Διαβήτης, πόδια και καλοκαίρι

Το καλοκαίρι για τους περισσότερους ανθρώπους είναι ταυτισμένο με τις διακοπές. Θάλασσα, σπορ, εκδρομές, διασκέδαση, χαλάρωση και ό,τι άλλο μας αποφορτίζει, μας φτιάχνει τη διάθεση και μας δίνει χαρά και αντοχές για τη συνέχεια. Όλα τα παραπάνω μπορούν να τα χαρούν και τα διαβητικά άτομα, χωρίς να στερηθούν κάτι σημαντικό. Πώς; Με λίγη «ακραία» προσοχή.

Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί τη σύγχρονη μεταβολική μάστιγα που απειλεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού  ̶  περίπου 11% σήμερα στην Ελλάδα, ενώ στο μέλλον θα απειλεί ακόμα περισσότερα άτομα. Το γεγονός καθίσταται σημαντικότερο αν σκεφτεί κανείς πως τριπλάσιος αριθμός ατόμων είναι ήδη σε προδιαβήτη και δεν το γνωρίζουν καν.

Ο μεγάλος φόβος για τους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη αλλά και σε ένα μικρότερο ποσοστό και για τα άτομα με προδιαβήτη είναι οι επιπλοκές. Καρδιά, αγγεία, εγκέφαλος, μάτια, στοματική κοιλότητα, νεφρά, πόδια και ιδιαιτέρως πέλματα επηρεάζονται από τον σακχαρώδη διαβήτη, τονίζει η κ. Αικατερίνη Τρικκαλινού Παθολόγος-Διαβητολόγος, Επιμελήτρια Διαβητολογικού κέντρου του Metropolitan Hospital.

Φυσικά, ο κάθε ασθενής είναι μοναδικός. Σε κάθε άτομο με διαβήτη δρα συνδυαστικά με αυτόν ένα σύνολο παραγόντων κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η φλεβική ανεπάρκεια, οι αρτηριακές στενώσεις, η καθιστική ζωή, η στεφανιαία νόσος ή η καρδιακή ανεπάρκεια, η νεφρική ανεπάρκεια, η πολύωρη εργασιακή απασχόληση, ο αστικός, εν γένει, τρόπος ζωής, καθιστώντας το ευάλωτο σε κάποιες νοσηρές καταστάσεις.

Ένα μεγάλο μέρος της φροντίδας από τους θεράποντες ιατρούς αλλά και μέγας φόβος των ασθενών με διαβήτη είναι οι επιπλοκές που αφορούν τα κάτω άκρα. Κυρίως η διαβητική αγγειοπάθεια και η διαβητική περιφερική νευροπάθεια που προδιαθέτουν (λόγω κακής αιμάτωσης και μειωμένης ή και πλήρους απουσίας αίσθησης στα πόδια) στη δημιουργία χρόνιων βλαβών στο άκρο.

Διαβήτης και κάτω άκρα

Είναι αλήθεια πως τα πόδια των ασθενών με διαβήτη χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα. Το δέρμα των ατόμων με διαβήτη συνήθως αφυδατώνεται περισσότερο από ό,τι του υπόλοιπου πληθυσμού και αυτό το καθιστά λιγότερο ανθεκτικό τόσο σε καταπόνηση, τριβή, ρωγμές όσο και σε προσβολή από λοιμογόνους παράγοντες (μικρόβια και μύκητες). Επίσης, συχνά συνυπάρχουν με τον διαβήτη και παχυσαρκία και φλεβική ανεπάρκεια, άρα οίδημα των κάτω άκρων περισσότερο έκδηλο τους καλοκαιρινούς μήνες. Ακόμα, εξαιτίας του αυξημένου βάρους που έχει η πλειονότητα των συγκεκριμένων ασθενών, του καπνίσματος, αλλά και άλλων παραγόντων όπως η ανατομική κατασκευή του ποδιού (πλατυποδία, κοιλοποδία, πτώσεις μεταταρσίων, ιδιαίτερα δυσλειτουργικός τρόπος βαδίσματος) και φυσικά τα ακατάλληλα ή και βλαβερά υποδήματα δημιουργούνται σκληρίες, ή και κάλοι, ή ακόμα και ανατομικές ανωμαλίες όπως ο βλαισός μέγα δάκτυλος και οι εφιππεύσεις («καβάλημα») δακτύλων (από μακροχρόνια και πολύωρη χρήση πολύ στενών και μυτερών υποδημάτων). Είναι αναγκαία, επομένως, η καθημερινή υγιεινή και η ενυδάτωση των άκρων ποδών των ασθενών με διαβήτη καθώς και η κατάλληλη και προσεκτική επιλογή υποδημάτων που όχι μόνο δεν θα βλάπτουν την υγεία των πελμάτων αλλά θα τα προστατεύουν από τριβή, δημιουργία φυσαλίδων, ελκών, κάλων αλλά και πιθανούς τραυματισμούς. Αυτή η φροντίδα και η σπουδή για τα πόδια οφείλει να αυξάνεται κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες.

Πόδια και καλοκαίρι

Το καλοκαίρι είναι για πολλούς η καλύτερη περίοδος του χρόνου, πολύχρωμη και ηλιόλουστη, γεμάτη ξενοιασιά και λιγότερες φροντίδες, με επισκέψεις σε ακρογιαλιές και θάλασσα ή εξορμήσεις στα βουνά.
Όμως, είναι και η εποχή που ερχόμαστε σε στενότερη επαφή με τη φύση και το υγρό στοιχείο, επαφή που προκαλεί συχνότερα από άλλες εποχές αναπάντεχα γεγονότα και τραυματισμούς που αφορούν κυριότερα τα άκρα. Αρκετά, δε, συχνά τα κάτω άκρα. Οι βλάβες σε πόδια και πέλματα είναι στην πλειονότητα τους εύκολα θεραπεύσιμες. Στην περίπτωση, όμως, των ανθρώπων που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη η επούλωση δεν είναι πάντα εύκολη και το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα θετικό. Δεν είναι, δυστυχώς, λίγα τα περιστατικά ασθενών οι οποίοι ταλαιπωρούνται με μακροχρόνια και δύσκολα θεραπεύσιμα έλκη εξαιτίας μιας ίσως και στιγμιαίας απερισκεψίας.

Το καλοκαίρι τα πόδια είναι περισσότερο εκτεθειμένα και απροστάτευτα από ότι τον χειμώνα. Και αυτό γιατί αυτή την εποχή επιζητούμε όλοι δροσιά και ελευθερία, φοράμε ελαφριά ρούχα και υποδήματα. Χρησιμοποιούμε συχνά πέδιλα ανοιχτά, πέδιλα που φέρουν μεταλλικά διακοσμητικά εξαρτήματα, δερμάτινους ιμάντες και διακοσμητικούς κόμπους, σκληρές, μικρές και άβολες επιφάνειες στήριξης των πελμάτων καθώς και πέδιλα με πολύ χαμηλό ύψος (σανδάλια) ή με μεγάλο ύψος (πλατφόρμες και ψηλοτάκουνα υποδήματα), τα οποία εύκολα μπορούν να τραυματίσουν και να δημιουργήσουν φυσαλίδες και έλκη στα πόδια καθώς και κόπωση και τραυματισμούς ακόμη και στα γόνατα, στα ισχία και στη σπονδυλική στήλη. Χρησιμοποιούμε, ακόμα, σαγιονάρες με διαχωριστικό δίχαλο ανάμεσα στα δάκτυλα που μπορεί να σχίσει το δέρμα και να δημιουργήσει μεσοδακτύλια ρωγμή και έλκος. Ακόμα δεν είναι λίγα τα άτομα που αρέσκονται να περπατούν στο σπίτι ή και έξω από αυτό (στην παραλία και τη θάλασσα) χωρίς καθόλου υποδήματα. Όμως, το κάθε δάπεδο, όσο και αν νομίζουμε ότι είναι ασφαλές και λείο, εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για τα άτομα με διαβήτη, ιδιαίτερα αν υπάρχουν και συννοσηρότητες όπως αυτές που προαναφέρθηκαν (διαβητική νευροπάθεια, αγγειοπάθεια, κάπνισμα, παχυσαρκία, μακροχρόνιος σακχαρώδης διαβήτης ιδιαιτέρως αρρύθμιστος).

Διαβήτης και πόδια το καλοκαίρι

Το καλοκαίρι, όπως άλλωστε και τον υπόλοιπο χρόνο τα άτομα με διαβήτη είναι αναγκαίο να φροντίζουν καθημερινά την υγιεινή των ποδιών τους με ποδόλουτρο (σε σκεύος που θα χρησιμοποιείται μόνο για τη συγκεκριμένη χρήση) με χλιαρό νερό (νερό με θερμοκρασία τέτοια που να γίνεται ανεκτή από τον αγκώνα του ασθενούς) και ουδέτερο σαπούνι, για είκοσι λεπτά περίπου. Κατόπιν, καλό είναι να γίνεται αφαίρεση του σκληρού δέρματος ήπια χωρίς μεταλλικές ράσπες και λεπίδες ή νυστεράκια. Ποτέ δεν πρέπει οι ασθενείς να χρησιμοποιούν τα προαναφερθέντα μεταλλικά αντικείμενα ή χημικές ουσίες για την απομάκρυνση των σκληριών, γιατί μπορεί να προκληθεί βλάβη (ρωγμή, έλκος ή έγκαυμα) στο δέρμα του πέλματος. Στη συνέχεια αφαιρείται το σαπούνι με άφθονο χλιαρό νερό και σκουπίζεται το πέλμα σχολαστικά με καθαρή πετσέτα. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην περιοχή ανάμεσα στα δάκτυλα για να μην παραμείνει υγρασία, η οποία ευνοεί την ανάπτυξη μυκητίασης και αυτή με τη σειρά της ευνοεί τη δημιουργία λοιμώξεων. Τέλος, είναι πολύ χρήσιμο για την υγεία του δέρματος του κάτω άκρου να χρησιμοποιείται μια ενυδατική κρέμα σε όλη την έκταση του ποδιού εκτός από την περιοχή των δακτύλων. Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ κρέμα ανάμεσα στα δάκτυλα για να μην αναπτυχθεί υγρασία και επομένως μυκητιάσεις. Επίσης, χρειάζεται προσοχή στην επιλογή της ενυδατικής κρέμας. Καλό είναι να μη χρησιμοποιούνται ελαιώδη σκευάσματα προκειμένου να αποφευχθεί ολισθηρότητα στη βάδιση και πιθανή πτώση και τραυματισμός.
Επιπλέον, μεγάλη προσοχή, όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να δίνεται στα υποδήματα, τα οποία οφείλουν να έχουν το κατάλληλο μέγεθος, ούτε μικρότερο, ούτε μεγαλύτερο, να έχουν μαλακή βάση στήριξης, αν είναι δυνατόν αντικραδασμική κατασκευή χωρίς πρόσθετα αιχμηρά διακοσμητικά που μπορεί να τραυματίσουν ή δερμάτινους ιμάντες και κόμπους που αφήνουν αποτύπωμα στο δέρμα. Το ύψος του υποδήματος είναι ουσιώδες για την υγεία όχι μόνο του πέλματος αλλά ολόκληρου του σκελετού. Το ιδανικό ύψος των υποδημάτων είναι περίπου τρείς με τέσσερις πόντους, που σημαίνει ούτε τελείως επίπεδα, ούτε όμως και πολύ ψηλά υποδήματα που «στρεσάρουν» οστά, αρθρώσεις και μαλακά μόρια του πέλματος. Χρήσιμο επίσης είναι να αποφεύγονται διαχωριστικά δακτύλων (όπως στις σαγιονάρες), ενώ απαραίτητο είναι να έχουν επαρκές ύψος σόλας (όχι λεπτό όπως τα κλασικά δερμάτινα σανδάλια) ώστε να προστατεύουν από τραυματισμούς κατά τη βάδιση: από γυαλί, μέταλλο, αναμμένο τσιγάρο στο δρόμο ή πρόσκρουση των δακτύλων στο πλάι του πεζοδρομίου. Οι ασθενείς με διαβητική νευροπάθεια ή και διαβητική αγγειοπάθεια καλό είναι να αποφεύγουν τα απλά ανοικτά πέδιλα και να προτιμούν είτε τα κλειστά υποδήματα επαρκούς φάρδους και βάθους χωρίς ραφές, είτε ειδικά υποδήματα για διαβήτη, κατασκευασμένα σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες του πέλματος του κάθε ατόμου. Εξίσου σημαντική είναι η χρήση βαμβακερών καλτσών, κατά προτίμηση χωρίς ραφές.
Εννοείται πως για τα άτομα με διαβήτη είναι απαγορευμένη η βάδιση χωρίς υποδήματα παντού, εντός του σπιτιού ή, ακόμα χειρότερα, στην παραλία και τη θάλασσα. Στο δάπεδο του σπιτιού μπορεί κάποιες φορές να βρεθούν αιχμηρά αντικείμενα (βελόνες, καρφίτσες, σπασμένα γυαλιά) ή μολυσματικά αντικείμενα (όπως τρίχες κατοικίδιων). Η παραλία αποτελεί το καλοκαίρι μια καυτή επιφάνεια, στην οποία αν τολμήσει να βαδίσει το άτομο με διαβήτη κινδυνεύει με σοβαρότατο έγκαυμα, που θα χρειαστεί μήνες αποχής από την εργασία και σημαντική ταλαιπωρία και κόστος για να επουλωθεί. Επιπλέον, η παραλία, δυστυχώς, έχει και μεταλλικά δοχεία σχισμένα σαν λεπίδες, σκουριασμένα μέταλλα, γυαλιά, πλαστικά, αιχμηρές πέτρες, βράχους και βότσαλα, «λόγχες» από κλαδιά και ξύλα, καθώς και πεταμένα υπολείμματα τσιγάρων τα οποία δυνητικά μπορεί να τραυματίσουν ένα εκτεθειμένο πόδι. Μέσα δε στη θάλασσα, εκτός από τα προαναφερθέντα, υπάρχουν τοξικά φυτά, σπασμένα όστρακα, καθώς και αγκάθια ψαριών. Είναι επιβεβλημένο, συνεπώς, να χρησιμοποιούνται υποδήματα πάντα: και στην παραλία και μέσα στη θάλασσα κατά τη διάρκεια της κολύμβησης και, μάλιστα, όχι σαγιονάρες αλλά κανονικά υποδήματα με κούμπωμα, που κρατούν σταθερό και προστατευμένο το πέλμα.

Ένα ακόμα σημείο προσοχής για τα κάτω άκρα είναι η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, που πρέπει να αποφεύγεται για να μην προκληθεί κάποιο έγκαυμα ή επιδείνωση πιθανώς συνυπάρχουσας φλεβικής ανεπάρκειας. Εννοείται ότι η προστασία από τον ήλιο αφορά και όλο το σώμα, καθώς τα εγκαύματα δεν είναι επιθυμητά, ενώ η χρήση προστατευτικών γυαλιών και καπέλου επιβάλλονται όλες τις ώρες και για όλες τις ηλικίες.

Τέλος, μετά το θαλάσσιο μπάνιο καλό είναι να ακολουθεί καθαρισμός με νερό βρύσης, καθώς το αλάτι όταν παραμένει επί μακρόν στο δέρμα το αφυδατώνει και το ερεθίζει.

Τα κάτω άκρα φέρουν το βάρος όλου του σώματος των διαβητικών ασθενών. Ταλαιπωρούνται και τραυματίζονται. Συνεπώς χρειάζονται καθημερινή, ιδιαίτερη περιποίηση, περισσότερο το καλοκαίρι για να συνεχίσει αυτό να είναι η εποχή της χαράς και της ελευθερίας ψυχής και σώματος.

Επιμέλεια Νεκταρία Καρακώστα, Δημοσιογράφος Υγείας