«Για καλή υγεία χρειάζεται μέτρο και κοινή λογική»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΣΤΕΦΑΝΟΣ Ν. ΚΑΛΗΣ & ΛΑΜΠΡΟΣ Σ. ΣΥΝΤΩΣΗΣ

Τι συμβαίνει όταν δύο σπουδαίοι Έλληνες καθηγητές ενώνουν τις δυνάμεις τους; Το αποτέλεσμα είναι μοναδικό. Αυτό συνέβη στο βιβλίο Textbook of Lifestyle Medicine που κυκλοφόρησε πρόσφατα και συνυπογράφουν ο Στέφανος Ν. Κάλης (Stefanos N. Kales) MD, MPH, FACP, FACOEM, Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και Καθηγητής και Διευθυντής στο Τμήμα Ιατρικής της Εργασίας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας TH Chan του Χάρβαρντ και ο Δρ Λάμπρος Συντώσης, Διακεκριμένος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Rutgers και Πρόεδρος του νεοσύστατου Ινστιτούτου Ιατρικής του Μεσογειακού Τρόπου Ζωής.

Ένα βιβλίο που δείχνει στους επαγγελματίες υγείας τον τρόπο για να προλαμβάνουν ή να θεραπεύουν προβλήματα υγείας μέσω του τρόπου ζωής. Γιατί, όπως επισημαίνουν μιλώντας στο περιοδικό ΔΥΟ οι δύο σπουδαίοι επιστήμονες, “ο τρόπος ζωής μας μάς αρρωσταίνει ή μας θεραπεύει, ανάλογα με τις επιλογές μας. Οτιδήποτε ξεφεύγει από το μέτρο είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω είναι κακό για την υγεία μας”.

Τι εννοούμε όταν λέμε Lifestyle Medicine;

H Lifestyle Μedicine ή Iατρική του Tρόπου Zωής ή του «Ευ Ζην» είναι αυτό ακριβώς που λέει: Χρησιμοποιεί τις συνήθειες που έχουμε καθημερινά, τον τρόπο ζωής μας, για να προλάβει και να θεραπεύσει ασθένειες που σχετίζονται με την καθημερινότητά μας, με τη διατροφή, με τη φυσική δραστηριότητα, το στρες, τον ύπνο, τις κοινωνικές σχέσεις και τις καταχρήσεις (κάπνισμα, αλκοόλ).
Είναι ένας κλάδος της Ιατρικής που προηγήθηκε της μοντέρνας δυτικής ιατρικής και μπορούμε να πούμε ότι οι ρίζες της εντοπίζονται στην αρχαία ελληνική ιατρική -ξεκινώντας από την ιπποκρατική μέθοδο που δεν ήταν τίποτε άλλο από επεμβάσεις στον τρόπο ζωής των ανθρώπων για να μπορέσουν να προλάβουν και να θεραπεύσουν ασθένειες.

Ο Ιπποκράτης έλεγε ότι όταν το σώμα χρησιμοποιείται σωστά, όταν γυμνάζεται μέσα από τις δουλειές που κάνει, τότε είναι ένα σώμα υγιές και ο άνθρωπος μεγαλώνει καλά. Όταν δεν το κάνει, τότε αρρωσταίνει και γερνά γρήγορα.
To συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε και σήμερα μετά από χιλιάδες έρευνες είναι αυτό που γνώριζε ο Ιπποκράτης 2.500 χρόνια πριν!

Ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες της Ιατρικής του τρόπου ζωής;

Είναι όλα αυτά που προσπαθούμε να αλλάξουμε: η διατροφή, η φυσική δραστηριότητα, το στρες, ο ύπνος, οι κοινωνικές σχέσεις και οι καταχρήσεις.

Πώς τους αλλάζουμε;

Ο τρόπος που προτείνουμε ως μέσο για την προώθηση της υγείας των ανθρώπων είναι ο μεσογειακός (παραδοσιακός Ελληνικός) τρόπος ζωής.
Όπως υπάρχει η μεσογειακή δίαιτα, υπάρχει και ο μεσογειακός τρόπος ζωής ο οποίος αποτελεί το gold standard.

Αποτελείται από:
✤ Τη μεσογειακή διατροφή που και φέτος αναδείχθηκε ως η πιο καλή, η πιο υγιεινή, η πιο νόστιμη και η πιο εύκολη διατροφή από πολλούς διεθνείς οργανισμούς. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι δεν αναφερόμαστε στη μεσογειακή διατροφή που ακολουθούμε σήμερα, αλλά στην παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή, όπου το μεταπολεμικό Κρητικό παράδειγμα (1950-1970) είναι το gold standard.
✤ Τη φυσική δραστηριότητα: Όχι όμως με τον τύπο της άσκησης, όχι με δραστηριότητες που προγραμματίζουμε και μας προκαλούν στρες, αλλά με φυσική δραστηριότητα που σχετίζεται με τις ανάγκες της μετακίνησής μας και της εργασίας αλλά και με το παιχνίδι και τη διασκέδαση. Μια φυσική δραστηριότητα ενταγμένη άρρηκτα στην καθημερινή ζωή και άσκηση σε μορφή παιχνιδιού, όπως η δουλειά στον κήπο.
✤ Τη σιέστα: Συστήνουμε κάποια στιγμή στη διάρκεια της ημέρας ο άνθρωπος να ξεκουράζεται, π.χ. με έναν μεσημεριανό ύπνο 20-30 λεπτών -αλλά όχι περισσότερο.
✤ Τις κοινωνικές σχέσεις: Είναι πολύ σημαντικές για την υγεία του ανθρώπου, πιο σημαντικές από τη διατροφή ή τη φυσική δραστηριότητα. Οι άνθρωποι που έχουν θετικές κοινωνικές σχέσεις έχουν επιτυχή γήρανση, δηλαδή γερνάνε με λιγότερα προβλήματα υγείας και ίσως ζούνε και περισσότερα χρόνια.

Ωστόσο μέσα στην πανδημία ευνοήθηκε πολύ η απομόνωση…
Αυτό είχε ξεκινήσει πολύ πριν την πανδημία εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο έχει εξελιχθεί η καθημερινότητά μας.
Είναι σημαντικό να μην έχουμε μόνο σχέσεις στο Facebook, αλλά να έχουμε κοντά μας ανθρώπους με τους οποίους αισθανόμαστε καλά, γιατί μόνο αυτοί δρουν θετικά στην υγεία μας.
Είναι επίσης σημαντικό να κρατάμε μακριά ανθρώπους που δεν αισθανόμαστε καλά μαζί τους, ανθρώπους που τους ζηλεύουμε ή μας ζηλεύουν.
Πολύ σημαντικό είναι επίσης το να έχει κάποιος έναν σκοπό στη ζωή του. Ακόμη και όταν μεγαλώνει κάποιος, είναι σημαντικό να υπάρχει κάτι που να τον εξιτάρει, που να δουλεύει πάνω σε αυτό και να τον κάνει να αισθάνεται ότι παράγει. Αν δραστήριοι άνθρωποι αναγκαστούν να πάρουν σύνταξη και δεν αντικαταστήσουν αυτό που έκαναν με κάτι εξίσου ενδιαφέρον και σημαντικό, συνήθως «μαραζώνουν» και πεθαίνουν σύντομα.
Όσον αφορά στις καταχρήσεις ή τις εξαρτήσεις, ο μεσογειακός τρόπος ζωής συστήνει όλα αυτά να γίνονται με μέτρο. Στη μεσογειακή διατροφή, σε αντίθεση με άλλα διατροφικά σχήματα, όλα επιτρέπονται. Η μεσογειακή διατροφή είναι πολύ ανοιχτή -δεν απαγορεύει τίποτα, αλλά βάζει πάντα την έννοια του μέτρου. Το μέτρο ισχύει για όλες τις εκφάνσεις του μεσογειακού τρόπου ζωής.

Πότε δημιουργήθηκε η Lifestyle Medicine;

Υπήρχε πάντα, ωστόσο πριν από 15 χρόνια ιδρύθηκε το American College of Lifestyle Medicine.
Εκεί γιατροί που δούλευαν κυρίως στην προληπτική Ιατρική και στις εναλλακτικές ιατρικές μεθόδους, που τάσσονται κατά της πολυφαρμακίας προσπαθούσαν να εφαρμόσουν τις αλλαγές στον τρόπο ζωής για τη θεραπεία των ασθενών.
Στη Lifestyle Μedicine σε έναν ασθενή π.χ. με αυξημένα λιπίδια αντί για στατίνες προτείνονται αλλαγές στον τρόπο ζωής. Οι αλλαγές αυτές όμως δυστυχώς γίνονται δύσκολα. Χρειάζεται επιμονή και υπομονή και στενή συνεργασία μεταξύ ασθενή και θεράποντα ειδικού. Είναι πολύ ευκολότερο για όλους να χρησιμοποιήσουμε φάρμακα, αλλά δυστυχώς τα φάρμακα πολλές φορές έχουν παρενέργειες και βέβαια κόστος.
Σήμερα υπάρχουν πολλά Εθνικά και Διεθνή Ινστιτούτα Ιατρικής του Τρόπου Ζωής. Πρόσφατα μάλιστα δημιουργήσαμε στην Ελλάδα και το Ινστιτούτο Ιατρικής του Μεσογειακού Τρόπου Ζωής (Mediterranean Lifestyle Medicine Institute) με έδρα το νησί της Λέρου (medlifestyle.org).
Το ερχόμενο καλοκαίρι (27 Ιουνίου- 5 Ιουλίου) θα πραγματοποιηθεί στη Λέρο και στην Κω το πρώτο summer school σχετικά με την παραδοσιακή Μεσογειακή ιατρική του τρόπου ζωής το οποίο απευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας και φοιτητές.

Πώς μας αρρωσταίνει ο τρόπος ζωής μας;

Ο τρόπος ζωής μας μάς αρρωσταίνει ή μας θεραπεύει ανάλογα με τις επιλογές μας.
Οτιδήποτε ξεφεύγει από το μέτρο είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω είναι κακό για την υγεία μας. Ακόμη κι αν κάτι είναι καλό, δεν σημαίνει ότι το περισσότερο είναι καλύτερο (π.χ. το να έχεις πολλούς φίλους που δεν προλαβαίνεις να τους δεις δεν είναι καλύτερο από το να έχεις λίγους και καλούς με τους οποίους μπορείς να έχεις ουσιαστικές σχέσεις).

Στις αλλαγές του τρόπου ζωής υπάρχουν δύο μυστικά:
Πρώτον, το μέτρο και δεύτερο, η κοινή λογική. Αυτά έχει ανάγκη ο κόσμος. Στη φυσική δραστηριότητα, για παράδειγμα, αν δεν κάνουμε καθόλου άσκηση είναι κακό για την υγεία μας, αν κάνουμε με μέτρο είναι καλό, αλλά αν κάνουμε υπερβολική άσκηση είναι επίσης κακό.
Το ίδιο συμβαίνει και με το φαγητό: όταν δεν τρώμε καθόλου είναι κακό, αν τρώμε με μέτρο είναι ΟΚ και αν τρώμε πολύ είναι επίσης κακό. Κάτι που έχει προκύψει από τις μελέτες των τελευταίων δέκα ετών είναι ότι για να έχεις σημαντικές διαφορές στην υγεία σου αρκούν πολύ μικρές αλλαγές στον τρόπο ζωής σου. Στην παχυσαρκία, για παράδειγμα, δεν χρειάζεται κάποιος να αποκτήσει κανονικό βάρος ή να γίνει λεπτός για να αποκτήσει καλή υγεία.
Αν χάσει 2-3% του βάρους του, μπορεί μεν να παραμείνει παχύσαρκος, αλλά αυτή η διαφορά στο βάρος θα έχει σημαντική, θετική επίπτωση στην υγεία του.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι πολλές φορές ξεκινάμε ένα πρόγραμμα ρύθμισης του βάρους βάζοντας λάθος στόχους (π.χ. να χάσουμε 25 κιλά). Αν χάσουμε μόνο 5 κιλά αισθανόμαστε αποτυχημένοι, ενώ στην πραγματικότητα έχουμε πετύχει τον στόχο μας!
Κάτι ανάλογο ισχύει και για τη φυσική δραστηριότητα. Ακόμη και χίλια βήματα παραπάνω καθημερινά μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την υγεία. Ειδικά σε άτομα άνω των 60 ετών μπορούν να μειώσουν σημαντικά τη θνησιμότητα. Επομένως, απαιτούνται πολύ μικρές αλλαγές για πολύ μεγάλα αποτελέσματα -και αυτό είναι πάρα πολύ ελπιδοφόρο. Είναι σημαντικό να στοχεύουμε σε μικρές αλλαγές που μπορούμε να πετύχουμε και να τις διατηρήσουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι αυστηρές συμβουλές και συστάσεις μπερδεύουν τον κόσμο και τον κάνουν τελικά να μην κάνει απολύτως τίποτα ή του δημιουργούν στρες που τελικά κάνει περισσότερο κακό στην υγεία.

Τι επίπτωση είχε στην υγεία μας η πανδημία;

Ήδη οι μελέτες δείχνουν ότι αυξήθηκαν σημαντικά τα ποσοστά ψυχολογικών και ψυχιατρικών νοσημάτων. Επίσης, η σωματική σύσταση άλλαξε, καθώς αυξήθηκαν τα ποσοστά παχύσαρκων και υπέρβαρων ατόμων.
Και τα παιδιά επηρεάστηκαν πολύ όσον αφορά στη φυσιολογική ωρίμανση και την κοινωνικότητά τους εξαιτίας του γεγονότος ότι έκλεισαν τα σχολεία.

Πόσο σημαντική είναι η ολιστική και εξατομικευμένη προσέγγιση στην Ιατρική του Τρόπου Ζωής;

Στην προσέγγιση της Lifestyle Medicine ο ειδικός δεν πρέπει να αξιολογεί μόνο τα σχετικά με την ειδικότητά του (ο γιατρός μόνο το ιατρικό ιστορικό, ο διαιτολόγος μόνο τη διατροφή, ο εργοφυσιολόγος μόνο τη φυσική δραστηριότητα). Όλοι πρέπει να αξιολογούν όλες τις πιθανές αιτίες που δημιούργησαν το πρόβλημα.  Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να μην πήρε βάρος επειδή για κάποιο χρονικό διάστημα έτρωγε περισσότερο, αλλά επειδή μείωσε τη φυσική δραστηριότητα. Αν ο διαιτολόγος δεν αξιολογήσει το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας και δώσει στον ασθενή δίαιτα με λιγότερες θερμίδες από όσες τρώει χωρίς αλλαγή στη φυσική δραστηριότητα, τότε το αποτέλεσμα δεν θα είναι το αναμενόμενο.
Αν εστιάσεις μόνο σε έναν παράγοντα και στην άσκηση και δεν αξιολογήσεις και τους υπόλοιπους, δεν θα αναγνωρίσεις το πραγματικό πρόβλημα.

Ποια νοσήματα μπορούν να προληφθούν με τις παρεμβάσεις του τρόπου ζωής;

Τα λεγόμενα μη μεταδιδόμενα νοσήματα: τα καρδιαγγειακά, τα μεταβολικά νοσήματα, όπως ο διαβήτης, αλλά και κάποιες μορφές καρκίνου.

Μιλήστε μας για το νέο σας βιβλίο.

Το Textbook of Lifestyle Medicine κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιανουάριο και απευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας όλων των ειδικοτήτων από την αρχή της εκπαίδευσής τους, δηλαδή σε φοιτητές αλλά και σε γιατρούς, διαιτολόγους, ψυχολόγους που ασχολούνται με ασθενείς και θέλουν να επεκτείνουν τον ορίζοντα τους προς το ολιστικό κομμάτι. Περιλαμβάνει πληροφορίες για τους έξι πυλώνες της ιατρικής του τρόπου ζωής, όπως η άσκηση, η διατροφή, ο ύπνος, η μείωση του άγχους, οι κοινωνικές σχέσεις και η αποφυγή επικίνδυνων ουσιών. Το βιβλίο δίνει το θεωρητικό υπόβαθρο για την αξιολόγηση των ασθενών, αλλά και χρήσιμα και πρακτικά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους ειδικούς στη δουλειά τους.
Τα key points, τα take home messages και οι ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης βοηθούν τον αναγνώστη στην εμπέδωση της γνώσης.
Το βιβλίο είναι χρήσιμο και για μη ειδικούς που ενδιαφέρονται για την υγεία τους και την υγεία των αγαπημένων τους. Είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο που το κάνει ευχάριστο στο διάβασμα, παρέχοντας πρακτικές συμβουλές και μεθόδους βελτίωσης της υγείας μας.