Σοφία Ανδρεοπούλου, MSc, Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος
Όταν ήμουν στο δημοτικό (εκείνα τα χρόνια τα παλιά…) συνηθίζαμε να έχουμε λευκώματα τα οποία δίναμε στις φίλες μας (τα αγόρια απείχαν επιδεικτικά από τη διαδικασία αυτή) και μας έγραφαν κάτι, κάποιο μήνυμα, κάποια ευχή, κάποιο ποιηματάκι. Θυμάμαι ακόμα ένα ποιηματάκι που μου είχε γράψει μια φίλη μου όταν πηγαίναμε έκτη δημοτικού:
Το παν περνά και χάνεται
στου χρόνου την πορεία,
πλην ένα μόνο δεν περνά
ποτέ δεν σβήνει, δεν γερνά,
η ειλικρινής φιλία.
Δεν είναι πολύ όμορφοι μέσα στην αφέλειά τους οι στίχοι αυτοί; Δεν είναι πολύ ανακουφιστική η ιδέα ότι υπάρχει κάτι που δεν περνά και δεν γερνά αλλά διατηρείται πάντα και μας στηρίζει σε όλη μας τη ζωή; Η ιδέα αυτή πάντα με συγκινούσε γιατί για μένα η φιλία ανέκαθεν ήταν μια σταθερά που με έκανε να νιώθω ότι δεν είμαι μόνη σε αυτή τη ζωή, ότι έχω ανθρώπους που νοιάζονται για μένα και εγώ νοιάζομαι για εκείνους, ότι αξίζω σαν άνθρωπος.
Ωστόσο, καθώς μεγάλωνα υπήρχε και μια άλλη αντίληψη για τη φιλία που με επηρέαζε. Θυμάμαι τη σύγχυση που ένιωθα όταν η γιαγιά μου έλεγε: «μην εμπιστεύεσαι τους φίλους σου. Φίλος ίσον φίδι». Αυτή ήταν μια άλλη στάση απέναντι στη φιλία που ενώ δεν μου ταίριαζε, καταλάβαινα ότι είχε κάποια λογική καθώς έβλεπα ότι πράγματι υπήρχαν άνθρωποι που κάποια στιγμή πλήγωναν, έβλαπταν, πρόδιδαν τους φίλους τους.
Τελικά, νομίζω πως πάντα είχα μια αμφιθυμική στάση απέναντι στη φιλία. Ένα κομμάτι μου πίστευε και καλλιεργούσε τη φιλία, και ένα άλλο κομμάτι μου την φοβόταν. Παλιότερα είχα την εντύπωση ότι η αμφιθυμία μου αυτή ήταν προσωπικό δικό μου χαρακτηριστικό, μια δική μου αδυναμία και σύγχυση. Όμως τα τελευταία χρόνια, βλέπω όλο και περισσότερους ανθρώπους να έχουν μια τέτοια στάση και καταλαβαίνω ότι ίσως είναι μια γενικότερη σύγχυση και δυσκολία..
Έχω την αίσθηση μάλιστα ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συμβάλλει πολύ στην σύγχυση αυτή. Γιατί βέβαια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να δείχνει κανείς ότι έχει φίλους. Η φιλία δεν είναι πια προαιρετική επιλογή αλλά μια υποχρέωση. Αν θέλεις να δίνεις μια καλή εικόνα για τον εαυτό σου στο περιβάλλον σου, αν θέλεις να δίνεις την εντύπωση ότι είσαι επιτυχημένος και ευτυχισμένος, πρέπει να δείχνεις ότι έχεις φίλους, να ανεβάζεις φωτογραφίες με πράγματα που κάνεις με τους φίλους σου, να δείχνεις δικτυωμένος με κάθε τρόπο.
Το πρέπει αυτό είναι τόσο ισχυρό ώστε όσοι δεν έχουν πολλούς φίλους καταλήγουν να νιώθουν πολύ άσχημα για τον εαυτό τους. Πολλοί άνθρωποι που ίσως είναι πιο μοναχικοί, πιο εσωστρεφείς, η απλώς δεν έτυχε να βρεθούν σε περιβάλλον με ανθρώπους που τους ταιριάζουν για να γίνουν φίλοι, καταλήγουν να σχηματίζουν μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, να κατηγορούν τον εαυτό τους, ακόμα και να ντρέπονται που δεν έχουν φίλους. Λες και το να μην έχεις φίλους είναι ένα προσωπικό μειονέκτημα, μια αποτυχία, κάτι κακό που έχεις κάνει.
Και ενώ η νοοτροπία της εποχής μας επιβάλλει να έχουμε ή να δείχνουμε ότι έχουμε φίλους, από την άλλη μεριά, η διατήρηση μιας αληθινής φιλίας γίνεται όλο και πιο δύσκολη, κυρίως για τρεις λόγους.
Πρώτον, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν αρκετό χρόνο για να καλλιεργήσουν και να διατηρήσουν φιλίες. Οι δουλειές, οι οικογενειακές υποχρεώσεις, η διατήρηση της εικόνας που πρέπει να έχουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικτυακή δραστηριότητα, τα συχνά ταξίδια, η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση – όλα αυτά καθιστούν πολύ δύσκολη τη διατήρηση μιας στενής, ουσιαστικής φιλίας. Γιατί η αλήθεια είναι ότι η φιλία απαιτεί χρόνο για να είμαστε με τους φίλους μας. Και εμείς σήμερα δεν τον διαθέτουμε.
Ένας δεύτερος λόγος που οι ουσιαστικές φιλίες γίνονται όλο και πιο σπάνιες είναι η νοοτροπία που καλλιεργείται σταδιακά μέσα από το διαδίκτυο όπου όλα γίνονται πολύ γρήγορα και μόλις κάτι δεν μας αρέσει το εγκαταλείπουμε. Στον ψηφιακό κόσμο παρουσιάζουμε τον εαυτό μας όπως θέλουμε, «επικοινωνούμε με τον άλλο όπως θέλουμε, και τον εγκαταλείπουμε μόλις δυσκολευτούμε με το πάτημα ενός πλήκτρου.
Αντίστοιχα τελικά έχουμε μάθει να κάνουμε και στον πραγματικό κόσμο. Έχουμε την προσδοκία ότι θα περνάμε πάντα υπέροχα με τους φίλους μας, ότι θα συμφωνούμε και θα καταλαβαινόμαστε απόλυτα. Και μόλις αρχίσουμε να βαριόμαστε, μόλις διαφωνήσουμε, μόλις ενοχληθούμε με κάτι, απλώς αποτραβιόμαστε και «κόβουμε» αυτή τη φιλία γιατί απλώς «δεν περνάω πια καλά», «δεν συμφωνούμε», «δεν μου κάνει».
Ο τρίτος λόγος για τον οποίο οι ουσιαστικές φιλίες είναι δύσκολες στην εποχή μας είναι ότι τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζουν μόνιμα αρνητικές εικόνες για τους ανθρώπους και επομένως ενισχύουν τους βαθύτερους φόβους μας για τη φιλία. Είναι φυσιολογικό να φοβάμαι βαθιά μέσα μου ότι αν εμπιστευθώ και αγαπήσω κάποιον άνθρωπο μπορεί κάτι να πάει στραβά και να πληγωθώ. Αλλά ο φόβος μου αυτός ασφαλώς γίνεται όλο και πιο έντονος όταν βλέπω διαρκώς πληροφορίες και εικόνες που μου τον ενισχύουν.
Πώς να εμπιστευθώ οποιονδήποτε όταν στα μέσα βλέπω διαρκώς ανθρώπους που φέρονται άσχημα στους φίλους ή τους συνεργάτες τους; Πώς να ανοιχτώ και να αφεθώ όταν βλέπω διαρκώς ανθρώπους να προδίδουν την εμπιστοσύνη των οικείων τους και να ξεπουλάνε τις πιο προσωπικές τους στιγμές, τα πιο μύχια μυστικά τους; Πώς να εκτιμήσω οποιονδήποτε όταν η άθλια χυδαιότητα με την οποία εκφράζονται πολλοί στο διαδίκτυο διαρκώς μου υπενθυμίζει την πιο άσχημη πλευρά της ανθρώπινης φύσης;
Είναι η αλήθεια ότι η εποχή μας δυσκολεύει με κάθε τρόπο την φιλία. Ωστόσο, η φιλία είναι πραγματικά μια βαθιά ανάγκη του ανθρώπου. Η φιλία μας κάνει να νιώθουμε ότι κάπου ανήκουμε, μας βοηθάει να εξελισσόμαστε, μας ωριμάζει. Η φιλία διπλασιάζει τη χαρά μας, μειώνει τη θλίψη μας, γεμίζει τη μοναξιά μας. Η φιλία είναι αναγκαία για να ζήσουμε μια ισορροπημένη και ολοκληρωμένη ζωή.
Δεν πρέπει να αφήσουμε τους βαθύτερους φόβους μας και την τελείως στρεβλή κατάσταση του διαδικτύου να καταστρέψουν κάτι τόσο πολύτιμο. Για μένα είναι πια μια πράξη αντίστασης το να έχω φίλους. Ασφαλώς, η φιλία έχει κινδύνους και ρίσκα – αλλά αξίζει τον κόπο. Και μας αξίζει να την προσφέρουμε στον εαυτό μας.