Hλιακή ακτινοβολία και μελάνωμα

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΣΣΟΣ,

Γεν. Χειρουργός – Χειρουργός ΟγκολόγοςΚαθ. Χειρουργικής Παν/μιου Χαϊδελβέργης,

Καθ. Χειρουργικής Ογκολογίας Ευρωπαϊκού Παν/μιου ΚύπρουΔ/ντης Κλινικής Χειρουργικής Ογκολογίας και Κέντρου Σαρκώματος-Μελανώματος-Σπανίων Όγκων,

Ιατρικό Κέντρο Αθηνών n.vassos@iatriko.gr

Η ηλιακή ακτινοβολία αποτελεί σημαντικό φυσικό παράγοντα για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς συμβάλλει στη σύνθεση της βιταμίνης D και στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού. Ωστόσο, η παρατεταμένη και χωρίς προστασία έκθεση στον ήλιο ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία του δέρματος, με πιο επικίνδυνη συνέπεια την εμφάνιση καρκίνου του δέρματος, και ιδιαίτερα του μελανώματος.
Στο άρθρο αυτό παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του μελανώματος, η συσχέτισή του με την ηλιακή ακτινοβολία και οι τρόποι με τους οποίους η αντιηλιακή προστασία μπορεί να μειώσει σημαντικά τον σχετικό κίνδυνο.

Τι είναι το μελάνωμα;
Το μελάνωμα είναι ένας τύπος καρκίνου του δέρματος που ξεκινά από τα μελανοκύτταρα, τα κύτταρα που παράγουν τη μελανίνη – τη χρωστική που δίνει χρώμα στο δέρμα, τα μαλλιά και τα μάτια μας. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, ενώ παρατηρείται πιο συχνά σε περιοχές που εκτίθενται στον ήλιο, όπως στην πλάτη και το πρόσωπο στους άνδρες, ή στα άκρα στις γυναίκες.

Το μελάνωμα είναι λιγότερο συχνό από άλλους τύπους καρκίνου του δέρματος, είναι όμως πολύ πιο επικίνδυνο. Αν δεν διαγνωστεί εγκαίρως, μπορεί να εισχωρήσει σε βαθύτερους ιστούς και να εξαπλωθεί σε άλλα όργανα, όπως οι λεμφαδένες, οι πνεύμονες ή ο εγκέφαλος.

Ο ρυθμός εμφάνισης μελανώματος αυξάνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, ειδικά σε περιοχές με υψηλή ηλιοφάνεια, όπως οι χώρες της Μεσογείου. Η Ελλάδα, λόγω κλίματος, αποτελεί χώρα με υψηλό επιδημιολογικό φορτίο, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, γι’ αυτό η ανάγκη για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση είναι επιτακτική.

Ποια είναι τα πιο ευάλωτα άτομα;
Αν και το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί σε όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισής του:
✤ Ανοιχτόχρωμος τύπος δέρματος, φακίδες, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, μπλε ή πράσινα μάτια
✤ Πολλοί σπίλοι (ελιές) στο δέρμα ή σπίλοι με άτυπα χαρακτηριστικά (δυσπλαστικοί)
✤ Ιστορικό έντονης έκθεσης στον ήλιο ή εγκαυμάτων από τον ήλιο, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία
✤ Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
✤ Ανοσοκαταστολή ή χρήση φαρμάκων που εξασθενούν το ανοσοποιητικό
✤ Συστηματική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (φυσική ή τεχνητή)

Υπεριώδης ακτινοβολία
Ο βασικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος είναι η υπεριώδης ακτινοβολία (UV), είτε από φυσικές πηγές (ήλιος), είτε από τεχνητές (σολάριουμ).
Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) του ήλιου διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες:
✤ UVA: Διεισδύει βαθιά στο δέρμα και προκαλεί γήρανση, ρυτίδες και αλλαγές στο DNA των κυττάρων.
✤ UVB: Είναι υπεύθυνη για τα εγκαύματα και παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόκληση καρκίνου του δέρματος.
Και οι δύο μορφές UV ακτινοβολίας συμβάλλουν στην εμφάνιση μελανώματος. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι η ακτινοβολία αυτή είναι παρούσα όλο τον χρόνο, ακόμα και τις συννεφιασμένες ημέρες, ενώ η επίδραση του ήλιου είναι αθροιστική.

Η αντιηλιακή προστασία στην πράξη

Η πρόληψη αποτελεί το σημαντικότερο όπλο μας απέναντι στο μελάνωμα. Και το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα είναι η αντιηλιακή προστασία, η οποία είναι απαραίτητη όλο τον χρόνο και βασίζεται σε τρεις βασικούς άξονες:

1. Αντιηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας (SPF)
✤ Χρησιμοποιήστε καθημερινά αντιηλιακό με SPF ≥30 για το πρόσωπο και το σώμα, που παρέχει ευρέος φάσματος προστασία (UVA + UVB).
✤ Εφαρμόστε το 30 λεπτά πριν από την έκθεση στον ήλιο και επαναλάβετε κάθε 2 ώρες, ή αμέσως μετά από κολύμπι ή εφίδρωση.
✤ Μην παραλείπετε δύσκολες περιοχές όπως αυτιά, αυχένας, ράχη χεριών και πέλματα σε παραλία.
✤ Χρησιμοποιήστε το και τον χειμώνα, ειδικά στο πρόσωπο.

2. Κατάλληλη ένδυση
✤ Ρούχα με πυκνή ύφανση ή με ειδική UV προστασία (που μειώνουν τη διαπερατότητα της ακτινοβολίας).
✤ Καπέλο με φαρδύ γείσο που καλύπτει πρόσωπο, αυτιά και αυχένα.
✤ Γυαλιά ηλίου με 100% απορροφητικότητα UV, που προστατεύουν όχι μόνο τα μάτια, αλλά και το δέρμα γύρω από αυτά.

3. Περιορισμός έκθεσης
✤ Αποφύγετε την έκθεση στον ήλιο μεταξύ 11πμ και 4μμ, ειδικά αν ανήκετε στις ευάλωτες ομάδες.
✤ Αποφύγετε το σολάριουμ – έχει πλέον καταχωρηθεί ως καρκινογόνο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
✤ Προστατέψτε ιδιαίτερα τα παιδιά, καθώς οι βλάβες από την παιδική ηλικία έχουν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο.
✤ Η σημασία της αυτοεξέτασης και της έγκαιρης διάγνωσης

Η τακτική αυτοεξέταση του δέρματος μπορεί να οδηγήσει στην έγκαιρη διάγνωση. Το πρώτο σημάδι του μελανώματος είναι συνήθως μια αλλαγή σε υπάρχουσα ελιά ή η εμφάνιση μιας νέας βλάβης στο δέρμα με περίεργα χαρακτηριστικά.

Χρησιμοποιήστε τη μέθοδο ABCDE:
A (Asymmetry) – Ασυμμετρία στο σχήμα.
B (Border) – Ακανόνιστα ή οδοντωτά όρια.
C (Color) – Ποικιλία χρωμάτων στο ίδιο σημείο
D (Diameter) – Διάμετρος πάνω από 6 χιλιοστά.
E (Evolution) – Εξέλιξη ή αλλαγή στο μέγεθος, σχήμα ή χρώμα.

Οποιαδήποτε υποψία αλλαγής πρέπει να αξιολογείται από δερματολόγο με δερματοσκόπηση. Ο δερματολογικός έλεγχος συνιστάται να γίνεται τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο για όσους έχουν παράγοντες κινδύνου, ενώ η ψηφιακή δερματοσκόπηση είναι ιδανική για την αναλυτική παρακολούθηση ύποπτων σπίλων.

Τι έχει αλλάξει στην έρευνα και θεραπεία
Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική πρόοδος στον τομέα του μελανώματος υπήρξε εντυπωσιακή. Η σύγχρονη προσέγγιση στη θεραπεία του μελανώματος είναι πολυπαραγοντική. Η χειρουργική αφαίρεση του μελανώματος αποτελεί τη βασική θεραπεία, η οποία συνδυάζεται και ενισχύεται με ανοσοθεραπεία, στοχευμένη θεραπεία ή και ακτινοθεραπεία. Αυτή λοιπόν η συνδυαστική και εξατομικευμένη θεραπεία, βασισμένη στα χαρακτηριστικά του όγκου και του ασθενούς, έχει αυξήσει σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών με μελάνωμα, ακόμη και στα προχωρημένα στάδια. Παρ’ όλα αυτά, η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση παραμένουν θεμελιώδους σημασίας.

Συμπερασματικά
Το μελάνωμα δεν είναι απλώς μια ελιά που «άλλαξε» και ούτε αφορά μόνο όσους «καίγονται εύκολα». Είναι ένας σοβαρός καρκίνος που συνδέεται άμεσα με τον τρόπο έκθεσης στον ήλιο και την υπεριώδη ακτινοβολία. Η σωστή αντιηλιακή προστασία, η αποφυγή υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο και η τακτική παρακολούθηση του δέρματος είναι τα πιο ισχυρά μας όπλα για να διατηρήσουμε το δέρμα μας υγιές και να μειώσουμε δραστικά τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος.