Cranberry & Ουρολογικές Παθήσεις

Το cranberry (Vaccinium macrocarpon) προέρχεται από τη Βόρεια Αμερική και αναπτύσσεται σε υγρά εδάφη με ήλιο. Το ώριμο φρούτο (καρπός) χρησιμοποιείται για στην παρασκευή τροφίμων, ως μυρωδικό ή χρωστική,  και για θεραπευτικούς σκοπούς.

To cranberry βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των φρούτων που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά. Τα αντιοξειδωτικά είναι ευεργετικά  για την υγεία μας,  διότι εξουδετερώνουν  τις ελεύθερες ρίζες   που μπορούν να προκαλέσουν βλάβη σε κυτταρικές δομές και στο κυτταρικό DNA.

Τα ενεργά συστατικά  του είναι ένα σύνολο φλαβονοειδών με  αντιβακτηριακή δράση,  αντιοξειδωτικά, όπως  προανθοκυανιδίνες/ανθοκυaανιδίνες,  ευεργετικά οργανικά οξέα, όπως το ελλαγικό, κιτρικό, μαλικό,   βενζοϊκό, χλωρογενικό, φερουλικό, ευγενολικό, καθώς και β-καροτένιο, ασβέστιο,  φυλλικό οξύ, σίδηρο, μαγνήσιο, μαγγάνιο, φωσφόρο, κάλιο, σελήνιο και βιταμίνες  Β1, Β2, Β3, C και Ε. Τα υπάρχοντα δεδομένα δείχνουν ότι η κατανάλωση  προϊόντων cranberry (ώριμο φρούτο, αποξηραμένο, χυμός, δισκία ή καψάκια) μπορεί να έχει ευεργετικές δράσεις στο καρδιαγγειακό (ελάττωση του οξειδωτικού stress και χρόνιας φλεγμονής που προάγουν την αθηροσκλήρυνση, ελάττωση της LDL), στο γαστρεντερικό (αποτροπή οδοντικής πλάκας και περιοδοντίτιδας, προστασία από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, πιθανή αντινεοπλασματική δράση στο έντερο) και στο ουροποιητικό (πρόληψη ουρολοιμώξεων, νεφρολιθίασης, καρκίνου προστάτη).

Τα τελευταία χρόνια έχουν διαπιστωθεί αρκετοί μηχανισμοί που μας βοηθούν στην εξήγηση των αντικαρκινικών ιδιοτήτων των cranberries.

Οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν:

• Μπλοκάρισμα στην έκφραση των μεταλλοπρωτεϊνών της θεμέλιας ουσίας, αναστολή των ενζύμων της δεκαρβοξυλάσης της ορνιθίνης που επάγουν την καρκινογένεση, αναστολή των CYP2C9s, που είναι φάσης Ι αποτοξινοποιητικά ένζυμα.
• Eνίσχυση της απόπτωσης  (προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου) των καρκινικών κυττάρων. Οι  ωφέλιμες αντινεοπλασματικές ιδιότητες των  cranberries   αναφέρονται κυρίως σε νεοπλάσματα του μαστού, του εντέρου, του πνεύμονα και του προστάτη. Μελέτες έχουν δείξει ότι το Cranberry Βορείου Αμερικής (Vaccinium macrocarpon) αναστέλλει  την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων μέσω αναστολής του κυτταρικού κύκλου (μεταβάλλοντας την έκφραση των ρυθμιστών του κυτταρικού κύκλου σε πειραματόζωα). Ασφαλώς τα υπάρχοντα δεδομένα  δεν είναι ισχυρά, είναι απλώς ενδεικτικά για πιθανή αντινεοπλασματική δράση των προϊόντων  Crunberry.

Αναφορικά με τη δράση του στη νεφρολιθίαση, τα δεδομένα είναι αμφιλεγόμενα. Το μαγνήσιο και τα κιτρικά άλατα είναι γνωστά ως φυσικοί αναστολείς του σχηματισμού νεφρικών λίθων και διαπιστώνονται στα ούρα.  Για  να είναι δραστικό  κάποιο φυσικό αναψυκτικό στην πρόληψη της νεφρολιθίασης πρέπει να αυξάνει τα επίπεδα των ανασταλτών της λιθίασης και ταυτόχρονα να ελαττώνει τα επίπεδα των ουσιών που σχηματίζουν λίθους.

Ο χυμός cranberry  αυξάνει τα επίπεδα του μαγνησίου, κιτρικών και οξαλικών αλάτων και ασβεστίου στα ούρα. Ετσι, αν  και αυξάνει τα επίπεδα δύο ανασταλτών της λιθίασης (μαγνήσιο, κιτρικά), ταυτόχρονα αυξάνει τα επίπεδα δύο βασικών συστατικών (ασβέστιο, οξαλικά)  των λίθων οξαλικού ασβεστίου, που αποτελούν περίπου το 70% των νεφρικών λίθων.  Τα προϊόντα cranberry  διαπιστώθηκε ότι αυξάνουν τον κίνδυνο της οξαλικής λιθίασης. Επιπροσθέτως, ο χυμός cranberry  μπορεί να ελαττώσει την οξύτητα των ούρων και έτσι να αυξήσει τον κίνδυνο της ουρικής λιθίασης. Από την άλλη πλευρά, ο χυμός cranberry  προστατεύει από τις ουρολοιμώξεις και  βοηθά στην πρόληψη σχηματισμού φλεγμονώδους λιθίασης (λίθους στρουβίτη). Αυτός ο τύπος λίθων γίνεται από μαγνήσιο, φωσφορικά και αμμωνία  και συνήθως εμφανίζεται όταν υπάρχει ουρολοίμωξη. Είναι επομένως αντιληπτό ότι ασθενείς με ιστορικό νεφρολιθίασης  πρέπει να γνωρίζουν τον τύπο της λιθίασης και να συμβουλεύονται τον γιατρό τους σε περίπτωση που λαμβάνουν προϊόντα cranberry.

Οι ουρολοιμώξεις είναι ένα πολύ συχνό κλινικό πρόβλημα και παρατηρούνται συχνότερα στις γυναίκες. Πάνω από το 60% των γυναικών εμφανίζει μία λοίμωξη του ουροποιητικού κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ για πολλές από αυτές η λοίμωξη αποτελεί χρόνιο πρόβλημα, διότι  συχνά υποτροπιάζει και πολλές φορές απαιτείται η λήψη προληπτικών μέτρων για τις υποτροπές. Οι περισσότεροι ειδικοί συνιστούν αντιμικροβιακή προφύλαξη  (χημειοπροφύλαξη) σε ασθενείς που εμφανίζουν τρεις ή  περισσότερες ουρολοιμώξεις ετησίως.

Η αντιμικροβιακή προφύλαξη είναι συνήθως αποτελεσματική, αλλά έχει ασφαλώς και ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της ανάπτυξης μικροβιακής  αντίστασης. Αυτοί οι ενδοιασμοί  και η ευρεία διάδοση της μικροβιακής  αντίστασης  έχουν οδηγήσει το ενδιαφέρον σε εναλλακτικούς τρόπους πρόληψης των ουρολοιμώξεων, όπως με τα προϊόντα από cranberry, που έχουν δείξει  αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της υποτροπής των ουρολοιμώξεων. Τα βακτήρια προσκολλούνται στα ουροεπιθηλιακά κύτταρα με τριχοειδείς κροσσούς, τα ινίδια τύπου 1 και τα ινίδια τύπου Ρ. 

Στο παρελθόν εθεωρείτο ότι η δράση του cranberry οφειλόταν στην οξινοποίηση των ούρων, που επιτυγχάνεται όπως και με όλα τα άλλα φρούτα. Η οξινοποίηση, όμως, που επιτυγχάνεται είναι χαμηλή και παροδική και μπορεί να αναστείλει  μόνο τα τύπου 1 ινίδια των βακτηριδίων. Η αναστολή των ινιδίων προσκόλλησης τύπου Ρ δεν επιτυγχάνεται με την οξινοποίηση.

Το cranberry  αναστέλλει την προσκόλληση των κολοβακτηριδίων -E. Coli- στα ουροεπιθηλιακά κύτταρα, που είναι το πρώτο αναγκαίο και απαραίτητο βήμα για την ανάπτυξη της ουρολοίμωξης. Αυτή η ανταγωνιστική αναστολή οφείλεται σε ένα μη διαλυτό συστατικό, την προανθοκυανιδίνη τύπου Α  (PAC-A). Tο  cranberry  περιέχει μεγάλες ποσότητες PAC-(A) σε αντίθεση με τα άλλα φρούτα. Μόνο το PAC-(A) μπορεί να αναστέλλει την προσκόλληση του E. Coli, μέσω αδρανοποίησης των ινιδίων τύπου Ρ.  Οι άλλες ΡΑC -(B) που υπάρχουν στα άλλα φρούτα δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα. Υπάρχουν 3 είδη cranberry  και το vaccinium macrocarpon είναι το μόνο που έχει PAC-(A) σε επαρκείς ποσότητες. Τα άλλα δύο (vaccinium vitis idaea και  oxycoccus) περιέχουν μικρές ποσότητες PAC-(A) για την αναστολή της προσκόλλησης  και η δράση τους δεν έχει εκτιμηθεί επαρκώς. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο των αντιβιοτικών κατά τη διάρκεια  οξείας λοίμωξης του ουροποιητικού, είναι όμως ιδανικό να χρησιμοποιείται μόλις ολοκληρωθεί η δράση των αντιβιοτικών προκειμένου να αποφευχθεί η υποτροπή της λοίμωξης. Εχει αποδειχθεί ότι το cranberry  μειώνει τα επίπεδα των βακτηρίων στις ουροδόχους κύστεις των ηλικιωμένων γυναικών πολύ περισσότερο από το placebo, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη μελλοντικών λοιμώξεων.

Η αρχική μελέτη χρησιμοποίησε χυμό από cranberry  που περιείχε 36 mg PAC-(A) και διαπίστωσε ότι ελαττώνει τις υποτροπές σε  σύγκριση με placebo. Αλλες μελέτες έδειξαν ότι η αποτελεσματικότητα είναι δοσοεξαρτώμενη  και το ελάχιστο  ποσό PAC-(A) που απαιτείται είναι τα 36 mg. Από μετα-ανάλυση των υπαρχουσών έως τώρα κλινικών μελετών φαίνεται ότι τα προϊόντα cranberry είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη των ουρολοιμώξεων, ειδικότερα σε γυναίκες με υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Είναι λιγότερο αποτελεσματικά σε παιδιά, ενώ δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματικά σε ασθενείς με νευρογενείς κύστεις  που χρησιμοποιούν διαλείποντες αυτοκαθετηριασμούς. Η ανάλυση έδειξε μεγαλύτερη δραστικότητα του χυμού από τα δισκία ή τα καψάκια. Η χρόνια, όμως, λήψη χυμού είναι δύσκολη και φαίνεται ότι περίπου το 50%  των ατόμων την εγκαταλείπουν, σε αντίθεση με τα δισκία ή τα καψάκια που είναι ευκολότερα στη λήψη τους. Το συμπέρασμα της μετα-ανάλυσης αναφέρει ότι «υπάρχουν δεδομένα ότι ο χυμός cranberry  μπορεί να ελαττώσει τον αριθμό των συμπτωματικών ουρολοιμώξεων σε περίοδο 12 μηνών, ειδικότερα  σε γυναίκες με υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις» και «η καθημερινή κατανάλωση cranberry vaccinium macrocarpon σε χυμό/σκόνη  που περιέχει 36 mg προανθοκυανιδίνης ημερησίως είναι απαραίτητη για να ελαττώσει την προσκόλληση του E.Coli  στα τοιχώματα των ουροφόρων οδών». Οι ανεπιθύμητες ενέργειες δεν είναι σημαντικές, πλην ενδεχομένως από ήπιες γαστρεντερικές διαταραχές από την άφθονη λήψη χυμού. Προσοχή, όμως, χρειάζεται σε αυτούς που λαμβάνουν αντιπηκτικά (Warfarin), διότι το cranberry αναστέλλει τη δράση του ενζύμου CYP2C9,  που είναι απαραίτητο για τον μεταβολισμό της βαρφαρίνης στο ήπαρ. Ετσι η λήψη προϊόντων cranberry σε αυτούς που λαμβάνουν κουμαρινικά αντιπηκτικά μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία και θέλει ιδιαίτερη προσοχή.

Φαίνεται όμως, ότι δεν είναι όλα ξεκαθαρισμένα  αναφορικά με τη φαρμακοκινητική και τη βιοδιαθεσιμότητα των σκευασμάτων του και απαιτούνται κλινικές μελέτες καλά σχεδιασμένες ώστε να εξαχθούν απόλυτα ασφαλή συμπεράσματα.   

Μουτζούρης Γεώργιος, Δ/ντής ΕΣΥ Ουρολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Άργους