Παθολογοανατόμος… ο κρίσιμος κρίκος στην εξέταση κυττάρων και ιστών!

ΕΛΕΝΗ ΠΑΝ. ΚΟΥΡΕΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

Τί είναι ο Παθολογοανατόμος; Είναι o Ιατρός που εξετάζει τα ιστολογικά ή κυτταρολογικά δείγματα, που λαμβάνονται από κλινικούς ιατρούς, προκειμένου να τεθεί διάγνωση ενός μη νεοπλασματικού νοσήματος (π.χ. βιοψία στομάχου για γαστρίτιδα, βιοψίες δέρματος για δερματοπάθειες) ή νεοπλασμάτων (π.χ. βιοψία ογκιδίου μαστού για καρκίνο μαστού) ή υλικά θεραπευτικής εκτομής για διάγνωση και σταδιοποίηση ενός καρκίνου. Οι πληροφορίες που καταγράφονται στην παθολογοανατομική έκθεση είναι ακρογωνιαίας σημασίας για την περαιτέρω επιλογή της θεραπείας των ασθενών.

Από το κλειδί «πασπαρτού» στο «ακριβές» και «εξατομικευμένο» κλειδί για κάθε κλειδαριά!!! Από τα γενικά θεραπευτικά πρωτόκολλα πριν χρόνια, στην Ιατρική Ακριβείας και στην Εξατομικευμένη Θεραπεία. Πείτε μας ακριβώς τι είναι η Ιατρική Ακριβείας & η Εξατομικευμένη Θεραπεία, πως εφαρμόζονται και πως μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς;
Είναι γεγονός ότι την τελευταία 25ετία βιώνουμε μια ολοένα και ταχύτερα επιταχυνόμενη αλλαγή στη θεραπευτική προσέγγιση των ογκολογικών ασθενών.

Παλαιότερα, για όλους τους καρκίνους ενός οργάνου οι θεραπείες ήταν παρόμοιες, τροποποιούμενες κυρίως από τον τύπο και το στάδιο της νόσου. Την τελευταία 25ετία με την πρόοδο της μοριακής βιολογίας, έχει φανεί ότι ο καρκίνος του κάθε ασθενούς είναι μια μοναδική νόσος, που εκφράζει διαφορετικές πρωτεΐνες και χαρακτηρίζεται από ειδικές γενετικές αλλαγές. Με την πρόοδο της Φαρμακευτικής επιστήμης έχουν αναπτυχθεί φάρμακα που κατευθύνονται και στοχεύουν αυτά τα ειδικά χαρακτηριστικά του κάθε καρκίνου, οι λεγόμενες στοχεύουσες θεραπείες. Οι θεραπείες αυτές, εφόσον αποδείξουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια τους σε κλινικές μελέτες, λαμβάνουν έγκριση για θεραπευτική χρήση και είναι συνήθως αποτελεσματικότερες από τις μέχρι σήμερα γνωστές θεραπείες, παρατείνοντας τόσο την επιβίωση των ασθενών πριν από μια ενδεχόμενη υποτροπή του όγκου, όσο και τη συνολική επιβίωσή τους. Η ανίχνευση των ειδικών χαρακτηριστικών κάθε όγκου και η διαθεσιμότητα των ειδικών θεραπειών έχει οδηγήσει σε αυτό που λέμε Ιατρική Ακριβείας ή Εξατομικευμένη Ιατρική.

Οι νέες τεχνικές προσέγγισης της διάγνωσης σοβαρών νόσων και ογκολογικών, αιματολογικών κακοηθειών, όπως η μελέτη του μοριακού προφίλ των όγκων, μια ορολογία που ακούμε ολοένα και περισσότερο, η μελέτη βιοδεικτών, ένα δώρο ακριβείας για κάθε ασθενή που δίνει δυνατότητα στοχεύουσας θεραπείας, μπορείτε να μας εξηγήσετε τι σημαίνουν και πως μπορούν να επιφέρουν θεαματικά αποτελέσματα;

Με σύγχρονα αναπτυσσόμενες μεθόδους ανιχνεύουμε στους ιστούς και στα κύτταρα του όγκου κάθε ασθενούς τις κατάλληλες πρωτεΐνες, γονίδια ή άλλες γενετικές αλλαγές, τους λεγόμενους βιοδείκτες, είτε μεμονωμένα ή ολοένα και συχνότερα σε ομάδες που ονομάζονται γονιδιακά panel και σήμερα με ευρύτερα διαθέσιμες άλλες μοριακές μεθόδους. Οι κοστοβόρες συνήθως αυτές μέθοδοι μας δίνουν την πληροφορία για τη σωστά επιλεγμένη θεραπευτική στόχευση. Η ανίχνευση των ιστικών θεραπευτικών στόχων που διενεργείται στα εργαστήριά μας διασφαλίζει την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της σωστά επιλεγμένης θεραπείας, αποτρέποντας την τοξικότητα προς τον ασθενή από μια μη ενδεδειγμένη θεραπεία αλλά και την οικονομική τοξικότητα προς το σύστημα υγείας από την άσκοπη χρήση αυτών των συνήθως πολύ ακριβών θεραπειών. Εδώ είναι σημαντικό να τονιστεί ότι για να γίνει σωστά ο μοριακός έλεγχος πρέπει το υλικό που θα αναλυθεί να έχει ελεγχθεί ως προς την επάρκεια και καταλληλότητά του από Παθολογοανατόμο, έτσι ώστε να μην προκύπτουν ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα από την ανάλυση ακατάλληλων δειγμάτων με νέκρωση, ανεπαρκή ποσότητα γενετικού υλικού ή σημαντική πρόσμιξη φυσιολογικών κυττάρων.

Παθολογοανατόμος και η συμβολή του στην εξέλιξη της επιστήμης για διάγνωση και προσαρμογή της θεραπείας σε θεραπεία ακριβείας για τον ασθενή.
Διαχρονικά η θεραπεία του καρκίνου ξεκινούσε και καθοριζόταν από το όργανο προέλευσης και ανάπτυξης του όγκου, τον τύπο του καρκίνου, το στάδιο της νόσου, δηλαδή την επέκταση του όγκου τοπικά ή πιο εκτεταμένα και άλλες παραμέτρους, που αναφέρουμε στις παθολογοανατομικές μας εκθέσεις. Οι παράμετροι αυτές εξακολουθούν και σήμερα να είναι καθοριστικής σημασίας για την επιλογή της θεραπείας. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε, οι ειδικές επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τους βιοδείκτες, συμβάλλουν στην σωστή επιλογή των κατάλληλων στοχευουσών θεραπειών. Αυτές οι εξετάσεις γίνονται για ορισμένους καρκίνους εξαρχής και συμπεριλαμβάνονται στις παθολογοανατομικές εκθέσεις, όπως οι υποδοχείς οιστρογόνων και προγεστερόνης και η ανάλυση της πρωτεΐνης ΗER2/γονιδίου c-erbB2 στον καρκίνο του μαστού. Άλλοι βιοδείκτες έχουν διαγνωστική σημασία, καθώς ορισμένα νεοπλάσματα ορίζονται πλέον με βάση κάποιο μοριακό δείκτη, σύμφωνα με τις νέες ταξινομήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO). Οι βιοδείκτες που προβλέπουν την ανταπόκριση σε συγκεκριμένη θεραπεία (προβλεπτικοί βιοδείκτες) ελέγχονται συχνά μετά από ειδική παραπομπή από τον θεράποντα κλινικό ιατρό.

Πόσο ικανοποιητική είναι η πρόσβαση στην εξέλιξη της επιστήμης στους επιστήμονες ιατρούς και προσωπικό εργαστηρίου;
Οι σύγχρονες απαιτήσεις με τις προόδους που έχουν επιτευχθεί, τόσο στη διάγνωση του καρκίνου όσο και στην ανίχνευση των προβλεπτικών βιοδεικτών, συνεπάγονται σημαντική αύξηση των οικονομικών αναγκών για τα εργαστήρια, ιδίως των Δημόσιων Νοσοκομείων. Οι νέες τεχνολογίες της Μοριακής Διάγνωσης και της Ψηφιακής Ανάλυσης και η εφαρμογή αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence/AI) είναι εξαιρετικά σημαντικό να εισαχθούν στα Δημόσια και Ιδιωτικά Εργαστήρια. Οι τεχνολογίες αυτές συμβάλλουν σημαντικότατα στην ακριβέστερη και ταχύτερη διάγνωση, ιδίως στις σημερινές συνθήκες με την ένδεια σε ανθρώπινο δυναμικό στα Δημόσια Εργαστήρια, παρά τον αυξανόμενο φόρτο εργασίας.
Πόσο αυτοματοποιημένα και εξελιγμένα είναι τα εργαστήρια με τη σύγχρονη τεχνολογία ώστε οι επιστήμονες να μπορείτε να εφαρμόσετε τις εξελίξεις της επιστήμης πρακτικά στο εργαστήριο;
Η Ελλάδα είναι μόλις στην αρχή της εισαγωγής της στις νέες τεχνολογίες, ιδίως σε ότι αφορά στο Δημόσιο Τομέα, με την εξαίρεση λίγων μεγάλων νοσοκομείων του ΕΣΥ και Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων. Το κράτος πρέπει να επωφεληθεί των κονδυλίων που παρέχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδίως για την ψηφιακή ανάπτυξη, ώστε να προλάβουμε την επιβίβαση στο τρένο της προόδου.

Δυνατότητες έρευνας για περαιτέρω εξέλιξη. Είναι διαθέσιμες στους επιστήμονες των εργαστηρίων;
Η έρευνα απαιτεί πόρους, υποδομές αλλά και χρόνο για να μπορεί ο επιστήμονας να διαθέσει τη σκέψη του και το χρόνο του στην έρευνα, ιδίως όταν αναφερόμαστε σε ιατρούς που είναι εξαντλημένοι από την υπερεργασία σε ένα υποστελεχωμένο σύστημα Υγείας. Χρειάζεται όχι απλώς αναπλήρωση των θέσεων εργασίας που χάθηκαν και δεν αναπληρώθηκαν την περασμένη 10ετία, αλλά αύξηση του προσωπικού καθώς οι ποιοτικές απαιτήσεις της δουλειάς είναι σήμερα πολλαπλάσιες σε σχέση με αυτές προ 5-10ετίας, ιδίως για τους Παθολογοανατόμους.
Το θαύμα της Ιατρικής Ακριβείας είναι πραγματικότητα στην Ελλάδα σήμερα και σε τι βαθμό είναι διαθέσιμο στον ασθενή;
Παρά τις δυσκολίες που αναφέρθηκαν, το ιατρικό δυναμικό των Παθολογοανατόμων εργάζεται συχνά με αυτοθυσία για να ανταποκριθεί στις ποιοτικές και ποσοτικές απαιτήσεις της διάγνωσης και της θεραπείας των ασθενών. Το γεγονός ότι πολλοί ασθενείς που κατοικούν στο εξωτερικό έρχονται για τη διάγνωση και θεραπεία τους στην Ελλάδα δείχνει ότι οι προσφερόμενες υπηρεσίες υγείας στη χώρα μας είναι σε πολύ ικανοποιητικό επίπεδο. Ωστόσο, όπως όλοι γνωρίζουμε, ο …εχθρός του καλού είναι το καλύτερο και σε αυτό πρέπει πάντα να στοχεύουμε.