Φύση και Υγεία: Φυσιολογία, βιολογία-φυτονκίδια

Άρτεμις Μπλατσή
B.Sc in Psychology,
M.Sc in Person Centered Counselling, Οικοψυχολόγος, IES

Ο ιατρικός κόσμος, είθισται να διαχειρίζεται ένα μεγάλο εύρος προβλημάτων φυσικής και ψυχικής υγείας, βασιζόμενος κυρίως στη φαρμακευτική αγωγή. Ωστόσο, ένα ανερχόμενο πεδίο έρευνας ρίχνει φως στην επίδραση της φύσης στη σωματική και την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Το πεδίο της Οικοψυχολογίας (Ecopsychology) και η πρακτική της εφαρμογή που ονομάζεται Οικοθεραπεία (Ecotherapy) προσφέρουν μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική αντίληψη, που μιλάει για την επαφή με τη φύση ως ένα σημαντικό μέσο φροντίδας. Το να κατανοήσουμε πώς η φύση βελτιώνει την ευημερία των ανθρώπων, θα βοηθήσει στην καλύτερη υποστήριξη των ασθενών.

Τα φυσιολογικά και ψυχολογικά οφέλη της φύσης
Όλο και περισσότερες μελέτες αποδεικνύουν τα βιολογικά οφέλη του να βρίσκεται κανείς σε φυσικά περιβάλλοντα. Ένας από τους φυσικούς παράγοντες, που τεκμηριωμένα επιδρούν θετικά στο ανθρώπινο οργανισμό, είναι τα “φυτονκίδια” (phytoncides). Πρόκειται για χημικές ενώσεις, που εκκρίνονται από τα φυτά, για την αντιμετώπιση των βακτηρίων και των μυκήτων που τα απειλούν. Όπως έχουν αποδείξει έρευνες, συνδράμουν και στην ενεργοποίηση του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος, αυξάνοντας τα κύτταρα φυσικούς φονείς (NK Cells) που παίζουν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση των καρκινικών κυττάρων (Li, 2010).

Ένας ακόμα τρόπος που το φυσικό περιβάλλον επιδρά θετικά στην υγεία, είναι με τη μείωση των επιπέδων κορτιζόλης στον οργανισμό. Σε έρευνα που έγινε σε νοσοκομείο της Πενσυλβάνια, ελέγχθηκε εάν η θέα σε φυσικό περιβάλλον έναντι της θέας ενός τοίχου από το παράθυρο του θαλάμου, θα επιδρούσε στο ρυθμό της μετεγχειρητικής αποκατάστασης των ασθενών. Αποδείχθηκε ότι στο σύνολο της η ομάδα που έβλεπε έξω από το παράθυρο προς ένα πράσινο τοπίο, είχε συντομότερους χρόνους ανάρρωσης και χρειάστηκε λιγότερα αναλγητικά από την αντίστοιχη ομάδα που είχε ως θέα έναν τοίχο (Ulrich, 1984).
Επιπλέον, τακτική έκθεση σε φυσικά περιβάλλοντα, έχει βρεθεί ότι βελτιώνει την καρδιοαγγειακή υγεία, χαμηλώνει την πίεση και ηρεμεί τον καρδιακό ρυθμό (Hartig et al., 2014). Η γειτνίαση με χώρους πρασίνου έχει συσχετισθεί με μείωση στη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα. Αν και ο μηχανισμός δεν είναι σαφής ωστόσο μπορεί να αποδοθεί στην ικανότητα του φυσικού περιβάλλοντος να μειώνει το στρες, να περιορίζει την ατμοσφαιρική μόλυνση και να ενθαρρύνει τη σωματική δραστηριότητα (Yeager et al., 2020).

Τα γνωστικά και ψυχολογικά οφέλη της φύσης, είναι εξίσου σημαντικά. Η έρευνα των Berman et al. ( 2008) κατέδειξε, ότι το να περνάμε χρόνο στη φύση, βελτιώνει την προσοχή και αυξάνει τη συγκέντρωση. Μια τέτοια επίδραση θα μπορούσε να είναι πολύτιμη π.χ στη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ σε παιδιά και ενήλικους. Επιπρόσθετα, έρευνες έχουν συνδέσει τον χρόνο στην φύση με μείωση της αρνητικής διάθεσης και του στρες και με ενεργοποίηση του παρασυμπαθητικού συστήματος (Ulrich, 1984; Coon et al., 2011), συνθήκες που θα μπορούσαν να φανούν βοηθητικές σε άτομα που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη, άγχος ακόμα και μετατραυματικό στρες ( Jimenez et al., 2021, Shirazi et al., 2024).

Φύση με συνταγή ιατρού!
Για όλους τους παραπάνω λόγους πολλά εθνικά συστήματα υγείας σε διάφορες χώρες του κόσμου ( Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Κανάδας κ.α) έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες για να ενθαρρύνουν τον γενικό και κλινικό πληθυσμό να προσεγγίσουν την φύση με τέτοιο τρόπο πχ. με συστηματικό περπάτημα ή κηπουρική, που να αποκομίσουν τα ευεργετικά οφέλη της (Kondo et al., 2020).

Οικοψυχολογία και Οικοθεραπεία
Σε αυτό το σημείο της συνειδητοποίησης της αξίας της φύσης ως παράγοντα φυσικής και ψυχικής υγείας αναδύεται το πεδίο της Οικοψυχολογίας.
Η Οικοψυχολογία, είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο που μελετά την σχέση των ανθρώπων με τον φυσικό κόσμο και παρέχει ένα θεωρητικό πλαίσιο για να κατανοήσουμε, πώς η επαφή με τη φύση επιδρά θετικά στον άνθρωπο αλλά κυριότερα για να κατανοήσουμε, πώς η αποκοπή από τη φύση, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί από την αστικοποίηση και τον τεχνολογικό πολιτισμό, επιδρά αρνητικά στην ανθρώπινη υγεία. Για την Οικοψυχολογία η αποσύνδεσή μας από τον φυσικό κόσμο, μεσα στον οποίο για χιλιετηρίδες υπήρξαμε και μας έχει διαμορφώσει, είναι η ίδια η αιτία για την κατάθλιψη, το άγχος και τα κοινωνικά, πολιτιστικά και βιολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε (Roszak et al., 1995).
Με την Οικοθεραπεία, την πρακτική εφαρμογή της, προτείνει μια πληθώρα τρόπων, που προέρχονται από την παράδοση παλαιότερων πολιτισμών που έδρασαν σε αρμονία με τη φύση ή από τα σύγχρονα ευρήματα της επιστήμης, (π.χ. forest bathing) με τους οποίους, το άτομο και η κοινότητα, μπορεί να επανασυνδεθεί με το περιβάλλον και να αποκαταστήσει τη χαμένη αλλά ουσιαστική σχέση με το φυσικό κόσμο (Buzzell & Chalquist, 2009).

Η σημασία της οικοψυχολογίας για τον ιατρικό κόσμο
Η διεύρυνση της αντίληψης για την υγεία του ανθρώπου ώστε να συμπεριλάβει και τη φύση είναι αυτή τη στιγμή χρησιμότερη και πιο απαραίτητη από ποτέ. Μια τέτοια αντίληψη μπορεί να αποδειχθεί ένα πολύτιμο εργαλείο στην πρόληψη και την μη επεμβατική θεραπεία αλλα και να προωθήσει την αποκατάσταση της σχέσης με την φύση, μια εποχή που η φύση και μαζί της ο άνθρωπος κινδυνεύουν από οικολογική καταστροφή. Το αποτέλεσμα θα είναι Υγεία για τον Άνθρωπο και τον Κόσμο.