Δερμο…απάλυνση & ανακούφιση

Σωτηρία Ζάχου
Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος,
Διευθύντρια Σπίλων και Όγκων Δέρματος Ιατρικό Π. Φαλήρου
irozahou@hotmail.com

Οι θεραπείες για καρκίνο μαστού επηρεάζουν συχνά τον δερματικό φραγμό: ξηρότητα, ερυθρότητα, κνησμός και φωτοευαισθησία είναι συνηθισμένα. Εφαρμόζοντας μια απλή, σταθερή ρουτίνα, τα περισσότερα συμπτώματα προλαμβάνονται ή μετριάζονται ώστε η αγωγή να συνεχιστεί ομαλά. Το κείμενο συνοψίζει πρακτικές οδηγίες, χρήσιμες για όποιον υποβάλλεται σε ογκολογική θεραπεία.

Ποιες θεραπείες επηρεάζουν το δέρμα
Η ακτινοθεραπεία προκαλεί τοπικές αλλαγές στο πεδίο ακτινοβόλησης (ερυθρότητα, ξηρότητα· σπανιότερα απολέπιση ή φυσαλίδες). Η χημειοθεραπεία μπορεί να φέρει ξηροδερμία, εξανθήματα και φωτοευαισθησία· ορισμένα σχήματα (π.χ. capecitabine, 5-FU, λιποσωμική δοξορουβικίνη) σχετίζονται με σύνδρομο χεριού–ποδιού. Οι στοχευμένες θεραπείες συχνά προκαλούν εξάνθημα που μοιάζει με ακμή και έντονη ξηρότητα. Οι ορμονικές θεραπείες συνδέονται κυρίως με ξηρότητα και πιθανή αραίωση τριχών. Με την ανοσοθεραπεία μπορεί να εμφανιστούν εξανθήματα και κνησμός, σπανιότερα πιο έντονες αντιδράσεις.

Ανά θεραπεία: τρόποι αντιμετώπισης
Ακτινοθεραπεία
Καλλυντικά προϊόντα δεν εφαρμόζονται ακριβώς πριν από τη συνεδρία. Ο ήπιος καθαρισμός και η σταθερή ενυδάτωση μειώνουν τον ερεθισμό. Σε ερύθημα ή κνησμό μπορεί να δοθεί τοπικό κορτικοστεροειδές μέτριας ισχύος για σύντομο διάστημα. Αν παρουσιαστεί υγρή απολέπιση, βοηθούν αφρώδη επιθέματα που προσφέρουν άνεση, απορρόφηση και προστασία του νέου επιθηλίου· η επιλογή και η τοποθέτηση γίνονται σε συνεργασία με την ακτινοθεραπευτική ομάδα. Επιτρέπεται αποσμητικό σε άθικτο δέρμα· διακόπτεται αν ερεθίζει. Σημάδια λοίμωξης ή έντονος πόνος απαιτούν άμεση εκτίμηση.

Χημειοθεραπεία
Σε κνησμό εφαρμόζεται πλούσια ενυδάτωση 2–3 φορές/ημέρα· καλά ανεκτές είναι ήπιες συνθέσεις με πολιδοκανόλη 3–5%, νιασιναμίδη 2–5% ή κολλοειδή βρώμη 1%. Σε ξηρότητα επιλέγονται ενυδατικές σε μορφή κρέμας ή balm με κεραμίδια, βούτυρο καριτέ και ουρία 5%. Για το σύνδρομο χεριού–ποδιού αποφεύγονται θερμότητα και τριβή (ζεστά λουτρά, σφιχτά παπούτσια), εφαρμόζεται συχνά «παχιά» ενυδάτωση σε παλάμες–πέλματα και γίνονται μικρά διαλείμματα από επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Όταν ο πόνος ή το κάψιμο επιμένουν ή το δέρμα σκάει, ενημερώνεται η ογκολογική ομάδα για πιθανή προσαρμογή δόσης και στοχευμένη τοπική αγωγή. Νύχια: κοντό μήκος, ήπιο λιμάρισμα, χωρίς κόψιμο επωνυχίου («πετσάκια»), βαμβακερά γάντια στις οικιακές εργασίες.

Στοχευμένες θεραπείες
(π.χ. αναστολείς EGFR, PI3K/mTOR)
Το εξάνθημα τύπου ακμής βελτιώνεται με ήπιο καθαρισμό, σταθερή ενυδάτωση και καθημερινό SPF. Αποφεύγονται πολύ επιθετικά «αντι-ακνεϊκά» που ξηραίνουν υπερβολικά. Σε επιμονή ή πόνο, ο δερματολόγος μπορεί να προσθέσει ειδική τοπική αγωγή και, όπου ενδείκνυται, θεραπεία από το στόμα.

Ορμονικές θεραπείες
(ταμοξιφαίνη, αναστολείς αρωματάσης)
Η ξηρότητα αντιμετωπίζεται με πλούσιες ενυδατικές και ήπια καθαριστικά σώματος. Για την αραίωση στο τριχωτό προτιμώνται ήπια σαμπουάν, κοντίσιονερ μόνο στις άκρες, αποφυγή θερμότητας (ισιωτικές, πολύ ζεστό σεσουάρ), χαλαρά χτενίσματα και βούρτσα με αραιά δόντια. Σε έντονη αραίωση μαλλιών απαιτείται δερματολογική εκτίμηση για έναρξη τοπικής ή/και συστηματικής θεραπείας. Η συνεπής αντηλιακή προστασία παραμένει απαραίτητη.

Ανοσοθεραπεία
Σε εξανθήματα ή κνησμό εφαρμόζεται η βασική ρουτίνα φραγμού (ήπιος καθαρισμός, ενυδάτωση, SPF). Αν τα συμπτώματα είναι εκτεταμένα ή επιμένουν, ζητείται έγκαιρη αξιολόγηση από την ιατρική ομάδα, καθώς μπορεί να χρειαστεί ειδική αγωγή.

Γενικές οδηγίες φροντίδας για όλους τους ογκολογικούς ασθενείς
Συνιστάται σύντομος (≤10΄) καθαρισμός σώματος μία–δύο φορές την ημέρα με χλιαρό νερό και αφρόλουτρο syndet χωρίς άρωμα, pH κοντά στο φυσιολογικό, και ταμποναριστό στέγνωμα ώστε να αποφεύγεται η τριβή. Η ενυδάτωση εφαρμόζεται σταθερά πρωί–βράδυ, ιδανικά μετά το μπάνιο, με συνθέσεις που περιέχουν γλυκερίνη, πανθενόλη, βούτυρο καριτέ, υαλουρονικό οξύ και κεραμίδια. Κρέμες με ουρία 10% χρησιμοποιούνται μόνο σε τραχιές περιοχές και ποτέ πάνω σε ρωγμές ή πληγές. Προτιμώνται άνετα, βαμβακερά ρούχα που δεν τρίβονται στην υπό αγωγή περιοχή. Η υπερβολική θερμότητα (θερμοφόρες, πολύ ζεστές κομπρέσες) αποφεύγεται. Η καθημερινή αντηλιακή προστασία με ευρέος φάσματος SPF 30–50 θεωρείται βασική, με επανάληψη όταν υπάρχει έκθεση στον ήλιο· καπέλο, σκιά και ρούχα πυκνής ύφανσης ενισχύουν την άμυνα. Στην υπό αγωγή περιοχή αποφεύγονται άρωμα, οινόπνευμα, έντονα peeling, υψηλές συγκεντρώσεις AHA/BHA και ρετινοειδή. Η χρήση αποσμητικού είναι γενικά αποδεκτή, κατά προτίμηση χωρίς άρωμα και οινόπνευμα.

Μετά το τέλος της θεραπείας
Η ευαισθησία υποχωρεί σταδιακά, αλλά αντηλιακό και ενυδάτωση παραμένουν συνήθειες βάσης. Επίμονες δυσχρωμίες ή αγγειακές αλλοιώσεις εκτιμώνται δερματολογικά και, όπου ενδείκνυται, αντιμετωπίζονται με εξειδικευμένες μεθόδους. Ένας πρακτικός κανόνας για την καθημερινότητα είναι: ήπιος καθαρισμός, σταθερή ενυδάτωση, συνεπές αντηλιακό και έγκαιρη επικοινωνία για οτιδήποτε ανησυχεί. Κάθε δέρμα αντιδρά διαφορετικά· απαιτείται εξατομίκευση με ιατρική καθοδήγηση, πάντα.