Η νόσος της παχυσαρκίας

Κατερίνα Μπαρμπαγιάννη

MD, MSc, Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη

Medical Advisor Φαρμασέρβ–Λίλλυ

 

 

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την παχυσαρκία ως την υπερβολική συσσώρευση λίπους, που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την υγεία. Πρακτικά προσδιορίζεται από δείκτη μάζας σώματος   [ΔΜΣ=Βαρος (Kgr) / Υψος2 (m2)] άνω του 30 kg/m2. Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια, προοδευτική και υποτροπιάζουσα, νόσος, με επιπολασμό που προβλέπεται να  αγγίξει το 50% έως το 2030 και υψηλή οικονομική επιβάρυνση για το άτομο, τα συστήματα υγείας και την κοινωνία.

 

Η συσσώρευση λίπους και η επακόλουθη δυσλειτουργία των λιποκυττάρων είναι οι βασικοί παράγοντες των επιπλοκών που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Ο παθολογικός λιπώδης ιστός προκαλεί μια χαμηλού βαθμού χρόνια τοπική αλλά και συστηματική φλεγμονή, που επηρεάζει ουσιαστικά κάθε σύστημα οργάνων του σώματος. Για το λόγο αυτό, η παχυσαρκία οδηγεί σε, ή επιβαρύνει πολλές νοσηρές καταστάσεις, όπως είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η υπογονιμότητα και ορισμένοι καρκίνοι. Άλλες επιπλοκές οφείλονται στις μηχανικές επιδράσεις της αυξημένης σωματικής μάζας, όπως οι οστεοαρθρίτιδες, η υπνική άπνοια και η γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση. Η παχυσαρκία σχετίζεται επίσης με κατάθλιψη και άγχος, ενώ η προκατάληψη και ο στιγματισμός γύρω από αυτήν οδηγούν σε περιθωριοποίηση και ανισότητες. Τελικά, η παχυσαρκία επηρεάζει την ποιότητα ζωής και μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης.

Το τρέχον πρότυπο φροντίδας στη διαχείριση της παχυσαρκίας βασίζεται στον ΔΜΣ του ασθενούς (αν και άλλες μέθοδοι, όπως η περίμετρος μέσης, αξιολογούν καλύτερα το σπλαχνικό παθολογικό λίπος), τις συννοσηρότητες, τις προτιμήσεις, τις πιθανές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων, τον κίνδυνο πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών ή / και την ασφαλιστική κάλυψη.

Μεγάλη σημασία έχει η ωστόσο και αναγνώριση της υποκείμενης αιτίας. Η παχυσαρκία είναι νόσος πολυπαραγοντική. Η κακή διατροφή και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας οδηγούν τη διαρκώς αυξανόμενη επίπτωση της παχυσαρκίας. Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι τα γονίδιά μας καθορίζουν το πώς θα ανταποκριθούμε σε συνθήκες αυξημένης πρόσληψης θερμίδων. Με άλλα λόγια, η κληρονομικότητα παίζει αποφασιστικό ρόλο. Πολλά άλλα αίτια μπορεί επίσης να ευθύνονται, όπως η κακή ποιότητα ύπνου, οι διάφορες συναισθηματικές και ψυχολογικές διαταραχές (συχνά άλλωστε δεν τρώμε απλά επειδή πεινάμε, αλλά και λόγω της ευχαρίστησης και της ανταμοιβής που μας προσφέρει η τροφή). Ιατρικά αίτια, για παράδειγμα  ενδοκρινικά νοσήματα αλλά και κάποια φάρμακα μπορεί να σχετίζονται με αύξηση βάρους, αλλά και αλλαγές στην κατανομή του λίπους στο σώμα.

Σήμερα μάλιστα, αναγνωρίζονται διάφοροι φαινότυποι παχυσαρκίας, βάσει των οποίων, συχνά, επιλέγεται και η κατάλληλη θεραπεία:

• Πεινασμένος εγκέφαλος (“hungry brain”): μη φυσιολογικός κορεσμός, οπότε υπάρχει ανάγκη κατανάλωσης περισσότερων θερμίδων για επίτευξη της αίσθησης πληρότητας.
• Πεινασμένο έντερο (“hungry gut”): Μη φυσιολογική διάρκεια πληρότητας.
• Συναισθηματική πείνα (“emotional hunger”): μη φυσιολογική, ηδονική κατανάλωση. Τα άτομα αυτά έχουν και υψηλότερα επίπεδα άγχους.
• Μειωμένος μεταβολικός ρυθμός (“slow burn”) και μη φυσιολογική ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας, όπως μετράται με έμμεση θερμιδομετρία.

 

Περισσότεροι από ένας φαινότυποι μπορούν να συνυπάρχουν σε ένα άτομο, ενώ κάποια άτομα δεν πληρούν τα κριτήρια για κανέναν από του ανωτέρω.

Oι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι απαραίτητες και αποτελούν τη βάση στην αντιμετώπισης της παχυσαρκίας. Η υγιεινοδιαιτητική παρέμβαση περιλαμβάνει περιορισμό της πρόσληψης θερμίδων, υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου διατροφής και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Τα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας βοηθούν τους ασθενείς να επιτύχουν προκαθορισμένους στόχους απώλειας βάρους και υγείας, συμπληρωματικά στην ολοκληρωμένη παρέμβαση στον τρόπο ζωής, ενώ και η βαριατρική χειρουργική επέμβαση εξετάζεται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις

 Στα πλαίσια της εφαρμογής Ιατρικής Ακριβείας, η σύγχρονη εξατομικευμένη παρέμβαση περιλαμβάνει την αναζήτηση της υποκείμενης αιτίας, την αναγνώριση της φαινοτυπικής εικόνας, την πρόληψη ή αντιμετώπιση των επιπλοκών και φυσικά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η συζήτηση με ειδικευμένο επαγγελματία υγείας είναι απαραίτητη, για την επίτευξη του στόχου αλλά και για τη διατήρηση του αποτελέσματος σε βάθος χρόνου.

Βιβλιογραφια

1. WHO. Obesity. World Health Organization; 2022
2. WHO key fact, Obesity and overweight, Jun 2021; WOF atlas 2023
3. Samms RJ, et al. Trends Endocrinol Metab. 2020;31(6): 410–421.
4. Bray GA, et al. Obesity Rev. 2017;18(7): 715–723
5. Ansari S, et al. Ther Adv Endocrinol Metab. 2020;11: 2042018820934955.
6. Heymsfield SB, Wadden TA. Mechanisms, Pathophysiology, and Management of Obesity. The New England journal of medicine. 2017;376:254–266
7. Sacoto D, Hurtado MD, Acosta A. Precision Medicine and Obesity. Handb Exp Pharmacol. 2022;274:467-485.