεία.
✤ Προσοχή στη σωστή στάση του σώματος. Με την πάροδο του χρόνου, η κακή στάση στο γραφείο, την πολυθρόνα, την τηλεόραση, την όρθια στάση και τη βάδιση σχετίζεται με εφαρμογή ανώμαλων φορτίων στις αρθρώσεις και φθορά του αρθρικού χόνδρου. Η σωστή στάση είναι βασική. Τα υποδήματα πρέπει να είναι αναπαυτικά και μαλακά, να στηρίζουν τα πόδια και να έχουν χαμηλό τακούνι, έως 2-3 εκ., για χαλάρωση του Αχίλλειου τένοντα. Τα ακατάλληλα υποδήματα με υψηλά τακούνια σχετίζονται με σημαντική αύξηση των φορτίων και αρθρίτιδα στα γόνατα.
✤ Διακόψτε τις κακές συνήθειες. Το κάπνισμα έχει αποδειχθεί ότι στο μυοσκελετικό σύστημα προκαλεί μείωση της οστικής πυκνότητας, οστεοπόρωση και πτώσεις. Μία σύγχρονη μελέτη του 2022 στις ΗΠΑ έδειξε ότι το κάπνισμα ηλεκτρονικών τσιγάρων είχε 81% μεγαλύτερο κίνδυνο για κάποια μορφή φλεγμονώδους αρθρίτιδας συγκριτικά με εκείνους που δεν κάπνισαν ποτέ ηλεκτρονικά τσιγάρα. Παρόμοια, η κατάχρηση καφέ και ανθρακούχων ποτών αυξάνει την απέκκριση ασβεστίου και μειώνει την οστική πυκνότητα.
✤ Κάντε πράγματα για τον εαυτό σας, αρνηθείτε πράγματα που σας επιβαρύνουν και σας σπαταλούν χρόνο από δραστηριότητες που σας κάνουν να νιώθετε ευχάριστα.
Αναγεννητική ιατρική: Αυξητικοί παράγοντες – Βλαστοκύτταρα
Η αναγεννητική ιατρική είναι το μέλλον στις παθήσεις του αρθρικού χόνδρου, με νέες τεχνικές και θεραπείες να εξελίσσονται συνεχώς. Το πλάσμα πλούσιο σε αιμοπετάλια (platelet-rich plasma, PRP) είναι πλούσιο σε αυξητικούς παράγοντες, αντιφλεγμονώδεις ουσίες και σηματοδοτικά μόρια τα οποία ενεργοποιούν τον ανοσολογικό μηχανισμό, προάγουν την επούλωση του αρθρικού χόνδρου και μειώνουν τα συμπτώματα της αρθρίτιδας. Τα βλαστοκύτταρα (stem cells) είναι αρχέγονα πολυδύναμα μεσεγχυματικά κύτταρα τα οποία ως τέτοια έχουν ικανότητα διαφοροποίησης προς διάφορους ιστούς με σκοπό την αναγέννηση του ιστού στον οποίο εγχέονται, όπως στον αρθρικό χόνδρο. Μπορεί να ληφθούν από τον πλακούντα (εμβρυονικά κύτταρα), από το οστικό μυελό ή από το λιπώδη ιστό. Αποτελούν το μέλλον στη θεραπεία των παθήσεων του αρθρικού χόνδρου. O αυτόλογος κατακερματισμένος λιπώδης ιστός (autologous micrografmented adipose tissue, AMAT), η μεταμόσχευση χονδροκυττάρων (chondrocyte implantation) και τα ικριώματα χονδροκυττάρων (scaffold, matrix) είναι πολλά υποσχόμενες τεχνικές αναγεννητικής ιατρικής για την αρθρίτιδα.
Φυσικοθεραπεία
Η φυσικοθεραπεία βοηθά στην ασφαλή, ανώδυνη και αποτελεσματική κινητικότητα, από απλή μετακίνηση σε μία καρέκλα, χρήση της τουαλέτας, άνοδο/κάθοδο σκάλας, καθημερινές ή αθλητικές δραστηριότητες. Ο στόχος είναι η βελτίωση της κινητικότητας των πάσχοντων/επώδυνων αρθρώσεων, η μυϊκή ενδυνάμωση για υποστήριξη και κίνηση των αρθρώσεων αυτών, η διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης, στάσης και σωματικού βάρους και η ικανότητα εκτέλεσης των συνήθων καθημερινών δραστηριοτήτων. Ο φυσικοθεραπευτής θα σχεδιάσει ένα πρόγραμμα φυσικοθεραπείας με σκοπό την επίτευξη των στόχων αυτών. Εκπαιδευτείτε στις ασκήσεις που θα σας δείξει ο φυσικοθεραπευτής και μην απογοητεύεστε. Η βελτίωση είναι σταδιακή και επίπονη. Η πειθαρχία και επιμονή είναι βασικές αρχές.
Χειρουργική θεραπεία
Η χειρουργική θεραπεία είναι η οριστική και τελική θεραπεία της αρθρίτιδας. Οι διαθέσιμες επιλογές είναι η αρθροσκόπηση (χειρουργείο με κάμερα και ειδικά εργαλεία, καλύτερη επιλογή για νέους ηλικίας κάτω των 40 ετών, δεν αντιμετωπίζει οριστικά την αρθρίτιδα αλλά μόνο μεταχρονολογεί τα συμπτώματα), η ολική αρθροπλαστική (ανοικτό χειρουργείο, με ή χωρίς πλοήγηση ή ρομποτική χειρουργική, περιλαμβάνει αντικατάσταση ολόκληρης της άρθρωσης, καλύτερη επιλογή για μεγαλύτερους σε ηλικία άνω των 50 ετών, αντιμετωπίζει οριστικά την αρθρίτιδα αλλά έχει περισσότερους περιορισμούς και πιθανούς κινδύνους και επιπλοκές συγκριτικά με τις υπόλοιπες θεραπείες, καθώς και ανάγκη αναθεώρησης σε άλλοτε άλλο χρόνο μετά την πρωτογενή επέμβαση), διορθωτικές οστεοτομίες (εξωαρθρικό χειρουργείο στην πάσχουσα άρθρωση, καλύτερη επιλογή για πολύ νέους σε ηλικία ασθενείς κάτω των 30 ετών οι οποίοι κατά τα άλλα έχουν ένδειξη για ολική αρθροπλαστική, καθυστερεί την εξέλιξη της αρθρίτιδας έως και 10-15 έτη) και η αρθρόδεση (κατάργηση της κίνησης της πάσχουσας άρθρωσης, πιθανή επιλογή για ασθενείς με βαριά αρθρίτιδα ή επιπλοκές άλλων θεραπειών).
Οι ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές σχετίζονται μακροπρόθεσμα με μικρότερο χειρουργικό τραύμα αλλά μακροπρόθεσμα σχετίζονται με περισσότερες πιθανές επιπλοκές και δεν πλεονεκτούν πουθενά συγκριτικά με τις κλασσικές τεχνικές. Συνεπώς, επιλέξτε τον ιατρό σας και ακολουθήστε τις οδηγίες του για την ιδανική συντηρητική και χειρουργική θεραπεία της αρθρίτιδας.