Καθαρά αγγεία για καρδιαγγειακή υγεία

Δημήτρης Ρίχτερ
Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Ευρωκλινικής Αθηνών
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Λιπιδιολογίας, Αθηροσκλήρωσης και Αγγειακής Νόσου

Εντύπωση προκαλούν στον κόσμο οι συνεχώς χαμηλότερες τιμές που τίθενται ως στόχος για την κακή χοληστερίνη και η πτώση των φυσιολογικών ορίων. Πριν 20 χρόνια τα φυσιολογικά όρια της LDL (κακής χοληστερόλης) ήταν χαμηλότερα από 160 mg/dl και μέχρι πρόσφατα ξέραμε ότι σε στεφανιαίους ασθενείς ο στόχος τίθεται να είναι < 70 mg/dl.
Νεώτερες μελέτες όμως μας έδειξαν πως ακόμα και το να ρίξουμε την LDL πολύ χαμηλά (55-60 mg/dl) σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόβλημα με την καρδιά τους αλλά είναι υψηλού κινδύνου για καρδιακό επεισόδιο προκαλεί σημαντική μείωση εμφραγμάτων και εγκεφαλικών. Πολλοί από μας όταν δουν τις εξετάσεις τους θα συνειδητοποιήσουν ότι ακόμη και με αυστηρή δίαιτα είναι σχεδόν απίθανο να καταφέρουν να έχουν LDL κάτω από 115 mg/dl που είναι το ανώτερο όριο.

Για το λόγο αυτό πολλοί ασθενείς αναρωτιούνται πως είναι δυνατόν μία ‘φυσιολογική και συνηθισμένη κατάσταση’ , δηλαδή επίπεδα χοληστερίνης 200 mg/dl και LDL 130 mg/dl να είναι βλαβερά για τον οργανισμό; Η απάντηση είναι ότι η έννοια του φυσιολογικού σχετίζεται με τη μέση τιμή μίας εξέτασης στο σύνολο του πληθυσμού. Στην επαρχιακή Κίνα ο μέσος όρος ολικής χοληστερίνης είναι 115 mg/dl, στην αστική Κίνα 135 mg/dl και στη Δυτική Ευρώπη 210mg/dl. Με βάση τους Κινέζους δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία των Δυτικών έχει παθολογικά επίπεδα χοληστερίνης. Ο οργανισμός μας δεν έγινε ξαφνικά αυτοκαταστροφικός αλλά απλά στο Δυτικό κόσμο άλλαξε το περιβάλλον γύρω του πάρα πολύ γρήγορα και αυτός δεν καταφέρνει να προσαρμοστεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ανθρώπινο είδος εξελίσσεται εδώ εκατομμύρια χρόνια και σε όλες σχεδόν τις εποχές το χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής ήταν η λίγη τροφή και η άσκηση. Ελλείψει αμαξιών οι άνθρωποι περπατούσαν κάθε μέρα χιλιόμετρα για να μετακινηθούν και η τροφή ήταν ένα αγαθό που δεν ανευρισκόταν υποχρεωτικά κάθε ημέρα, έτσι ώστε όταν υπάρχει να προσπαθούν όλοι να αποθηκεύσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερες ποσότητες λίπους τρώγοντας όσο περισσότερο μπορούσαν ώστε να διατηρηθούν υγιείς μέχρι την επόμενη φορά που θα έτρωγαν. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση όμως το σκηνικό αλλάζει δραματικά. Τα αυτοκίνητα με μηδενική προσπάθεια καλύπτουν τις αποστάσεις και σήμερα πολλοί ακόμη και για 100 μέτρα χρησιμοποιούν το αυτοκίνητο αντί να περπατήσουν. Το φαγητό είναι στο Δυτικό κόσμο ένα είδος εν αφθονία και ειδικά το κακής ποιότητας φαγητό είναι και φθηνό και εύκολα προσβάσιμο σε όλους. Αυτή η τρομακτική αλλαγή των τελευταίων 100-150 χρόνων ανέτρεψε τα περιβαντολλογικά δεδομένα χιλιετιών και τα γονίδια μας αδυνατούν να ανταποκριθούν σε αυτά. Συνεχίζουν να αποθηκεύουν αμέσως λίπος διότι έχουν μάθει ότι θα χρειαστεί τις επόμενες ημέρες για τη σωματική άσκηση αλλά δυστυχώς σήμερα η άσκηση δεν έρχεται ποτέ και έρχεται μόνο η επόμενη μερίδα φαγητού.

Ας δούμε κάποιους διαδεδομένους μύθους κ αλήθειες για τη χοληστερίνη.
1. Η υψηλή χοληστερόλη είναι βασικός παράγοντας που προδιαθέτει για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου.
Σωστό. Όπως μάθαμε εδώ και 50 περίπου χρόνια η αυξημένη χοληστερόλη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες εκδήλωσης στεφανιαίας νόσου ή/και εμφράγματος του μυοκαρδίου. Η σημασία της, είναι μέγιστη στις νεώτερες ηλικίες 30-65 ετών και μετά σταδιακά μειώνεται για να δώσει την κύρια θέση στην υπέρταση. Η δράση της είναι συνεργική με το κάπνισμα, την υπέρταση , το σάκχαρο κ.τ.λ. Δηλαδή όσους περισσότερους παράγοντες κινδύνου έχει κανείς τόσο χαμηλότερα πρέπει να ρίξει τη χοληστερίνη του.
Η χοληστερίνη αποτελεί ένα βασικό συστατικό των κυττάρων και είναι απαραίτητη για τον κυτταρικό μεταβολισμό. Όμως στο Δυτικό κόσμο τον 21ο αιώνα, υπάρχει αφθονία φαγητού και τεράστια έλλειψη σωματικής άσκησης. Η ανισορροπία αυτή έχει μετατρέψει τη χοληστερόλη από σύμμαχο σε εχθρό αφού τα σημερινά επίπεδα του μέσου Ευρωπαίου πολίτη (220 mg/dl) είναι περίπου διπλάσια από αυτά που χρειάζεται ο οργανισμός (Η μέση τιμή χοληστερίνης στην Επαρχιακή Κίνα είναι 115 mg/dl).

2. Όταν έχεις υψηλή χοληστερόλη, το αντιλαμβάνεσαι από τα συμπτώματα.
Λάθος. Δυστυχώς η χοληστερόλη το πρώτο σύμπτωμα που προκαλεί είναι είτε ένα έμφραγμα ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Είναι ο ‘σιωπηλός δολοφόνος των αγγείων μας’ και μόνο αν την ελέγξουμε προληπτικά μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε.

3. Τα παιδιά κι όσοι είναι νέοι, αδύνατοι και αθλητικοί τύποι δεν έχουν πρόβλημα χοληστερόλης.
Λάθος. Δυστυχώς μόνο το ένα τρίτο της χοληστερόλης του σώματος προέρχεται από τη διατροφή. Τα δύο τρίτα παράγονται στο συκώτι. Πολλοί άνθρωποι λόγω γονιδιακών καταβολών έχουν πάντοτε αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης τα οποία δεν πέφτουν σημαντικά όσο και να προσέξουν τη διατροφή τους μολονότι ο υγιεινός τρόπος ζωής βοηθά να μειωθούν σημαντικά οι πιθανότητες να υποστούν ένα καρδιαγγειακό επεισόδιο.

4. Εάν η υψηλή χοληστερίνη πέσει με δίαιτα σε φυσιολογικά επίπεδα σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να ανησυχείς πια.
Λάθος. Το συνηθέστερο λάθος όσων κάνουν δίαιτα για αυξημένη χοληστερόλη είναι ότι πραγματοποιούν για δύο μήνες ιδιαίτερα αυστηρές δίαιτες , οι οποίες όμως είναι αδύνατο να διατηρηθούν εφ’ όρου ζωής. Το κομμάτι που αφορά την αλλαγή του τρόπου ζωής είναι ιδιαίτερα δύσκολο για όλους μας. Έχει ιδιαίτερη σημασία όμως όταν κάποιος κάνει δίαιτα για αυξημένη χοληστερόλη να κάνει μία δίαιτα την οποία να μπορεί να ακολουθεί εφ όρου ζωής, αλλιώς το όφελος του να βελτιωθούν τα επίπεδα χοσληστερόλης για δύο ή τρεις μήνες το χρόνο είναι μηδαμινό.

5. Η μέτρηση των επιπέδων χοληστερόλης πρέπει να αρχίζει από τη μέση ηλικία και έπειτα.
Λάθος. Όλες οι λιπιδιολογικές επιστημονικές εταιρίες συνιστούν τη μέτρηση της χοληστερόλης από τα 20 έτη και μετά ανά πενταετία εφόσον οι τιμές είναι καλές. Ειδάλλως κατά τη συμβουλή του θεράποντος ιατρού σε τακτικότερα χρονικά διαστήματα ώστε να ελέγχεται η προσπάθεια μείωσης της.

6. Εάν τις προηγούμενες ημέρες έχεις φάει πολύ η χοληστερόλη είναι «πλασματικά υψηλή».
Λάθος. Η χοληστερόλη επηρεάζεται βέβαια από τη διατροφή αλλά μακροπρόθεσμα και όχι με βάση το φαγητό μόνο των προηγούμενων ημερών. Ακόμη και φαγωμένοι να κάνουμε εξετάσεις χοληστερόλης αυτή δεν επηρεάζεται. Αυτό που επηρεάζετε από τη τροφή και μας αναγκάζει να ζητάμε δωδεκάωρη νηστεία είναι τα τριγλυκερίδια και η κακή χοληστερόλη (LDL)η οποία υπολογίζεται μέσω των τριγλυκεριδίων.

7. Τα φάρμακα για τη χοληστερόλη θα μου καταστρέψουν το συκώτι. Τεράστιο λάθος. Αυτό που συμβαίνει με το συκώτι είναι ότι 0.5-2% των ανθρώπων που θα πάρουν φάρμακα για τη χοληστερίνη (στατίνες) θα αυξηθούν οι τρανσαμινάσες τους. Σε ορισμένους εξ αυτών (όσους τριπλασιάσουν τις αρχικές τιμές) θα χρειαστεί διακοπή ή αλλαγή φαρμάκου. Όμως η αύξηση αυτή δεν συνεπάγεται βλάβη για το συκώτι. Κανένας ασθενής δεν έχει υποστεί ηπατική βλάβη από την αύξηση αυτή των εργαστηριακών ενζύμων, και η διακοπή του φαρμάκου τις επαναφέρει πάντα στα αρχικά τους επίπεδα.

8. Η χοληστερίνη αντιμετωπίζεται αρχικά με δίαιτα και μετά με φάρμακα.

Σωστό. Συστήνουμε μία ισορροπημένη δίαιτα την οποία ο ασθενής να μπορεί να διατηρήσει μακροπρόθεσμα. Αναμένουμε μία μείωση που κυμαίνεται από 5-30%. Υπάρχει πολύ μεγάλη μεταβλητότητα από άνθρωπο σε άνθρωπο αναφορικά με τη σχέση διατροφής-χοληστερόλης. Μετά από ενάμιση μήνα επαναλαμβάνουμε τις εξετάσεις. Εάν τα επίπεδα χοληστερόλης είναι ακόμη υψηλά, μπορούμε να προσθέσουμε τρόφιμα όπως οι φυτικές στερόλες ή στανόλες (οι οποίες δεν αφήνουν τη χοληστερόλη να απορροφηθεί από τον οργανισμό) και μειώνουν την χοληστερίνη κατά 10-15% ακόμη. Εάν τα αποτελέσματα συνεχίζουν να είναι υψηλότερα από αυτά που θα έπρεπε διατηρούμε τα δύο προηγούμενα βήματα και προσθέτουμε και φάρμακο, το οποίο θα πρέπει να παίρνουμε για ιδιαίτερα μεγάλα χρονικά διαστήματα. Από την ώρα που θα το διακόψουμε μέσα σε 40 ημέρες ημέρες η χοληστερόλη μας θα ξανανέβει στα αρχικά της επίπεδα.

9. Εάν η χοληστερόλη ρυθμιστεί ικανοποιητικά με φάρμακα, η διατροφή δεν παίζει πια ρόλο και μπορεί να είναι ελεύθερη.
Λάθος. Έχει αποδειχθεί ότι ακόμα και για ίδια επίπεδα χοληστερόλης όσοι ακολουθούσαν μεσογειακή διατροφή είχαν καλύτερη επιβίωση και ποιότητα ζωής από όσους ακολουθούσαν κυρίως δυτική διατροφή.

10. Εάν κάποιος έχει κάτω από 190 mg/dl χοληστερόλης σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να ανησυχεί;
Περίπου σωστό. Εάν κάποιος δεν πάσχει ήδη από στεφανιαία νόσο, δεν καπνίζει, δεν έχει υψηλή πίεση και δεν είναι διαβητικός ούτε έχει άλλους παράγοντες κινδύνου μπορεί να είναι ήσυχος στα επίπεδα αυτά. Όμως εάν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου μπορεί ακόμη και το όριο αυτό να μην είναι αρκετό και να χρειάζεται να είναι ακόμη χαμηλότερα.