Διατροφή, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες για ενίσχυση ανοσοποιητικού

ΧΑΡΗΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΠΟΥΛΟΣ,
Κλινικός Διαιτολόγος-Προϊστάμενος Διαιτολογικού Τμήματος ΓΝΑ Λαϊκό,
Αντιπρόεδρος Εταιρείας Μελέτης Παραγόντων Κινδύνου για Αγγειακά Νοσήματα,
Scientific Secretary of Diabetes Nutrition Study Group (DNSG)
www.dimosthenopoulos.gr

Διατροφή και Ανοσία
Είναι συχνό, κατά τη διάρκεια μίας ίωσης ή γρίπης ή κάποιας ασθένειας, να αναζητούμε συχνά ειδικές τροφές ή συμπληρώματα βιταμινών που πιστεύεται ότι μπορεί να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό. Κλασικά παραδείγματα η βιταμίνη C και τα εσπεριδοειδή, η κοτόσουπα, το τσάι με το μέλι και τα ζεστά ροφήματα από βότανα. Αν και η λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος είναι σύνθετη και επηρεάζεται από μια ποικιλία παραγόντων, και όχι μόνο από τη διατροφή ή από κάποια συγκεκριμένη τροφή ή θρεπτική ουσία, παρόλα αυτά μια ισορροπημένη διατροφή, σε συνδυασμό με ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής (με επαρκή ύπνο και άσκηση και χωρίς στρες) μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά στην πρόληψη και στην καταπολέμηση λοιμώξεων και ασθενειών.

Τι είναι το ανοσοποιητικό μας σύστημα;
Σε καθημερινή βάση, ο οργανισμός μας εκτείθεται σε πολλά επιβλαβή μικρόβια κάθε είδους. Η άμυνα απέναντι σε αυτά αποτελεί το στόχο του ανοσοποιητικού μας συστήματος, το οποίο αναγνωρίζει τους ξένους εισβολείς όπως βακτήρια, ιούς και παράσιτα και αναλαμβάνει δράση.
Τα αντιγόνα είναι ουσίες που το σώμα χαρακτηρίζει ως ξένες και επιβλαβείς, γεγονός που ενεργοποιεί τη δραστηριότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού. Μπορούν να προκαλέσουν υπερ-αντιδραστική απόκριση κατά την οποία απελευθερώνονται πάρα πολλά λευκά αιμοσφαίρια, σε βαθμό που ποικίλει ανάλογα με το βαθμό ευαισθησίας του κάθε ανθρώπου. Όταν τα παθογόνα επιτίθενται σε υγιή κύτταρα και ιστούς, ένας τύπος ανοσοκυττάρου απελευθερώνει πρωτεΐνες που προκαλούν φλεγμονή. Η παρατεταμένη φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη των ιστών και μπορεί να κατακλύσει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Ποιοι παράγοντες μπορούν να καταστείλουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα;
✤ Κακή διατροφή
✤ Η αύξηση της ηλικίας και η γήρανση
✤ Περιβαλλοντικοί παράγοντες
✤ Παχυσαρκία και αυξημένο βάρος
✤ Χρόνιες ασθένειες
✤ Το χρόνιο στρες

Υπάρχει δίαιτα που να τονώνει το ανοσοποιητικό
Η συνολική διατροφή και συγκεκριμένοι διαιτητικοί παράγοντες έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να παίξουν ρόλο στην άμυνα του οργανισμού. Συστατικά της διατροφής μας όπως τα αντιοξειδωτικά στοιχεία της τροφής (βιταμίνες A, C, E, σελήνιο), που δεσμεύουν τις ελεύθερες ρίζες, προστατεύοντας από λοιμώξεις και ιώσεις, τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, τα προβιοτικά και τα ω3 λιπαρά οξέα, αλλά και η ενεργειακή πρόσληψη και οι θερμίδες είναι διατροφικοί παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά την ανοσολογική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα διατροφικά πρότυπα π.χ. μεσογειακό, φυτοφαγικό μπορεί να προετοιμάσουν καλύτερα τον οργανισμό για μικροβιακές επιθέσεις και υπερβολική φλεγμονή. Την ίδια στιγμή, οι δίαιτες που είναι περιορισμένες σε ποικιλία και χαμηλότερες σε θρεπτικά συστατικά (δυτικού τύπου διατροφή), και αποτελούνται κυρίως από εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά ένα υγιές ανοσοποιητικό σύστημα.
Τα αντιοξειδωτικά συστατικά (βιταμίνες Α, Ε και C) δυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνοντας την αμυντική ικανότητα του οργανισμού ενάντια σε λοιμώξεις και ιώσεις. Τρόφιμα πηγές αντιοξειδωτικών, είναι τα λαχανικά και τα φρούτα (πορτοκάλι, πορτοκαλί κολοκύθα, καρότα, μπρόκολο, χρωματιστές πιπεριές, μούρα, φράουλες, ρόδι) αλλά και άλλα τρόφιμα όπως το πράσινο τσάι και το ταχίνι. Βασικές αντιοξειδωτικές βιταμίνες είναι η βιταμίνη C, που προστατεύει από ιώσεις και λοιμώξεις του αναπνευστικού και συμβάλλει στην ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού μας συστήματος και την παραγωγή προστατευτικών ουσιών (ιντερλευκίνη και κυτοκίνες), η βιταμίνη Ε που σχετίζεται με την παραγωγή ουσιών που ενισχύουν την άμυνα και προφυλάσσουν τον οργανισμό από λοιμώξεις, η βιταμίνη Α που είναι απαραίτητη στη διατήρηση των επιθηλιακών κυττάρων, τα οποία δρουν ως εμπόδιο στις λοιμώξεις και το φυλλικό οξύ που σχετίζεται με την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Τέλος, το σελήνιο αποτελεί σημαντικό αντιοξειδωτικό συστατικό της τροφής, που συμμετέχει σε μια σειρά από αμυντικούς μηχανισμούς και είναι βασικό συστατικό της «υπεροξειδάσης της γλουταθειόνης», που παίζει καθοριστικό ρόλο στις λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η λήψη τροφίμων και συμπληρωμάτων πηγών της βιταμίνης D έχει φανεί ότι μπορεί να είναι ευεργετική για τη θεραπεία ή την πρόληψη μιας ποικιλίας ασθενειών και καταστάσεων. Μελέτες έχουν δείξει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της βιταμίνης D και του έμφυτου και προσαρμοστικού ανοσοποιητικού συστήματος, υποδηλώνοντας ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D μπορεί να συμβάλλουν σε απορρύθμιση της ανοσοαπόκρισης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η ακριβής λειτουργία των εναλλακτικών οδών της βιταμίνης D και του υποδοχέα της δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί επαρκώς αν και έχουν δείξει την προστατευτική δράση της σε αυτοάνοσα νοσήματα. Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητο να γίνει ο ακριβής προσδιορισμός της επίδρασης των συμπληρωμάτων βιταμίνης D στην παθοφυσιολογία διαφορετικών ασθενειών και να καθοριστεί η σωστή δοσολογία συμπληρώματος και τρόπος χορήγησης.
Ο ψευδάργυρος αποτελεί επίσης απαραίτητο στοιχείο για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Όταν υπάρχει ανεπαρκής πρόσληψή ψευδαργύρου αυτό οδηγεί στη μείωση των Τ-λεμφοκυττάρων.
Μια πλούσια σε φυτικές ίνες διατροφή με πολλά φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως και όσπρια φαίνεται να υποστηρίζει την ανάπτυξη και τη διατήρηση των ευεργετικών μικροβίων. Επομένως, μια διατροφή που περιέχει προβιοτικά και πρεβιοτικά τρόφιμα μπορεί να είναι ευεργετική. Τα προβιοτικά τρόφιμα περιέχουν ζωντανά χρήσιμα βακτήρια και τα πρεβιοτικά τρόφιμα περιέχουν φυτικές ίνες και ολιγοσακχαρίτες που τροφοδοτούν και διατηρούν υγιείς αποικίες αυτών των βακτηρίων.