Πριν από μερικές εβδομάδες πήρε το «τιμόνι» της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών από τα χέρια ενός από τους πιο σπουδαίους επιστήμονες της χώρας μας, τον κ. Γεώργιο Χρούσο. Πολυγραφότατη και η ίδια, με πλούσιο ερευνητικό και διδακτικό έργο, η δρ Χριστίνα Κανακά-Gantenbein, με τη σπάνια ηρεμία και τον πράο τόνο της φωνής της, είναι μια φωτισμένη καθηγήτρια που καθένας μας θα ήθελε να είχε. Γόνος ιατρικής οικογένειας, με παππού εκπαιδευτικό, υπηρετεί με πάθος και εμφανή αγάπη την Ιατρική. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο περιοδικό «ΔΥΟ» επισημαίνει τα κακώς κείμενα της σύγχρονης κοινωνίας και τις επιπτώσεις τους στην υγεία των παιδιών και των εφήβων, και καλεί τους γονείς να επιστρέψουν στις αξίες και στις παραδόσεις της χώρας μας: στη μεσογειακή διατροφή, στην οικογένεια, στις ρίζες του πολιτισμού μας. Όχι οπισθοδρομικά, αλλά ως βάση για να χτίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τους ίδιους και τα παιδιά τους.
Αναλαμβάνετε τη διεύθυνση της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής, διαδεχόμενη τον κ. Χρούσο. Ποιοι είναι οι στόχοι και οι προτεραιότητές σας;
Η Α’ Παιδιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών είναι η αρχαιότερη παιδιατρική κλινική της χώρας. Έχει την έδρα της στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», το μεγαλύτερο παιδιατρικό νοσοκομείο των Βαλκανίων.
Προκαλεί πραγματικά δέος να διαδέχεται κανείς τους γίγαντες της Παιδιατρικής, που κάθισαν σε αυτό το γραφείο, όπως τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Χωρέμη και τον αείμνηστο Νικόλαο Ματσανιώτη. Στη συνέχεια, έλαβαν τα ηνία καθηγητές όπως ο κ. Καττάμης, η κυρία Μεταξωτού, η οποία είναι η πρώτη γυναίκα διευθύντρια της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής, και τα τελευταία 17, σχεδόν 18 χρόνια, ο καθηγητής κ. Χρούσος, ο οποίος είναι μία μεγάλη μορφή της επιστήμης την οποία προσπαθούμε να αγγίξουμε, να φτάσουμε.
Η Παιδιατρική Κλινική ήδη έχει ένα πολύ βαρύ φορτίο πίσω της. Αυτή είναι, όμως, και η μεγάλη πρόκληση. Είμαι παιδί αμιγώς ιατρικής οικογένειας: Και οι δύο μου γονείς αλλά και τα δύο μου αδέλφια είναι γιατροί. Μπήκα στην Ιατρική Σχολή Αθηνών πρώτη, συγκεντρώνοντας την υψηλότερη βαθμολογία τότε για τα ανώτατα ιδρύματα, με μία αγάπη και ένα πάθος για την Ιατρική. Γιατί έμαθα από τον παππού μου, ως δάσκαλο της ελληνικής γλώσσας, τη διδασκαλία και από τους γονείς μου την αγάπη για την ιατρική τέχνη. Για εμένα δεν υπήρχε άλλος δρόμος παρά να υπηρετήσω την Ιατρική. Τελείωσα επίσης πρώτη, παίρνοντας υποτροφία από κληροδοτήματα του Πανεπιστημίου Αθηνών, για αυτό και νιώθω γέννημα θρέμμα όχι απλά της Αθήνας, αλλά και του Πανεπιστημίου.
Οι πρώτοι μου στόχοι είναι πραγματικά η εκπαίδευση σε κάθε τομέα, η εκπαίδευση των φοιτητών. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημάνω ότι οι Έλληνες γιατροί δεν υστερούν σε τίποτα σε σχέση με τους ξένους. Έχουμε στελεχώσει με γιατρούς κυριολεκτικά ολόκληρο τον κόσμο: Αυστραλία, Αφρική, Γερμανία, Σουηδία, Αγγλία. Οι φοιτητές μας και μετέπειτα γιατροί μας είναι δυνατά μυαλά και σε ένα πλαίσιο οργάνωσης, πραγματικά διαπρέπουν.
Πώς μπορούμε να κρατήσουμε τους νέους επιστήμονες στη χώρα μας, να ανακόψουμε το λεγόμενο brain drain;
Αυτό είναι μία κατάσταση που προκαλεί πόνο.
Η Ελλάδα κάποτε έβγαζε μετανάστες εργατικά χέρια και αυτή τη στιγμή βγάζει δυνατά μυαλά σε όλους τους τομείς, παιδιά που σπούδασαν χάρη στις θυσίες της ελληνικής οικογένειας. Όλο αυτό όμως αντανακλάται και εισπράττεται στο εξωτερικό.
Η ελπίδα της χώρας είναι να αναστηθεί με τα παιδιά της που θα ξαναγυρίσουν. Πρέπει να δώσουμε την ελπίδα στους νέους μας να πάνε να πάρουν γνώσεις από το εξωτερικό και τη δίψα να γυρίσουν στην πατρίδα τους.
Πιστεύω ότι το ξεπέταγμα της Ελλάδας μέσα από την κρίση θα γίνει χάρη στον πολιτισμό μας και χάρη στην οικογένεια. Φτάνει να ξαναγυρίσουμε στις δικές μας αξίες.
Πώς έχει αλλάξει ο χάρτης των παιδιατρικών παθήσεων τα τελευταία χρόνια;
Πρώτα από όλα, έχουν μειωθεί σημαντικά τα ποσοστά των λοιμωδών νόσων, και λόγω των καλύτερων δυνατοτήτων περίθαλψης και υγιεινής, αλλά και γιατί και η ίδια η Παιδιατρική άλλαξε χαρακτήρα.
Δεν εστιάζει μόνο στην απουσία της αρρώστιας, αλλά στη διαφύλαξη της σωματικής και της ψυχικής υγείας των παιδιών.
Ο παιδίατρος είναι πλέον ο μόνος οικογενειακός γιατρός που αγκαλιάζει την οικογένεια στα πιο ευαίσθητα πρώτα βήματα του παιδιού: από το θηλασμό, όπου θα πρέπει όλοι μας να είμαστε όχι απλώς υποστηρικτές, αλλά να ενισχύσουμε τη γυναίκα, αλλά και πιο πριν. Στη διατροφή της νέας κοπέλας που θα φέρει στον κόσμο το παιδί, στην αποφυγή του καπνίσματος, στην ψυχική υγεία της μέλλουσας μητέρας. Έχει βρεθεί ότι η ενδομήτρια ζωή επηρεάζεται κατά πολύ από την ψυχική κατάσταση της μητέρας, ενώ και μετά τον τοκετό, μητέρα και βρέφος αποτελούν τους πρώτους μήνες της ζωής του μωρού συγκύτιο. Ακόμη και το χτύπημα της καρδιάς της μητέρας, όταν είναι αγχωμένη ή νιώθει ανασφάλεια, μεταφέρεται στο παιδί.
Ας μιλήσουμε για μια από τις αρνητικές πρωτιές της Ελλάδας – το ζήτημα της παιδικής παχυσαρκίας.
Από την υπερβολική μας αγάπη να τα δώσουμε στα παιδάκια μας όλα, τα έχουμε φορτώσει με ξένες γλώσσες, με υποχρεώσεις, με μαθήματα, καταργώντας τους το παιχνίδι, το να βγουν έξω και να παίξουν.
Βέβαια, υπάρχει και ο φόβος, το πού θα αφήσουμε το παιδί έξω χωρίς επίβλεψη. Όλο αυτό όμως δημιουργεί μια αλυσίδα που τελικά οδηγεί στην παχυσαρκία. Επίσης, η εργαζόμενη μαμά πολύ συχνά αναγκάζεται λόγω έλλειψης χρόνου να δώσει κάτι τυποποιημένο, κάτι έτοιμο, σαν σνακ στο σχολείο.
Και εδώ οι παιδίατροι έχουν μεγάλο κομμάτι ευθύνης – είναι σημαντικό να καθοδηγήσουν σωστά τους νέους γονείς. Η φωνή της μαμάς πρέπει να είναι πιο δυνατή από τη φωνή της μίμησης. Όταν το άλλο παιδί παίρνει στο σχολείο το σακουλάκι με τα γαριδάκια και τα πατατάκια, θα πρέπει να εξηγηθεί στο δικό μας παιδί γιατί παίρνει το μήλο, το πορτοκάλι, την μπανάνα.
Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε σε επίπεδο πρόληψης;
Ενημέρωση. Το πιο σημαντικό όμως είναι το δικό μας παράδειγμα. Πολλές φορές στα ιατρεία παχυσαρκίας βλέπουμε την παχύσαρκη μαμά να φέρνει το παιδί και να λέει «άσε με εμένα, δες εσένα τι θα σου πει ο γιατρός». Μα το παράδειγμα του γονιού είναι το πιο ισχυρό κίνητρο για το παιδί.
Και, το κυριότερο, δεν πρέπει να περνάμε στο παιδί αρνητικά μηνύματα. Δεν πρέπει να λέμε στο παιδί «μη φας», αλλά να του λέμε να βγει έξω να παίξει. Είναι σημαντικό να προάγουμε το θετικό μήνυμα και όχι το αρνητικό.
Γιατί, δυστυχώς, το αρνητικό μήνυμα οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, με αποτέλεσμα το παιδί να κλείνεται στον εαυτό του, να αυξάνει την κατανάλωση τροφής και να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Σαφώς η πρόληψη σημαντική, αλλά όταν βλέπουμε ένα παχύσαρκο παιδί δεν θα πρέπει να του μιλάμε με αφοριστικά λόγια. Πρέπει να είμαστε πάρα πολύ καθησυχαστικοί. Γιατί είναι καλύτερο να έχουμε ένα ευτυχισμένο παιδί με λίγα περισσότερα κιλά, παρά ένα δυστυχισμένο παιδί με νευρογενή ανορεξία.
Ας μιλήσουμε για την κρίση. Έχει παρατηρηθεί λόγω κρίσης αύξηση σε κάποια νοσήματα;
Η κρίση γίνεται πρώτα από όλα εμφανής στην ανασφάλεια των γονέων που φέρνουν τα παιδιά στα εξωτερικά ιατρεία – είναι πολύ πιο επιθετικοί, δεν αντέχουν να περιμένουν ή ανησυχούν ότι αν περιμένουν θα χάσουν τη δουλειά τους.
Όλη αυτή η κατάσταση αντικατοπτρίζεται στο παιδί, το παιδί μπορεί να εμφανίσει ανασφάλεια, κοιλιακά άλγη που δεν έχουν υπόστρωμα οργανικό και είναι ψυχοσωματικά, ενώ στην εφηβεία εμφανίζονται πονοκέφαλοι και άλλες μορφές σωματοποίησης του άγχους.
Ένα θέμα που δυστυχώς έχει γίνει επίκαιρο, επειδή μας έφερε επιδημίες όπως αυτή της ιλαράς, είναι το αντιεμβολιαστικό κίνημα.
Στη Γερμανία και στην Ελβετία όπου εκπαιδεύτηκα, αυτά τα κινήματα υπήρχαν ήδη από τη δεκαετία του ’90. Και ιδιαίτερα έντονη αντιεμβολιαστική τάση υπήρχε και στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος μας ως παιδιάτρων να ευαισθητοποιούμε και να ενημερώνουμε τους γονείς, να τους καθησυχάζουμε. Το να προσκαλούμε κάτι πραγματικά επικίνδυνο (όπως έγινε με την επανεμφάνιση της ιλαράς), φοβούμενοι κάτι μη χειροπιαστό, είναι εγκληματικό.
Μιλάμε για νοσήματα που είχαν εξαφανιστεί στο βαθμό που γιατροί παθολόγοι δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τα εξανθηματικά νοσήματα. Νοσήματα που είχαν εξαφανιστεί, αναδύονται εκ νέου λόγω του αντιεμβολιαστικού κινήματος.
Δυστυχώς σήμερα, κάθε γονιός, ανεξάρτητα από το γνωστικό και γνωσιακό του υπόστρωμα, διαβάζει μέσω Διαδικτύου πληροφορίες που δεν είναι έγκυρες και έρχεται με έναν επιθετικό τρόπο στο γιατρό, έχοντας κάνει σχεδόν διάγνωση! Κι εγώ μπορώ να διαβάσω πώς χτίζεται ένα σπίτι, δεν μπορώ όμως να πάω να το χτίσω.
Είναι πολύ σημαντικό ο γιατρός να χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης με το γονιό. Δεν μπορούμε να του πούμε «μη διαβάσεις», γιατί θα το κάνει. Ο ρόλος μας όμως είναι να εκπαιδεύσουμε το γονιό ώστε να μπορεί να φιλτράρει ποια πληροφορία είναι έγκυρη και ποια όχι.
Σε κάποιες χώρες επιβάλλονται πλέον πρόστιμα στους γονείς που δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Θεωρείτε πως θα έπρεπε να γίνει κάτι αντίστοιχο κι εδώ;
Αναζητούμε λύση και πιστεύουμε ότι ο γονιός θα πρέπει ενυπόγραφα (όπως γίνεται και με το θηλασμό) να δηλώνει ότι, αν και έχει ενημερωθεί για τα οφέλη του εμβολιασμού, αρνείται την κάλυψη του παιδιού.
Έχετε γράψει ένα βιβλίο για τη ζωή με τον νεανικό διαβήτη. Ποιο είναι το σημαντικότερο μήνυμα που περνάτε με αυτό το βιβλίο; Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα είναι αφιερωμένη στην οικογένεια, θα ήθελα λοιπόν να ρωτήσω πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της οικογένειας στη διαχείριση της νόσου;
Η οικογένεια θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι το παιδάκι που έχει διαβήτη ανήκει στην οικογένεια. Όλοι το ίδιο φαγητό θα φάνε, όλοι τις ίδιες δραστηριότητες θα κάνουν. Όσο πιο θετικά είναι τα μηνύματα τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να δούμε τα παιδιά με διαβήτη να ανθίζουν. Έχουμε επιστήμονες με διαβήτη, που ο διαβήτης όχι μόνο δεν υπήρξε εμπόδιο, αλλά βοήθησε στην ανέλιξή τους. Το παιδί με διαβήτη και θα αθληθεί και θα σπουδάσει, θα πάει και στο πάρτι και στην πενθήμερη. Ο διαβήτης απαιτεί απλώς μια πειθαρχημένη σκέψη και πράξη. Και, ευτυχώς, με τις νέες δυνατότητες (αντλίες, στιλό ινσουλίνης) μπορούμε να τα πραγματοποιήσουμε.
Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα της εφηβικής ηλικίας;
Επειδή συζητήσαμε για τον διαβήτη, θα πρέπει να πούμε ότι η εφηβεία είναι η πιο εκρηκτική φάση, όπου δυστυχώς ο διαβήτης δεν ρυθμίζεται. Στην εφηβεία έχουμε 2,5 φορές πιο συχνά διατροφικές διαταραχές στις έφηβες που πάσχουν από διαβήτη γιατί πολύ συχνά συνυπάρχουν θέματα κατάθλιψης, θέματα «γιατί εγώ;».
Πρέπει στην εφηβεία τα παιδιά μας να τα αγκαλιάσουμε. Σιγά σιγά η μητέρα που κατακλύζει το ιατρείο πρέπει να απομακρυνθεί και να πάρει το χώρο του το παιδί/ έφηβος.
Γενικά, τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολύ το σκέλος της εφηβικής υγείας και τα τμήματα εφηβικής ιατρικής, και είναι πολύ σημαντικά γιατί ο παιδίατρος, ο οποίος πρέπει να συνεχίσει να παρακολουθεί το παιδί, έχει χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί του. Είναι σημαντικό ο παιδίατρος να μπορεί να συμβουλεύσει τον έφηβο, ακόμη και για θέματα ψυχικής, σεξουαλικής υγείας ή άλλα θέματα που τον απασχολούν.
Θα μπορούσατε να δώσετε μερικές συμβουλές στους σύγχρονους γονείς;
- Να εμπιστεύονται το ένστικτό τους.
- Να δίνουν τα ίδια μηνύματα στα παιδιά. Είναι καταστροφικό να υπάρχει αντιπαλότητα μεταξύ των γονέων και τα παιδιά να εισπράττουν εντελώς διαφορετικά μηνύματα.
- Να βάζουν όρια στο παιδί. Δεν αγαπάμε περισσότερο το παιδί όταν το αφήνουμε χωρίς όρια. Το παιδί χρειάζεται όρια. Η ρήση που λέει «όσο είναι μικρό δώσ’ του ρίζες να ξέρει πού να στηριχθεί και όταν μεγαλώσει δώσ’ του φτερά για να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα», αντικατοπτρίζει ακριβώς το ρόλο του γονιού.
- Να γυρίσουν στη μεσογειακή διατροφή. Είναι ντροπή στη χώρα μας που γέννησε τη μεσογειακή, την κρητική, διατροφή να έχουμε τα περισσότερα παχύσαρκα παιδιά. Είναι κρίμα να δίνουμε τα φώτα μας σε όλον τον κόσμο, για τα λαχανικά, για τα όσπρια, για τη σημασία της ελιάς, της ντομάτας, και εμείς να μην έχουμε στο τραπέζι μας σαλάτα και φρούτα.
- Να διαβάζουν τα παιδιά λογοτεχνία και να μην περνούν τις ώρες τους μπροστά στις οθόνες. Το λεξιλόγιο των παιδιών έχει πλέον περιοριστεί – τα παιδιά γράφουν με greeklish και ιδιωματισμούς. Αυτό που θα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η χρήση της γλώσσας αντικατοπτρίζει και την πολυπλοκότητα της σκέψης. Είναι κρίμα να περιορίζεται αυτός ο πλούτος. Πρέπει να ξαναγυρίσουμε στην αρχαιοελληνική, στη χριστιανική, γενικά στη δική μας παράδοση. Όχι οπισθοδρομικά, αλλά χρησιμοποιώντας τα δημιουργικά για να χτίσουμε γερές βάσεις.
- Να αφήνουν στα παιδιά χρόνο για παιχνίδι. Το παιχνίδι είναι ουσιαστικό κομμάτι της ανάπτυξης του παιδιού, όχι μόνο το παιχνίδι έξω, αλλά και το επιτραπέζιο παιχνίδι με τα μέλη της οικογένειας. Η οικογένεια πρέπει να επικοινωνεί.
- Να εμβολιάζουν τα παιδιά τους.
Συνέντευξη στη Νεκταρία Καρακώστα