Η ελληνική παιδοκαρδιοχειρουργική στην αιχμή των εξελίξεων

Ο Δρ Γιώργος Σαρρής δεν χρειάζεται συστάσεις, καθώς είναι ταυτισμένος με την ανάπτυξη της Παιδοκαρδιοχειρουργικής στη χώρα μας. Έχει πραγματοποιήσει χιλιάδες επεμβάσεις σε νεογνά, βρέφη, παιδιά αλλά και σε ενήλικες με συγγενείς καρδιοπάθειες. Σήμερα είναι καρδιοχειρουργός – παιδοκαρδιοχειρουργός στη Β’ Παιδοκαρδιοχειρουργική Κλινική του “ΜΗΤΕΡΑ” και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Παιδοκαρδιοχειρουργικής Εταιρείας (European Congenital Heart Surgeons Association, ECHSA.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο περιοδικό ΔΥΟ ο Δρ Σαρρής αναφέρεται εκτενώς στις αλλαγές που έχει φέρει η τεχνολογία -τόσο η Τεχνητή Νοημοσύνη όσο και οι 3D εκτυπώσεις- στο πεδίο της Παιδοκαρδιοχειρουργικής, τονίζει την ανάγκη αξιολόγησης των παιδοκαρδιοχειρουργικών κέντρων και αναφέρεται στη μεγάλη “πληγή” της χώρας μας, που είναι η έλλειψη ενός προγράμματος παιδιατρικών μεταμοσχεύσεων καρδιάς – πνευμόνων.

Τι είναι το 3D printing και ποιες είναι οι εφαρμογές του στην Παιδοκαρδιοχειρουργική;

Στις συγγενείς καρδιοπάθειες ο παιδοκαρδιοχειρουργός έχει να κάνει με περιστατικά δύσκολα και δυσνόητα. Οι συγγενείς καρδιοπάθειες είναι εκ γενετής κατασκευαστικές ανωμαλίες και δεν μοιάζουν με τις περισσότερες παθήσεις των ενηλίκων όπου το υπόβαθρο είναι σωστό και κάτι χαλάει στη συνέχεια. Στα παιδιά μιλάμε για μια εκ γενετής ανωμαλία που προέκυψε ως σφάλμα στη διαδικασία της εξέλιξης του εμβρύου. Μια διαδικασία με άπειρα στάδια κατά τα οποία από ένα μικρό σωληνάκι καταλήγουμε σε μια λειτουργική καρδιά ικανή να υποστηρίξει την κυκλοφορία, όπου τα σφάλματα και οι συνδυασμοί σφαλμάτων είναι άπειρα.
Μέχρι σήμερα, πριν από κάθε χειρουργείο παίρναμε διάφορες απεικονίσεις. Με βάση αυτές, τη γνώση και την εμπειρία του, ο χειρουργός προσπαθούσε να ανασυνθέσει στο μυαλό του την εικόνα που θα συναντούσε στο χειρουργείο. Σήμερα, φτιάχνουμε τρισδιάστατες δομές σε ένα εκμαγείο με βάση τα ψηφιακά δεδομένα της αξονικής, της μαγνητικής τομογραφία ή των υπερήχων. Με ειδικά λογισμικά ανασυνθέτουμε την εικόνα, μπορούμε να την επεξεργαστούμε και στη συνέχεια με χρήση εξειδικευμένων τρισδιάστατων εκτυπωτών (που έχουν ακρίβεια 16 χιλιοστών του χιλιοστού) να φτιάξουμε ένα πιστό αντίγραφο της καρδιάς. Χρησιμοποιώντας, μάλιστα, τα κατάλληλα υλικά, μπορούμε να προσομοιώσουμε και την υφή του ιστού.
Έτσι, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα το ανατομικό πρόβλημα, μπορούμε να περιεργαστούμε το εκμαγείο, να το κόψουμε και να το μελετήσουμε και το χειρουργικό team να πάει στην επέμβαση πολύ καλύτερα προετοιμασμένο για το τι ακριβώς θα συναντήσει, ώστε να μην υπάρχουν δυσάρεστες εκπλήξεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε βεβιασμένες, μη ιδεώδεις χειρουργικές ενέργειες. Μάλιστα, χρησιμοποιώντας το πιστό αντίγραφο της καρδιάς, υπάρχει η δυνατότητα να προσομοιώσουμε την επέμβαση, ώστε αυτή τελικά να γίνει με μεγαλύτερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα, με σιγουριά για την ιατρική ομάδα και τεράστιο όφελος για τον ασθενή: οι επιπλοκές μειώνονται και ο ασθενής έχει την ωφέλεια της πραγματικά Εξατομικευμένης Ιατρικής. Μέχρι και σήμερα, οι χειρουργοί εκπαιδεύονται στις επεμβάσεις μέσω της διαδικασίας του apprenticeship. Εργάζονται, δηλαδή, δίπλα σε κάποιον έμπειρο χειρουργό μέχρι να αποκτήσουν την απαραίτητη γνώση και εμπειρία. Η δυσκολία με τις παιδοκαρδιοχειρουργικές επεμβάσεις είναι ότι είναι εξαιρετικά σπάνιες και σχεδόν κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Ως αποτέλεσμα, ο εκπαιδευόμενος θα χρειαστεί πολλά χρόνια για να αποκτηθεί αρκετή εμπειρία σε πολλά είδη σπάνιων επεμβάσεων. Μπορεί όμως να εξασκηθεί όσες φορές χρειάζεται πάνω σε ένα τρισδιάστατα εκτυπωμένο εκμαγείο μιας καρδιάς με σπάνια πάθηση, χωρίς κανέναν απολύτως κίνδυνο για τον ασθενή! Για αυτό και αυτή η τεχνολογία έχει και τεράστια εκπαιδευτική αξία. Φέρνει πραγματική επανάσταση στην ιατρική εκπαίδευση, επιτρέποντας τη μελέτη περιπτώσεων και των πιο σπάνιων παθήσεων, που αποθηκεύονται σε μια on-line βιβλιοθήκη, προσβάσιμη από όλους. Υπάρχουν και πραγματικές (φυσικές) ανατομικές βιβλιοθήκες σε κάποια λίγα πανεπιστήμια στο εξωτερικό, αλλά η διαδικασία πρόσβασης σ’ αυτές είναι πολύ πιο δύσκολη: απαιτείται άδεια, μετακίνηση στο εξωτερικό κ.ο.κ. Επιπλέον, τα εκθέματα είναι «ΝΟ TOUCH» (δεν επιτρέπεται να τα αγγίξει ο επισκέπτης). Αντιθέτως, τα 3D εκμαγεία μπορείς να τα τυπώσεις όσες φορές θέλεις, να τα κόψεις όπως χρειάζεται και να τα μελετήσεις όσο θέλεις. Είναι ένας καινούργιος κόσμος!
Άρα, η χρησιμότητα των 3D εκτυπώσεων είναι τριπλή: ωφέλεια για τον συγκεκριμένο ασθενή, χειρουργική προσομοίωση και εκπαίδευση.Μέσω της 3D Life (http://www.3dlife.gr/) η Ελλάδα πρωτοστατεί στη διάδοση αυτής της τεχνολογίας και στο εξωτερικό, έχοντας ήδη αναπτύξει μια από τις μεγαλύτερες ανατομικές βιβλιοθήκες τρισδιάστατων μοντέλων καρδιάς στον κόσμο.
Επόμενο βήμα για τη χώρα μας είναι αυτή η τεχνολογία να υιοθετηθεί επισήμως από τον ΕΟΠΥΥ, ώστε να είναι προσιτή σε κάθε ασφαλισμένο. Αυτή η τεχνολογία άλλωστε δεν περιορίζεται στις συγγενείς καρδιοπάθειες, αλλά η εφαρμογή της έχει επεκταθεί και στις δομικές καρδιοπάθειες των ενηλίκων, ενώ παράλληλα έχει εφαρμογές και στην Ογκολογία, βοηθώντας στην ακριβέστερη αφαίρεση ή ακτινοβόληση όγκων, καθώς και στην Ορθοπεδική, επιτρέποντας τον σχεδιασμό ορθοπεδικών προσθετικών, ούτως ώστε να είναι εξατομικευμένα και εφαρμοσμένα απευθείας στον ασθενή. Πρόσφατα η τεχνολογία εφαρμόζεται από τη 3D Life για την εκτύπωση εξατομικευμένων ορθοπαιδικών ναρθήκων που επιτρέπουν στα παιδιά (και ενήλικες) με κατάγματα να επιστρέψουν ταχύτερα σε αθλητικές δραστηριότητες.

Πώς βοηθά την αποστολή σας η Τεχνητή Νοημοσύνη;

Ξεκινώντας από τεκμηριωμένα ιατρικά δεδομένα που αφορούν τη διάγνωση, την κλινική κατάσταση των ασθενών, τις χειρουργικές και άλλες θεραπείες και τα αποτελέσματα, με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence – AI) και της Μηχανικής Μάθησης (Machine Learning – ML) μπορούμε να δημιουργήσουμε αλγορίθμους ώστε η επεξεργασία των δεδομένων να γίνεται με απόλυτη αντικειμενικότητα και ακρίβεια, να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα των χειρουργικών πράξεων και άλλων θεραπειών και να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα ώστε οι επεμβάσεις μας να καταστούν ακριβέστερες. Με άλλα λόγια, η τεχνητή νοημοσύνη έρχεται να μας βοηθήσει να μετρήσουμε την ποιότητα για να δούμε αν πετυχαίνουμε τους στόχους μας. Στην Ελλάδα γίνεται πολύ μεγάλος λόγος -και πολύ σωστά- για το κόστος των ιατρικών πράξεων, καθώς δεν πρέπει να γίνεται σπατάλη. Ωστόσο, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει και η ποιότητα των υπηρεσιών, για τη διασφάλιση της οποίας στην ουσία υπάρχει ελάχιστη μέριμνα, σε αντίθεση με ό,τι είναι από ετών καθιερωμένο στις προηγμένες χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ.

Με την τεχνητή νοημοσύνη φτιάχνουμε αλγορίθμους που αναλύουν τα δεδομένα και βοηθούν:
Α. Στο να υπολογίσουμε ποιος είναι ο κίνδυνος της επέμβασης που πρόκειται να γίνει και ποιος ο κίνδυνος επιπλοκών για συγκεκριμένους ασθενείς με συγκεκριμένες παθήσεις, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις ιδιαιτερότητές τους. Αυτό βοηθά τον γιατρό να πάρει τη σωστή απόφαση για τον κάθε ασθενή.
Β. Στην αξιολόγηση των παιδοκαρδιοχειρουργικών κέντρων. Ο αλγόριθμος εξετάζει μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα ανά κατηγορία επέμβασης και παθήσεως τους ασθενείς που έχουν χειρουργηθεί και υπολογίζει ποια θα έπρεπε να είναι τα αποτελέσματα.Η διαδικασία γίνεται μαθηματικά και αντικειμενικά και το σύστημα σου λέει πού βρίσκεται το κάθε κέντρο στην κλίμακα ποιότητας και πού θα πρέπει να είναι. Είναι σημαντικό να υιοθετηθεί ένα υποχρεωτικό σύστημα αξιολόγησης των παιδοκαρδιοχειρουργικών αποτελεσμάτων, και επιπροσθέτως τα αποτελέσματα επιβάλλεται να είναι διαφανώς δημόσια. Η αρμόδια επιτροπή του ΚΕΣΥ, της οποίας έχω την τιμή να είμαι Πρόεδρος, αλλά και το Υπουργείο Υγείας έχουν ζητήσει αυτά τα στοιχεία από τα Παιδοκαρδιοχειρουργικά Κέντρα και είμαστε έτοιμοι, εφόσον τα στοιχεία μας δοθούν, να τα αξιολογήσουμε επιστημονικά και να εισηγηθούμε σχετικά. Ας σημειωθεί ότι παγκοσμίως έχουν αναπτυχθεί δύο μεγάλες βάσεις παιδοκαρδιοχειρουργικών δεδομένων σε Ευρώπη και Αμερική. Η ευρωπαϊκή Βάση Δεδομένων (European Congenital Heart Surgery Database)έχει στοιχεία από 300.000 καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις. Έτσι, έχουμε στα χέρια μας τη σοφία 300.000 επεμβάσεων, καθώς και τα πανίσχυρα εργαλεία της Τεχνητής Νοημοσύνης που διατίθενται δωρεάν στην Ελλάδα για να πραγματοποιήσουμε την αντικειμενική αξιολόγηση των παιδοκαρδιοχειρουργικών αποτελεσμάτων κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό φυσικά θα σημάνει τεράστιο όφελος για τα καρδιοπαθή παιδιά και τις οικογένειές τους, αλλά και θα αποτελέσει παράδειγμα για πολλές δραστηριότητες στην πατρίδα μας, στις οποίες η έλλειψη αξιολόγησης αποτελεί δυσθεράπευτη πληγή.

Τι έχει αλλάξει -από τότε που ήλθατε στην Ελλάδα- στην Παιδοκαρδιοχειρουργική στη χώρα μας;

Η ελληνική Παιδοκαρδιοχειρουργική βρίσκεται σε πολύ καλό επίπεδο. Παλιά, η πλειονότητα των μικρών παιδιών που χρειάζονταν επεμβάσεις καρδιάς έφευγαν στο εξωτερικό. Σήμερα, όχι μόνο πρέπει να είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που ίσως χρειάζονται να πάνε στο εξωτερικό, αλλά η ελληνική Παιδοκαρδιοχειρουργική βρίσκεται στην αιχμή των επιστημονικών εξελίξεων, όπως για παράδειγμα στην ανάπτυξη της τρισδιάστατης εκτύπωσης της καρδιάς και στις εφαρμογές της τεχνητής Νοημοσύνης στις οποίες αναφέρθηκα. Οι γονείς των παιδιών με καρδιολογικά προβλήματα στη χώρα μας θα πρέπει να αισθάνονται ασφάλεια.

Από την άλλη πλευρά, δεν εφησυχάζουμε. Θέλουμε πάντα να κάνουμε το καλύτερο ως επιστήμονες και απαιτούμε και η Πολιτεία να θέλει να γίνεται το καλύτερο και να πράξει ό,τι ρυθμιστικά της αναλογεί, ώστε να υλοποιηθούν στην Ελλάδα αυτά που έπρεπε ήδη από ετών να έχουν γίνει: Αξιολόγηση των παιδοκαρδιοχειρουργικών κέντρων τόσο στον Δημόσιο όσο και στον Ιδιωτικό τομέα, διαφανής δημοσίευση των παιδοκαρδιοχειρουργικών αποτελεσμάτων, αλλά και πλήρης κάλυψη των εξόδων θεραπείας από τα δημόσια ασφαλιστικά Ταμεία. Παρεμπιπτόντως, αυτά αποτελούν και πάγιο διαχρονικά αίτημα των φιλανθρωπικών Συλλόγων Καρδιοπαθών Παιδιών στην Ελλάδα, όπως της ΚΑΡΔΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ στην Αθήνα και τις ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΚΑΡΔΙΕΣ στη Θεσσαλονίκη, συλλόγων με ανεκτίμητη προσφορά στα καρδιοπαθή Παιδιά που γνωρίζουν και επισημαίνουν στην Πολιτεία τις ανάγκες και ελλείψεις στην αντιμετώπιση των καρδιοπαθών παιδιών στη χώρα μας. Μία τεράστια έλλειψη είναι ότι δεν υπάρχει ακόμη στην Ελλάδα πρόγραμμα παιδιατρικών μεταμοσχεύσεων καρδιάς – πνευμόνων και αυτό είναι ντροπιαστικό. Όταν ήλθα στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ πριν από 25 χρόνια, ήμασταν πολύ σύντομα έτοιμοι να ξεκινήσουμε ένα τέτοιο πρόγραμμα στο Ωνάσειο. Το μόνο που χρειαζόμασταν ήταν η αδειοδοτική έγκριση του Υπουργείου. Στα δέκα χρόνια που ήμουν στο Ωνάσειο αυτό δεν προχώρησε. Έκτοτε πέρασαν άλλα 15 χρόνια και ακόμη δεν έχει γίνει κάτι. Μπορεί ο αριθμός των παιδιών που χρειάζονται μεταμόσχευση στη χώρα μας να μην είναι μεγάλος, όμως και ένα παιδί που χρειάζεται μεταμόσχευση να χαθεί, αυτό είναι πολύ. Προς το παρόν η μόνη διέξοδος για τα παιδιά αυτά παραμένει η μετάβαση του παιδιού και της οικογένειας και η πολύμηνη παραμονή τους σε κάποιο μεταμοσχευτικό κέντρο του εξωτερικού που θα το δεχτεί. Φυσικά, ούτε και αυτή η λύση μπορεί να εφαρμοστεί για πολλά παιδία σε βαρεία κλινική κατάσταση, λ.χ. σε μηχανική υποστήριξη της κυκλοφορίας (ECMO).